Birinci Dünya savaşı öncesi Osmanlı Harbiye Nezareti, bir harp durumunda düşman hangi toprağımıza saldırıda bulunabilir sorusunun cevabını aramıştı.
İskenderun, Çanakkale ve İzmir’e saldırı yapılabileceğini değerlendirmiş ve tedbir almıştı.
İzmir’e yapılacak bir saldırıyı Yenikale merkezli savunmamız önleyecekti.
1645 yılına kadar yabancı gemiler vergi ödemeden İzmir Limanına girer, serbestçe ticaret yapardı. Venediklilerle yapılan 24 yıl süren savaşta sıkıntıya düşen Osmanlı yönetimi yabancı gemileri kiralama girişiminde bulundu. Gemi kaptanları cevap bile vermeden limanı terk etti. Bunun üzerine Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa Piri Reis’in haritasında Sancakburnu adıyla anılan bölgeye kale inşa ettirdi, (1656).Kaleye dönemin en güçlü topları Çultutmaz, Balyemez toplarını yerleştirdi. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde” KAL’Aİ SANCAKBURNU” adını yazdığı kalede “demir kapaklı yetmiş adet BALYEMEZ ve ÇULTUTMAZ Şayka topları” bulunduğunu, “VE LEBİ DERYAYA NAZIR İÇİNE ÂDEM SIĞAR ŞEYKA TOPLARI VARDUR KİM RÛYİ DERYADA KUŞ KONDURMAZLAR” ifadesiyle açıklıyordu. Bu tedbirin alınmasından sonra yabancı gemiler kalede dalgalanan bayrağımızı selamlamaya, Gümrük vergisi ödemeye başladı. Yeni yapıldığı için, adı Yenikale veya kalede dalgalanan bayrak nedeniyle Sancakkale adını aldı. İzmir körfezine giriş çıkış yapan gemilerin geçişlerini tamamen kontrol altına aldı, Boğazkesen görevi yapmaya başladı.
Kale’ye yerleştirilen toplar İzmir’i işgale yeltenenlere caydırıcı oldu.
1770’de Çeşme’de Osmanlı Donanmasını yakan İngiliz-Rus Filosu İzmir’e de saldırı gerçekleştiremedi. Sancakkale İzmir’i savunma görevini son defa 1.Dünya Harbi döneminde yerine getirdi.
İzmir’e denizden yapılacak saldırıyı bataryalarımız, mayın hatlarımız, batık gemi manialarımız, ışıldaklarımız, askerimiz önleyecekti.
İzmir’de sabit görev yapmakta olan Donanmamızın yaşlı gemilerinden Muin-i Zafer Korvetinin 1913 yılında toplarının sökülmesi kararı alınınca ,bir kısım topları, Çanakkale Dardanos tabyasına (şubat 1915-Baykuştepe) , bir kısmı da Kösten (Uzunada) adasında yerleştirildi .Bu tedbirler alındı ve İzmir Limanı kapatıldı.
İnciraltı –Narlıdere hattına toplam 48 top dan oluşan 11 batarya yerleştirildi.
Kösten adası ve Foça’daki diğer bataryalarımızla savunmamız güçlendirildi.Savunmamızın son bölümünü Sancakkaledeki bataryalarımız teşkil ediyordu.İzmir’i işgale yeltenecek olan düşman Sancakkale’ye çok yakın dar su yolundan geçmek zorundaydı.Bu noktada sahra toplarımızın ateşi altındaydı.
5 Mart 1915 günü İngiliz harp gemileri HSM Triuph,HSM Hamshire, HMS Euryalus. HMS Swıftsure, HMS Theseus. Fransız Kleber, Rus gemisi Askold ve Nakliye gemileri, Monitörlerin bulunduğu İşgalci donanma 5 Mart 1915 günü saat:13.40 da Yenikale istihkâmına ve İzmir tabyalarına, saldırı başlattı. Aliağa, Reşadiye, Şakran bombalandı. Önce 14 km, sonra 10 kilometre mesafeden uzun menzilli toplarla İzmir’e yoğun saldırı yapıldı.Kale istihkâmlarınca aynı şekilde cevap verildi.
İngiliz donanması Yenikale’yi de 3 saat bombaladı, 140’a yakın mermi atıldı. Amaçları ,istihkâmları tahrip etmek, limanı ablukaya almak, hücuma açık bulundurarak, İzmir’in Alman denizaltılarının üs'ü olarak kullanılmasını engellemekti .
Yenikale’de hasarın az ,bir şehit ve dört yaralı olduğunu bildirildi.İzmir gazetesi Ahenk 20 Rebiyülahir 1333 tarihli nüshasında ise 90 mermi atıldığını yazdı.)
Yabancı gravür üzerinde İşgalci donanma (solda),iki bataryamız ,İzmir Yenikale açıkca görülmektedir.
Kale bataryaları ile donanma arasındaki top düellosu sırasında İzmir şehri ve civar halkı telaş göstermemiş bu manzarayı seyretmek için deniz kenarına ve yüksek yerlere gitmişlerdi.
(AHENK 20 Rebiyülahir 1333 Bu olayla ilgili olarak vilayetin resmi tebliğini yayımlayan gazete yedi yaralı verildiğini ve bir düşman torpil gemisinin batırıldığını yazdı.
6 Mart 1915 günü sabahı, İtilaf Donanmasının yoğun bombardımanı başladı. Mayın arama ve tarama gemileri, zıhlı topçuların desteğinde ilerledi, ancak Sancakkale topçusunun karşı ateşiyle işgalciler çekilmek zorunda kaldı. Bu harekâtta düşmanın bir mayın tarama gemisi batırıldı.
7 Mart 1915 günü İtilaf Donanması, Urla önlerinden Türk toplarının menzili dışından sabahtan geç vakte kadar bombardımana devam etti. Bir Fransız uçağı keşif uçuşu yaptı. İtilaf Donanmasının bütün gece sürdürdüğü top atışları ve mayın arama tarama girişimleri, bir sonuç vermedi.
Harp Mecmuasının 22.sayısında İzmir sahilinde Çeşme civarında topçularımız tarafından tam isabetle imha edilen motor gambotunun tahrip edilmiş hali ve deniz sathından aşağıya sükütu. Resim alt yazısı Çeşme yakınlarında batırılan düşman gemisinin enkazının bulunduğu yer konusunda önemli bir bilgi vermektedir.
Aynı gün İzmir Müftüsü ve İttihat ve Terakki Partisi İzmir Katib-i Mes’ulü Celal (Bayar) Beyefendi İzmir halkının şükranlarını bildirmek için Sancakkale’ye gitti, topçu askerlerine hediyeler dağıttı, morallerini yükseltti.
7 Mart 1915 günü 285 bordo sayılı Okino gemisi mayına çarparak battı. Triump isabet aldı.Mayın temizlemeye gece devam edilmek istendi ancak Yenikale ışıldakları engelledi.(Tufan Atakişi)
8 Mart 1915 günü bombardıman bütün gün devam etti , bu defa İtilaf Donanmasına Rus krüvözörü Askold da katıldı, Urla’yı bombardımana tuttu.
9 Mart 1915 günü de saldırılar devam etti.
İngiliz Amiral Rosslyn Wemyss, 9 Mart 1915 günü Euryalus gemisinden gönderdiği ültimatom’la Rahmi Bey’den İzmir’i teslim etmesini istedi. “İzmir bombardımanı hakkında haber veren Mali 6 Mart 1331 tarihli İzmir Ahenk gazetesi Miladi 10 Mart 1915 tarihli Noya Press’den aldığı haberi şöyle verdi: Geçen cumartesi sabahı İzmir istikameti İngiliz deniz kuvvetleri tarafından bombalanmıştır. Harekâta 4 kruvazör ile 6 torbitobot katılmıştır. “Aynı gazete bu donanmada nakliye gemisinin bulunmasının İngilizlerin İzmir’e çıkartma yapmak istedikleri sonucuna varıyordu.”
İzmir Valisi ve Meclis-i umumi reisi Rahmi Bey resmi bir beyanname yayımlayarak, şehri silahlı bir savunmaya hazırlamak için halkın tren veya diğer vasıtalarla İzmir’den iç kısımlara gitmesini istedi, ancak bu haber bir izdihama neden oldu. İzmir Valisi Rahmi Bey şehri savunma tedbirleri aldı.
AHENK 24 Rebiyülahir 1333
Aynı gün durumun nazikliğini takdir eden İzmir’deki ABD konsolosu harekete geçerek İngiliz Amirali Pierse ile gemisinde görüştü.
Bir İngiliz kaynağına göre saldırının beşinci gününde, mütareke zemini arayan donanma temsilcilerinin ağır istekleri nedeniyle anlaşma olmadı, bunun sonucu olarak İzmir’e karşı olan deniz harekâtı sürdü.
AHENK 20 Rebiyülahir 1333. Bu olayla ilgili olarak vilayetin resmi tebliğini yayımlayan gazete yedi yaralı verildiğini ve bir düşman torpil gemisinin batırıldığını.
AHENK 21 rebiyülahir 1333 gazete bombardımanın sabahtan başlayıp öğleden sonra üç'e kadar sürdüğünü ve 526 mermi harcandığını yazdı.
Ayrıca gazete bombardımanı yakından gören okuryazar bir vatandaşın gözlemlerine yer verdi
İtilaf Donanması’nın İzmir’i denizden işgal saldırısı sırasında 87 tonluk İngiliz torpitobotu No 064 21 Mart 1915’de, 535 tonluk İngiliz monitoru M30 13 Mayıs 1915 günü İzmir Körfezinde Türk bataryaları tarafından batırıldı.
Batırdığımız düşman gemisinden çıkartılan enkaz. Osmanlı Arşivleri
1000 tonluk Fransız mayın döşeme gemisi Casabianca .3-4 Temmuz 1915 İzmir Körfezinde döşediğimiz mayınlara çarparak battı.
Uzunada’nın kurtarılması operasyonunda 6 Mayıs 1916 günü Karaburun sahilindeki topçularımızın açtığı ateş sonucu iki İngiliz Monitörü batırıldı.
Düşman filosu körfezde ilerleyip toplarımızın atış menziline girince zor duruma düştü.Bir kısım gemileri açtığımız ateşten ,bir kısmı mayınlarımıza çarparak yara aldı battı.Düşman donanması komutanı İzmir Valisiyle görüşme teklifinde bulundu .Rahmi Bey’e İzmir’i teslim etmesi karşılığında İzmir’in bir prenslik olacağını başına yine Rahmi Bey’in getirileceği söyledi.Bu teklife İzmir Valisi tarihi bir cevap verdi “Cayır cayır yakarımda İzmir’i size teslim etmem bu davranışınızla İzmir’deki Levantenlerin de hayatını da tehlikeye atıyorsunuz“ dedi. Görüşme sona erdi. İzmir Valisi Rahmi Bey İzmir’e yapılan bombardımanın Levanten nüfus’a da zarar vereceğini göstermek için Levantenleri Türk mahallelerine yerleştirdi.İşgalci filo komutanına isterse İzmir’i bombalayabileceğini bundan Levantenlerin de zarar göreceğini söyledi.Bu tedbirlerimizi İngiliz donanması umursamadı. İngiliz filosu İzmir’i bombalamaya devam etti. Sonuç almaları için İzmir limanının içine girmeleri mayınlarımızı temizlemeleri gerekiyordu. Bataryalarımız,mayın hatlarımız buna izin vermedi. Gemileri tarafımızdan batırıldı.Artık İzmir Körfezinin içine giremiyor uzaktan bombalıyorlardı.Bulgaristan’ın savaşa girmesiyle açılan Balkan yolundan gelen silah ve cephaneler Avusturya-Macaristan topçu bataryalarının Foça’ya yerleştirilmesiyle düşman donanması İzmir Körfezinden tamamen çekildi.
Ancak İzmir’e hava saldırıları başladı.İzmir’de üç tayyare bölüğümüz görev yapıyordu. Tayyarelerimiz Sisam,Sakız,Midilli adalarına keşif ve taarruz harekatlarında bulunuyor, İzmir semalarında kıyasıya hava muharebeleri oluyordu.
İzmir Körfezinin ortasındaki stratejik önemli Uzunada,1915 yılında işgal edilmişti. Birinci Dünya savaşı Türk cephelerindeki tek çıkartma harekatı başarıyla gerçekleşti Uzunada işgalden kurtarıldı.
İzmir’deki yönetimimiz bir kısım Levanten ve Rumların içinde bulunduğu casusluk faaliyetlerine karşı mücadele verdi.
Yüz beş yıl önce Mart 1915 tarihlerinde İtilaf Donanması İzmir’in bombardıman etti. 5-15 Mart 1915 tarihlerinde yapılan bu bombardımanda düşman donanması gemi kayıpları vererek çekilmek zorunda kaldı. İşgalci filonun bir kısmı Çanakkale’yi savaşına katılacak donanmaya katılma emri aldı ve orada da başarısız oldu.Ancak İtilaf Donanmasının İzmir Körfezini ablukası devam etti.
İzmir’in Osmanlı döneminden kalma tek şehitliği olan İzmir Yenikale Şehitliği kitabesine bu gerçek yazıldı.
1333 senesi Rebiyülahirinin 18.günü (5 mart 1915) İngiliz ve Fransız müşterek gemilerinden Yenikale’ye atılan mermilerden müstakil ağır topcu efradından top başında şehit olanların ruhlarına rızaenlillah Fatiha.
Dünyanın keşfedilmemiş yerinin kalmadığı günümüz ortamında 105 yıl önce İzmir’e denizden yapılan işgal saldırısını ne yazık ki bilmiyoruz, bu çok büyük bir eksikliktir ve bu gerçeğin Türk toplumuna öğretilmesi gerekir.
Uzunada (Kösten) daki Krupp Top
İtilaf Donanmasının İzmir’e yaptığı işgal girişiminin araştırılması, İzmir Körfezi gemi batıkları gerçeğini ortaya çıkarmıştır
Devletler, devlet olmalarının gereği ,yaşadıkları coğrafyada ki madenlerini,bitkilerini,hayvan cinslerini bilip sahip çıkar,bilim çevreleriyle paylaşır.Bu yönde bizde kendi coğrafyamızdaki gemi batıklarımızı bilmek zorundayız.Bu toprağımızı sahiplenmemizle alakalıdır.İzmir Körfezi gemi batıkları İzmir’in yaşadığı harp döneminin belge özelliği taşımaktadır.
Yenikale Şehitliği Kitabesi
Kanıt olarak çıkartacağımız batık parçalarının önemi büyüktür. İzmir Körfezinde batırıldıkları yerde bulunmaları zor değildir.
İzmir Belediye Başkanlarının, Milletvekillerinin bilmediği, İBB birimlerinin ilgilenmediği bu büyük hadisenin kanıtları Yenikale Şehitliği kitabesinde, Narlıdere Şehitliği mezar taşlarında yazılıdır.
105 yıl önce İzmir’i işgalden kurtaran Gazi kale Yenikale ziyaret edilmeyi bekliyor. Kamuflaj özelliği kalmayan Yenikale üzerindeki toprakların kaldırılmasıyla İzmir’in denizden girişi güzel bir manzaraya kavuşacak görenleri hayran bırakacaktır.
Yenikale Açıkhava müzesi olarak ziyarete açılmalıdır.
105 yıl önce İzmir’in işgal edilmesini önleyen Yenikale Savunması Şehitlerimizi saygı ve rahmetle anıyoruz.
Sancakkale (Yenikale)
İzmir Sancakkale (Yenikale)’nin giriş kapısı