Bu yazı, "yeni Amerikan yüzyılı"nın sonuna ilişkin üç bölümlük bir yazı dizisinin ilkidir.
"Tarihin sonu "nun sonuna geldiğimiz fikri artık bir klişe haline geldi. Ukrayna'da, NATO'nun desteğinin toplam ağırlığına rağmen Kiev, Rusya'ya karşı kesin bir üstünlük sağlayamadı. Asya'da ABD ve müttefikleri, Çin'in endüstriyel gücünün, sert askeri güce dönüşmesi nedeniyle tedirgin.
Küresel güç dengesi değişiyor.
Ancak 2023'te dünyanın 20 yıl öncesine kıyasla ne kadar farklı olduğunun kanıtı Doğu Avrupa'da ya da Güney Çin Denizi'nde değil, bir kez daha Orta Doğu'da.
Hamas'ın 7 Ekim'de İsrail'e yönelik şok edici saldırısı, daha geniş çaplı bir savaşa dönüşme tehdidi taşıyan bölge çapında bir krizi tetikledi. İsrail'in Gazze'ye yönelik bombardımanı dünyanın dikkatini çekerken, bu kriz daha şimdiden ikinci ve daha önemli bir çatışmanın fitilini ateşledi: Bölgede artık ABD'nin kendisine karşı yürütülen bir "gölge savaş" var.
"GÖLGE SAVAŞ İLK DEĞİL"
Bu çatışmayla ilgili dikkat çekici olan şey - onu "gölge savaş" yapan şey - ABD'nin varlığını kabul etmeyi reddetmesidir. Bu inkar daha önce görülmemiş bir şey değil: 1969'da Sovyetler Birliği ve Çin, Çarlar ve Qing Hanedanlığı dönemine kadar uzanan sınır anlaşmazlıkları nedeniyle gerçek ama resmi olarak tanınmayan bir savaş yürüttüler. Uzak ve seyrek nüfuslu sınır bölgelerinde meydana gelen çatışmalarda yüzlerce Rus ve Çin askeri öldürüldü ve düzinelerce tank imha edildi. Her iki taraf da düşmanlık içinde olduklarını kabul etmek istemedi, çünkü kısmen en büyük iki komünist devletin birbirlerine savaş açması her iki rejim arasındaki dayanışma yanılsamasını ölümcül bir şekilde baltalayacaktı. Ayrıca her iki taraf da nükleer silahlara sahipti; her iki lider grubu da nükleer bir değiş tokuşa dönüşme tehdidinden endişe ediyordu. Çin-Sovyet sınır çatışması, başladıktan altı ay sonra ateşkes sağlanana kadar sessizlik içinde yürütüldü.
ORTA DOĞU “GÖLGE SAVAŞI” DİNAMİKLERİ
2023'ün Orta Doğu gölge savaşında dinamik farklıdır. Burada, ABD'ye saldıran grupların saldırganlıklarını gizlemekte hiçbir çıkarı olmasa bile, sadece ABD'nin varlığını inkar etmekte çıkarı vardır.
İsrail'in Gazze'ye uyguladığı abluka ve bombardıman harekâtının ayrım gözetmeyen doğası - Gazze'de bir ay içinde Ukrayna savaşı boyunca ölenlerden daha fazla sivil öldü - Müslüman dünyayı çileden çıkardı ve hem İsrail hem de Amerikan hükümetlerinin diplomatik izolasyonunun artmasına neden oldu. Aynı zamanda bölgesel bir askeri krizi de tetikledi, zira Direniş Ekseni olarak adlandırılan çeşitli güçler -az ya da çok açık bir şekilde- her iki ülkeye de savaş ilan etti.
Gazze'deki Hamas, Lübnan'daki Hizbullah, Yemen'deki Husiler, Beşar Esad'ın Suriye'si ve Irak'taki çok sayıda silahlı gruptan oluşan Direniş Ekseni üyeleri Batı'da İran'ın vekilleri, yani Tahran'ın mollaları için sadece kedinin pençeleri olarak tasvir ediliyor. Ancak bu yorum aydınlattığı kadar gizliyor da. Bu aktörlerin her birinin farklı hedefleri ve çıkarları var ve Hamas ve Suriye gibi bazılarının birbirlerine karşı düşmanlık dolu bir geçmişi var.
Hamas kendisini Filistinlilerin kurtuluşu için savaşan bir grup olarak görüyor; Husiler daha çok ABD ve Suudi destekli Yemen hükümetine karşı isyanlarına odaklanmış durumda. Çoğunluğu Şii olan Iraklı militanlar ise her şeyden önce milliyetçi.
Danimarka ya da Polonya'nın sadece Amerikan gücünün "vekilleri" olarak tanımlanamayacağı gibi, Direniş Ekseni de en iyi şekilde hem ortak düşmanlar (İsrail ve ABD) hem de birincil güç olan İran'ın mali, diplomatik ve askeri desteği ile birbirine bağlanmış farklı gruplardan oluşan gevşek bir ittifak olarak anlaşılabilir.
ABD’YE KARŞI VERİLEN MÜCADELE
İsrail'e karşı verilen mücadele -örneğin Hizbullah'ın İsrail'in kuzeyine yönelik saldırıları- medyada geniş yer bulurken, ABD'ye karşı verilen mücadeleden neredeyse hiç bahsedilmedi. Amerikan askeri krizi tarihsel olarak İsrail'dekinden daha önemli olduğu için bu ihmal ilginçtir: ABD, fiilen düşman Direniş Ekseni'ne ait iki ülke olan Irak ve Suriye'deki üsler ve ileri karakollar da dahil olmak üzere Orta Doğu'da düzinelerce üsse sahiptir. Bu Amerikan üsleri sürekli roket, insansız hava aracı ve füze saldırısı altında ve ABD karşılık vermekte yavaş davranıyor. ABD tahkimatlarına yönelik münferit saldırılar yıllardır gerçekleşiyor olsa da, bazen günde yarım düzineden fazla ayrı olaydan oluşan yaylım ateşinin "yeni normali" daha önce görülmemiş bir durum. Dahası, ABD Savunma Bakanlığı'nın yaşananların ciddiyetini küçümsemeye ve hatta gizlemeye çalıştığı açık.
ABD Merkez Komutanlığı - CentCom - 7 Ekim'den bir hafta sonra başlayan ilk saldırı turunda düzenli olarak güncellemeler yayınlıyordu. Bu grupların bazılarından ateşlenen insansız hava araçları düşürülüyor ve saldırılar engelleniyordu. CentCom, bir sivil müteahhidin gelen roketlerden korunmaya çalışırken kalp krizi geçirerek öldüğünü kabul etmekte gecikmezken, başka hiçbir kayıp (yaralı ve ağır yaralı) verilmediğinde ısrar etti. Ancak CentCom daha sonra geri adım attı ve ABD güçlerinin saldırıların ilk haftasında 45'ten fazla kayıp verdiğini kabul etti. Şimdi CentCom bu saldırılar hakkında yorum yapmayı tamamen bıraktı; artık Amerikan üslerine karşı ne tür silahlar kullanıldığını bilmiyoruz ve hasarın düzeyi hakkında hiçbir fikrimiz yok.
NELER OLUYOR
Bize sık sık Amerika'nın dünyanın en güçlü ve en gelişmiş ordusuna sahip olduğu söylenir; harcanan parayla dünyadaki toplam askeri harcamaların yaklaşık yüzde 40'ını gerçekleştirmektedir. ABD'nin, tesislerine roketler ve insansız hava araçları yağarken bile hiçbir şey olmuyormuş gibi davranması için ne gibi bir nedeni olabilir? Çin-Sovyet sınır çatışmasının aksine, ne komünizm içi savaş kabusu ile imaj yönetimi sorunu ne de nükleer savaş tehdidi var. Öyleyse bu tereddüt neden?
ABD'nin bu gölge savaşı gizlemek ve inkar etmek istemesinin nedeni, sahada değişen askeri gerçeklerin onu bölgede eskisinden çok daha zayıf bırakmış olmasıdır. Bölgedeki büyük askeri başarıların - Çöl Fırtınası (1990-91), Çöl Kalkanı (1990-91), Irak'a Özgürlük Operasyonu (2003-11) - hepsi onlarca yıl önce, karşı koyacak iradeden ya da malzemeden yoksun, dağınık rakiplere karşı gerçekleşti. Otuz yıl önce insansız hava aracı teknolojisi yeni gelişiyordu ve roketler şimdiki kadar her yerde bulunmuyordu. Jeopolitik durum da farklıydı: Çin hala nispeten fakir bir ülkeydi, Rusya Sovyetler Birliği'nin çöküşüyle sarsılıyordu ve İran dostsuzdu ve 1980-1988 yılları arasındaki yıkıcı Irak-İran Savaşı'nın yaralarını sarmaya çalışıyordu. Amerikan ordusu çok daha büyüktü ve silahları göreceli olarak bugün olduğundan daha gelişmişti. 2023 yılında ABD Hava Kuvvetleri'ne ait bir savaş uçağının ortalama yaşı yaklaşık 30 yıldı: ABD hizmetindeki uçakların çoğu onları uçuran pilotlardan daha yaşlıydı (bazen önemli ölçüde). Bu durum 1993 ya da 2003'te böyle değildi.
ABD giderek daha fazla çıkmaza giriyor. Düşmanları, ABD'nin Irak ve Afganistan'da çoğunlukla zayıf silahlı isyancılarla savaştığı yirmi yıl öncesine göre daha güçlü ve sayıca daha fazla. Bugün Iraklı militan gruplar, İslam Devleti'ne karşı on yıl süren mücadelenin ardından savaşta sertleştiler ve modern karşı silahlara erişimleri var: intihar dronları, balistik füzeler, her biri yüzlerce kilo ağırlığında patlayıcı başlıklara sahip kısa menzilli Burkan ("Volkan") roketleri ve hatta İran veya Rusya'dan ihraç edilen modern hava savunma füzeleri. Lübnan'daki Hizbullah bile ABD Donanmasına karşı ciddi bir tehdit oluşturmaktadır çünkü artık modern Rus Yakhont gemisavar seyir füzeleri gibi donanımlara sahiptir. Güç dengesindeki bu jeopolitik, ekonomik ve askeri değişimlerin sonucu, ABD'nin bölgedeki hakimiyetini ciddi şekilde zayıflatmak olmuştur. Bir buçuk on yıl önce ABD, Ortadoğu'nun büyük bir bölümünün üzerinde insansız hava araçları gezdirebiliyor ve şüpheli teröristlerin üzerine neredeyse cezasız bir şekilde Hellfire füzeleri yağdırabiliyordu; sadece birkaç gün önce Yemen'deki (bölgenin en yoksul ülkelerinden biri) Husi isyancılar, Kızıldeniz üzerinde bir Amerikan MQ-9 reaper insansız hava aracını düşürmek için hava savunma füzelerini kullandıkları bir video yüklediler.
Ancak bu hikayenin sadece yarısı: bir Amerikan insansız hava aracının satın alınması yaklaşık 32 milyon dolara mal oluyor; buna karşılık onu düşüren İran üretimi füzenin maliyeti muhtemelen on ya da yüz binlerce dolarla ölçülüyordu. Dolayısıyla askeri yıpranma daha da derin bir sorunu maskeliyor: ABD silah sistemleri hem eskiyip hem de pahalılaşırken, (azalan) Amerikan üstünlüğüne meydan okumak için kullanılan araçlar hem daha ucuz hem de daha yaygın olarak kullanılabilir hale geliyor.
Tüm Amerikalılar Irak'tan kovulana kadar rahat etmeyeceklerini kamuoyuna açıklayan Iraklı militanların silah altında on binlerce adamı var. Buna karşılık, bölgedeki daha korunmasız ABD üslerinde en fazla birkaç bin asker bulunuyor. Amerikan ordusu ciddi bir askere alma krizi yaşıyor ve ABD seçmenleri arasında derin ve yaygın bir savaş yorgunluğu duygusu var. Tüm bunlar bir araya gelerek Pentagon'a imkansız bir seçenek sunuyor: Eğer karşılık verirse, arı kovanına çomak sokmaktan başka bir şey yapmamış olacak. Kendisine karşı on binlerce, hatta yüz binlerce militanı harekete geçirme riskiyle karşı karşıyayken, gerçekten savaşmak için ne iradesi ne de sahada botları var.
Ancak karşılık vermezse, Ortadoğu'daki herkesin açıkça şüphelendiği şeyi doğrulamış olur: Amerikan üstünlüğünün öldüğünü ve ABD'nin çamurdan ayaklar üzerinde duran, halsiz, zayıf bir dev haline geldiğini. Dolayısıyla bugün ABD'ye karşı yürütülen savaş bir gölge savaşı haline gelmiştir. Pentagon'daki hiç kimsenin, basitçe ortadan kalkacağı umuduyla hakkında konuşmak istemediği bir savaş bu. Zira ABD'nin kendisine karşı yeni silahlarla ve yeni amaçlarla yürütülen yeni bir tür savaşın içinde olduğunu kabul etmek, kabul edilemez olanı kabul etmek demektir: Afganistan ve Irak'ta ateş ve kan içinde doğan "yeni Amerikan yüzyılı" projesi, bir zamanlar başladığı yerlerde kararlı bir şekilde sona eriyor gibi görünmektedir.