Bu hafta 19 Mayıs haftası. 19 Mayıs 1919, Büyük Atatürk’ ün Samsun’ a çıktığı ve kurtuluş savaşımızın başlatılmasına yönelik ilk adımın atıldığı bir tarih. Her yıl bugünü, Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı olarak kutluyoruz. Hepimize kutlu olsun. Kurtuluş savaşımızın sadece Yunanistan’ la değil, emperyalizmle topyekûn bir mücadele olduğunu hepimiz biliyoruz. 101 yıl önce başlattığımız mücadele, bir kısım aktörler değişse de aslında hala devam ediyor. Atatürk’ ün ‘‘Ordular ilk hedefiniz Akdeniz’dir.’ emrini; sadece Yunan'ın İzmir’ de denize dökülmesi ile sonlandığını düşünmüyorum. Halden hale geçen bir nitelik var bu emrin içerisinde. O dönemlerden itibaren, gelinen bu noktada; şimdi ‘Mavi Vatan’’ olarak tanımladığımız deniz alanlarımızın bir kısmında, kendi gemilerimizle, hidrokarbon araştırması ve sondajlarına başladık. Bu kapsamda denizdeki alanlarımızın sınırlarına ilişkin Libya’ yla yaptığımız anlaşmanın benzerlerini kim bilir, belki de başka ülkelerle de yapabilecek fırsatları yakalayabiliriz. Buna karşılık olarak, elbette işimiz bir hayli zor.
Orta Doğu coğrafyasının karışık ve çözümü zor ilişkiler ağı, kısmen Doğu Akdeniz’ e de yansımış durumda. Birbirini etkileyen birçok parametreler mevcut. Örneğin, Libya ve Suriye iki ayrı ve çok bilinmeyenli denklem olarak karşımızda durmakta. Bu iki yerdeki gelişmelerin, Doğu Akdeniz’ deki güvenlik ortamının şekillenmesi kapsamında; bizlere birer ipucu verebileceğini düşünüyorum. Fakat, gelişmeler o kadar çok hızlı cereyan ediyor ki bazen takip etmekte zorlanabiliyorsunuz. Bilgiler çok fazla ve gerçeği ayırt edebilmek bir o kadar da zor. Çünkü açık kaynaklara bağlı kalarak düşünmek ve değerlendirmek epey zaman alıyor.
Gelişmelere baktığımızda:
Yunanistan apar topar bir Suriye özel temsilcisi atadı. Rumların da Suriye’ de büyükelçilik açacaklarına dair haberler çıkmaya başladı. Mısır, BAE, Yunanistan, GKRY ve Fransa Dışişleri Bakanları yaptıkları ortak açıklamada; Türkiye' nin Libya' daki varlığını kınadıklarını ve Doğu Akdeniz' de gerilimin tırmanmasından derin kaygı duyduklarını ifade ettiler. Tabi, baş suçlu yine Türkiye! Ama Libya’ da gayrimeşru silahlı güçlerin lideri Hafter' den tek söz edilmiyor. Ancak diğer yandan NATO Genel Sekreteri JensStoltenberg, NATO' nun Libya' da Trablus hükümetine destek vermeye hazır olduğunu söyledi.
Kararların oy birliğiyle alındığı NATO’ nun sekreteri tarafından yapılan bu açıklamanın; NATO üyesi Fransa ve Yunanistan içinde farklı bir anlam taşımaması gerekir. Bu açıklama sonrası, bu iki ülkeden henüz karşı bir açıklama da gelmedi. Acaba NATO’ nun gerçekten beyin ölümü mü gerçekleşiyor ya da Hafter’ in sonu mu geliyor?
Hafter’ in epey darbe aldığı görülüyor. Libya’ da BM’ nin tanıdığı Sarrac hükümetinin konumu sağlamlaştırılmaya çalışılırken, Suriye’ de değişik yaptırımlara tabi tutulan Esad’ ın durumu nasıl açıklanabilir? Yunanistan ve GKRY’ nin temsilci atama ya da büyükelçilik açma adımlarının, ABD’ den bağımsız olarak atılamayacağını düşünüyorum.
O takdirde, Esad’ ın da uluslararası sisteme dahil edilebileceği ihtimali ağırlık kazanıyor. Esad bazı fedakarlıklar yapmış olabilir mi? Örneğin Esad ailesine yakın ancak, haklarında uluslararası yakalama ve yaptırım kararı bulunan ve iç savaşın finansörü olduğu bilinen birçok iş adamının ev hapsinde tutulduğu haberleri, geçen yılın eylül ayından itibaren açık kaynaklara yansımıştı. Bir pazarlığın döndüğüne dair bir kısım işaretler olduğu düşünülebilir.
Diğer yandan teyit gerektiriyor olsa da Suriye’ ye ekonomik anlamda nefes borusu sağlayabilecek farklı açılımlar söz konusu olabilir. Örneğin deniz yoluyla fosfat taşımacılığının yapıldığı biliniyordu. Şimdi de Panama’ nın, Suriye deniz adamları sertifikalarını; “yeterlik ve yetkinlik” kapsamında, kendileri tarafından tanınan listeye dahil ettiğini belirten haberler yer almaya başladı. Yunanistan ve GKRY’ nin, Suriye hamlelerinin gerisindeki sebeplerden biri olarak, Panama’ nın bu son kararı etkili olmuş olabilir mi? Gemi tonaj ve bandıraları açısından aralarında bir rekabet olduğunu unutmayalım. GKRY tam bir sıkışmışlık içinde ve ekonomik olarak bir çıkış arıyor. 2013’ de olduğu gibi yabancılara 4 bin adet pasaport satıp, 7 milyar avro kazanıldığı günler çok gerilerde kaldı. Üstelik o dönem satılan pasaportlardan bazıları, şimdi ev hapsinde tutulduğu iddia edilen bazı Suriyeli iş adamlarına aitti.
Bir yazımda, Rusya’ nın ekonomik olarak Suriye’ nin yükünü daha fazla taşıma ihtimalinin zor olabileceğinden bahsetmiştim. Rusya konusundaki belirsizlik devam ediyor. Ancak, Esad’ ın arkasında duracağını belli etmesi; şimdilik, Esad’ lı bir çözümün taraflarca kabulü anlamına geliyor.
ABD, Fransa ve Suriye üçlüsünün Suriye’ nin kuzey doğusunda otonom bir Kürt yapısı konusunda anlaşmaya vardığı haberleri yayılıyor. Bu doğruysa, Rusya’nın bunun dışında olduğunu söyleyemeyiz.
Diğer yandan AB, bütün bu meselelerin altından kalkabilecek bir bütünlükte ve güçte de gözükmüyor. AB Komisyonu Başkanı UrsulaVon Der Leyen’ in periyodik açıklamalarına bakarsanız; korona salgınının yarattığı ekonomik tahribatın giderilmesi için 1,5-2 trilyon avroya ihtiyaç duyduklarını ifade ediyor. Birçok AB üyesi ülke, ekonomide küçülme yaşayacağını duyururken; borç içinde yüzen Yunanistan ise hala East-Med projesinin onayıyla meşgul.
Bütün bunlar olurken, Mısır ve İsrail’den ülkemize yönelik diyalog ve ilişkileri yeniden inşa etme yönünde bir kısım çağrılar,açık kaynaklara yansımış durumda. Bu haberler, şimdilik üçüncü ağızlardan yapıldığı için, bunlara temkinli yaklaşmakta fayda görüyorum. Özellikle İsrail’in buna yanaşabilmesinin bir kısım şartlara bağlı olduğunu da düşünmemiz gerekir.
Peki ya biz? Çok dikkatli olmamız gerekiyor. Ekonomik koşullarımız ve korona salgını şartları; milli meselelerimizle ilgili mücadelelerimizi sürdürmemize kısmen engel olabilecek nitelikler sergileyebilir. Kutuplaşma had safhada. Ege ve Doğu Akdeniz konularında önemli görevler üstlenen ve yıkıcı faaliyet örgütüyle mücadelede ön saflarda yer alan bir kısım kişilerin önlerinin kesildiğine şahit oluyoruz. Diğer yandan ana muhalefetin, Ege’ deki adacık ve kayalıklar konusunda soru önergesi verilmesinin iktidarı sıkıştırmaktan çok, kendilerini zor durumda bırakabilecek bir durum oluşturacağını açıklaması, ne demekse, yeni ve farklı bir şekillenmenin habercisi gibi. Bütün bu olan bitenlerin, yaşadığımız coğrafyadaki karışık ve çözümü zor ilişkiler ağı içerisinde ele alınması gerektiği kanaatindeyim. Gerçek resmi görebildiğimiz ölçüde çözüme yaklaşabiliriz.
Ülkemiz açısından bir kısım olumsuz gelişmelere, sosyal medyada yurtdışından müstear isimlerle sevinenlere acele etmemelerini tavsiye ediyorum. Tahminimi söyleyeyim. Evet yeni bir dönem olacak; ama bu sizin eskisi gibi kumpaslarla fink atabileceğiniz bir dönem olmayacak. Unutmayın, 19 Mayıs 1919 mücadelenin başladığı tarih ve büyük bir maraton. Bu maratonda, düşmeler kalkmalar olur ama geriye dönüş olmaz.
Kaynaklar:
Nedos, Vassilis, ‘‘Athenslookingtoredeploy East Meddiplomacy’’, Ekathimerini, 06 Mayıs 2020, https://www.ekathimerini.com/252356/article/ekathimerini/news/athens-looking-to-redeploy-east-med-diplomacy (15 Mayıs 2020)
Antonopoulos, Paul, ‘‘Cyprus is reopeningrelationswithSyria’’, Greek City Times, 13 Mayıs 2020, https://greekcitytimes.com/2020/05/13/cyprus-is-reopening-relations-with-syria/?amp (15 Mayıs 2020)
Canlı, Enes, ‘‘Mısır, BAE, Yunanistan, GKRY ve Fransa'dan ortak Doğu Akdeniz açıklaması’’, Anadolu Ajansı, 11 Mayıs 2020, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/misir-bae-yunanistan-gkry-ve-fransadan-ortak-dogu-akdeniz-aciklamasi/1837312 (15 Mayıs 2020)
‘‘Son dakika! NATO'dan flaş Libya açıklaması!’’, Haber Türk, 14 Mayıs 2020, https://m.haberturk.com/son-dakika-nato-dan-flas-libya-aciklamasi-2679320-amp (15 Mayıs 2020)
‘‘Son dakika haberi: Libya'da sıcak saatler! Hafter'e şok üstüne şok...’’, Milliyet Gazetesi, 16 Mayıs 2020, https://www.milliyet.com.tr/dunya/son-dakika-haberi-libyada-sicak-saatler-haftere-sok-ustune-sok-6213858 (17 Mayıs 2020)
Osseiran,Nazih,Engel Rasmussen, Sune, ‘‘Syria’sAssadDefeated His Foes. Now He Targets His Friends’’, The Wall Street Journal, 14 Mayıs 2020, https://www.wsj.com/articles/syrias-assad-defeated-his-foes-now-he-targets-his-enemies-11589473618 (15 Mayıs 2020)
Hayek, Caroline, ‘‘ArethingsturningsourbetweenAssadandSyrianbusinessmen?’’, L’orient Le Jour, 02 Eylül 2019, https://www.lorientlejour.com/article/1184968/are-things-turning-sour-between-assad-and-syrian-businessmen.html (15 Mayıs 2020)
‘‘Panama Denizcilik Yetkilileri Tanıdıkları Listeye Suriye Denizcilik Sertifikalarını da Dahil Etti’’, SANA, 13 Mayıs 2020, https://www.sana.sy/tr/?p=209027 (15 Mayıs 2020)
‘‘Passports-for-cashdebaclehauntsCyprus’’, Financial Mirror, 16 Mayıs 2020, https://www.financialmirror.com/2020/05/16/passports-for-cash-debacle-haunts-cyprus/ (15 Mayıs 2020)
Konstandaras,Nikos, ‘‘The Marshall Plan, BrettonWoodsandthe EU’’, Ekathimerini, 24 Nisan 2020, https://www.ekathimerini.com/251973/opinion/ekathimerini/comment/the-marshall-plan-bretton-woods-and-the-eu (15 Mayıs 2020)
Soylu, Ragıp, ‘‘IsraelseekingtorebuildfulldiplomatictieswithTurkey’’, Middle Esat Eye, 14 Mayıs 2020, https://www.middleeasteye.net/news/israel-turkey-diplomatic-ties-full-rebuild-mediterranean-gas (15 Mayıs 2020)
Doster, Barış, ‘‘İşgal altındaki adalar ve Türkiye’nin şanssızlığı’’, Cumhuriyet Gazetesi, 16 Mayıs 2020, http://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/baris-doster/isgal-altindaki-adalar-ve-turkiyenin-sanssizligi-1739128 (16 Mayıs 2020)