ABD’LİLER DÜNYANIN SEÇİMİNİ YAPTI
SEÇİMLER, GLOBAL MUHAFAZAKAR SERMAYE İLE GLOBAL LİBERAL SERMAYENİN ABD ÜZERİNDEN BİRBİRİYLE YARISMASIYDI
ABD SEÇİMLERİ YENİ DÖNEMİ NASIL ŞEKİLLENDİRECEK?
N GAZETE SORDU , KAAN SOYAK CEVAPLADI
KAAN SOYAK KİMDİR*
1997’de dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in talebiyle Türk-Ermeni ilişkilerinin gelişmesi için çalışmalara başladı. Türkiye ve Ermenistan ile Türkiye ve Ermeni Diasporasındaki çalışmaları yürüttü ve halen de yürütmekte. Bu arada bu çalışmalarda 10 yıl Ahmet Ertegün ile birlikte nerdeyse günlük bazda çalışmalar yaptı.
Birlikte uzlaşamayan ülkelerde halkların birbirleriyle bir araya gelmeleri üzerinde birlikte çalıştılar. 1997-1998 yıllarında Ahmet Ertegün ile ikili toplum ilişkilerinin yumuşatılması hedeflenen çalışmalarda kültürel, müzik, spor vs alanlarda bir çok çalışma başlatıldı. Bu çalışmalar raporlar haline getirildi ve “Kamu Diplomasisi” çalışmalarına çevrildi ve bu çalışmalar baz alınarak ABD Dış İşleri Bakanlığı’nda 1999 yılında Kamu Diplomasisi bölümü oluşturuldu.
Soyak, daha sonra Ertegün ile birlikte Turk-ABD, Türk-Yunan, Turk-İsrail iliskilerinin yakınlaşması çalışmaları yaptı. Bu arada Ertegün ile birlikte ABD devlet akli ile de yakın çalışmalar içine girdi. ABD’de su anda Demokratlar ile Cumhuriyetciler arasındaki güvenilir "backchannel “ iletişim kanallardan birisi olarak da tanınıyor.
Su sıralarda da Dis Politika Enstitusu başkanına Uluslararasi konularında danismanlik yapıyor.
1. ABD seçimleri bu kez, sadece ABD seçimleri değil. Neden?
ABD seçimleri bu sefer, global muhafazakar sermaye ile global liberal sermayenin ABD üzerinden birbiriyle yarışmasına döndü. Bu yüzden nerdeyse dünya seçimleri haline döndü.
Örnek verirsek, tüm mevcut dinlerin içindeki muhafazakarlar ve muhafazakar sermaye kesimine karşı liberaller ile liberal sermaye kesimi seçim mücadelesine döndü. Bu kesin ayırım kendini Vatikan’da da gösterdi. Bu konuda elimizde çok detaylı bilgiler var, ama detaya şu anda girmek istemiyorum.
Dünyada liberal devlet aklini temsil eden kurumların ve buna bağlı devlet adamlarının Global etik yapının bozulmaya başlamasıyla birlikte itibarlarını kaybetmeye başlaması Trump’ın 2016 yılında seçilmesini de kolaylaştırdı. 2016 ABD seçim döneminde global etik yapının bozulmasının sosyal medyada yer almaya başlaması, bu sosyal medyadan en çok etkilenen “eğitimsiz beyaz oyların” vatansever duygularını harekete geçirilmesi ile birlikte en uygun aday olan Trump ile bir zafere döndü.
Bugün itibariyle bu kesim bir tabana oturdu ve bundan sonra da bu tabanın sesini duymaya devam edeceğiz.
Peki bu mucadele bitecek mi? Tabi ki hayır. Önümüzdeki yıllarda bu mücadele çeşitli değişik platformlarda sürerek devam edecek ve yine ABD bu mücadelenin görünen sahası olarak kalacak. Diğer bir deyimle, bundan sonra ABD seçimleri adi altında dünya seçimlerine tanık olacağımızı düşünüyorum. .
2. ABD’de genel tahammüle göre başkanlar genelde iki dönemi tamamlarlar. Bu kez Trump’ta bu olmadı. Üstelik de Trump’ın güçlü iddiasına rağmen. Sizce sebepleri ne?
Cok doğru, ABD’de genelde başkanlara ikinci donem verilir, halk bunu başkana verilmiş bir hak olarak görür. Ancak bu sefer Trumpyönetim sekliyle yalnızca ABD içinde değil ama dış dünyada da çok tepki gördü. Birçok eğitimli Cumhuriyetcinin de tepkisini aldı. . Yanından eğitimli Cumhuriyetciler ayrıldıkca, yerini vatansever sloganlarla yüklü eğitimsiz kitleler aldı, Trump’inTanri tarafından seçildiğine inanan hristiyan kitleler, yanlarına şu ana kadar hiç oy kullanmamış ABD’nin en cahil diyebileceğimiz kesimlerini de sosyal medya ile yanlarına aldılar, ve sonuçta tek adamlığa oynadı. Birçok eğitimli Cumhuriyetci parti ağır topuTrump’a mesafe koydular. Trumpda bunlara karşı tavıralmayi tercih etti. En büyük dersi de Arizona seçimlerinde adeta Arizona ile bütünleşmiş efsane isim John McCain gibi bir kişiye karşı aldığı tavır ile buradaki oyların bile Biden’a gitmesine neden oldu. Yanında hiç bir danışmanı veya deneyimli siyasetçiyi bırakmadı, kalanları dinlemedi. Ama unutmayalım ki, Trump çirkin oyunların ustası. Secim sonuçları her ne kadar açıklanmış olsa da, her ne kadar damadı Kushner’de yenilgiyi kabul etmeliyiz dese de, tavsiyem, yine de bir açık kapı bırakmak olacaktır. Bu seçimi aslında Biden ve Demokratlar kazanmadi, Cumhuriyetçiler de kaybetmedi ama Trump hataları yüzünden kaybetti demek daha doğru olur.
Aslında ben bu yılın başında Trump’in tüm bu dezavantajlarına rağmen 2020 seçimlerini kolayca alacağını düşünüyordum, ne zamana kadar? Covid-19 başlayana kadar. Işte bu Pandemic olmasaydı, birçok kişinin görüşü ikinci 4 yıllık dönemi nerdeyse garantiydi. Ancak Pandemi beklenmedik bir zamanda ortaya çıktı ve beklemediği bir şekilde ABD toplumuna büyük zarar verdi. Hazırlıksız yakalandı diyebiliriz. Halkın önemli bir bölümü ABD’nin itibarını düşürecek şekilde başarısız bir pandemi yönetimi sergilendiği görüşünde. Birçok kişiye göre de son günlerde kendi bilim ekibini seçildikten sonra kovacağını miting’lerde açıklaması da yenilgisinin önemli nedenlerinden birisi.
3. Türkiye seçim sonuçlarında Trump’ın kazanmasına kilitlenmişti. Herkes Trump’ın kazanması Türkiye için çok önemli diyordu. Biden’ın kazanmasını kıyamet senaryosu sayıyorlardı. Ve Biden kazandı. Kıyamet geldi mi?
Trump tabi ki Türkiye için çok önemliydi. Somut bir katkısı oldu mu bunu bilemiyorum ama Türkiye’nin aleyhine olabilecek birçok sureci yavaslattığını veya geciktirdiğini biliyorum. Türkiye, Trump ile Ağustos 2016 da cok değerli bir başdanısman aracılığıyla ilk iliskisini kuran ülkelerin başında yer aldı.
Simdi Biden kazandı, kıyamet geldi mi? Tabi ki kıyamet gelmedi..
Türkiye’deki TV açık oturumlarında böyle söylemlerin her kesim tarafından dillendirildiğini duymaktayım. Gerçeği yansıtmadığı için pek önem verilmemesi gerektiğine inanıyorum. Tam tersi olumlu düşünmek gerekiyor. Eğer yeni durumu akilli değerlendirebilirsek bu bir fırsata dönüşebilir aslında. ABD tek bir liderin kararıyla yönetilen bir ülke değil. Öncelikle bunu bilmemiz gerekiyor. Kurumların önemi var. Trump’ın Türkiye için en fazla yapabildiği, ABD devlet aklinin karara vardığı ve uygulanması beklenen Türkiye aleyhine olabilecek kararların geciktirilmesiydi. Bu da önemli ancak, yeterli değil. Türkiye olarak sorunlarımızın çözümünde ABD devlet aklıyla çalışmalar başlatmalıyız. Geçici ve geciktirici çözüm donemi bitti.
4.Türkiye-ABD ilişkilerinde son durum nedir? Biden ile nasıl bir gelişme olur?
Türkiye ile ABD arasında bir çok konuda görüş ayrılıkları mevcut. Bu görüş ayrılıklarının Biden’in baskanliği döneminde devlet kurumları arasında gerekli derinlikte hukuka dayalı çözüm odaklı ortak toplantılar ile masaya yatırılması gerekiyor. Bunlar yapılırken de seçilecek bir “backchannel” üzerinden tüm bu konularda asil kararların önceden birlikte oluşturulması gerekiyor. Biden bu şekilde çalışma düşüncesine sahip. Biden, Obama döneminde birçok kritik konuda çalışmalarını arka planda non-paper yöntemiyle yaptı.
Biden ayrıca devlet akli ve kurumlarına önem veren bir kişi. Şimdiden güçlü bir ekip ile kurumların bozulan itibarlarının tamirine başlayacağını yakın çevresine söyledi. Dünya liderlerinin kendisiyle telefon ile veya yüz yüze görüşmelerinden çok devletler arası kurumlar aracılığıyla çalışma ekipleri oluşturalım sorunları karsılıklı uzlaşarak çözüme ulaştırmaya calısalım diye düşünüyor.
5.Erdoğan ve Trump dostluğunu bilmeyen yok. Uzun zamandır da Türkiye- ABD ilişkilerinin yerini iki başkanın ilişkileri almıştı. Biden-Erdoğan ilişkileri nasıl gelişir?
Iki lider arasındaki bu dostluk tabi ki son derece önemliydi. Ancak ABD’nin yönetim seklinde başkanın yetkileri cok kısıtlı. Dolayısıyla ABD başkanlarıyla kurulan dostluklar çok somut sonuçlar doğurmaz, eğer iliskiler kurumlar arasında iyiyse, ABD başkanıyla dostluk bunun üzerine çok daha verimli hale gelir.
Simdi Biden seçildi. Biden ile Erdoğan arasındaki iliskinin ayni şekilde son derece dostane süreceğini düşünüyorum. Biden hem Türkiye’yi hem de Erdoğan’ı yakınen tanıyan ve Erdoğan’ınyapısını çok iyi bilen bir kişi. Eminim iki ülke arasındaki farklılıkların düzelmesi için liderler arasındaki özel görüşmelere ek olarak paralelde kurumlar ve güvendikleri kanallar üzerinden de calışmalar başlatılmasını teşvik edecektir. Trump ile Biden arasında çalışma sekli acısından büyük bir fark var. Trump kendisinden bir şey talep edildiğinde ABD devletinin isleme tarzını dikkate almadan hallederim, bakalım deyip erteleyen bir kisiliğe sahip. Biden ise ABD kanunlarını çok iyi bildiği ve Baskanın tek başına halledemiyeceği konuları cok iyi bildiği icin sorunların gerekli devlet kurumları üzerinden görüşmeler üzerinden çözüme ulastırılmasını tercih edecektir.
Türkiye’nin bu aşamada Trump zamanında ABD’de calıstığı ekipten daha farklı ABD devlet akli yapısını iyi bilen bir ekip ile yoluna devam etmesi daha iyi olur kanısındayım.
6-Biden kazandığına göre, özellikle Rusya-ABD ve Türkiye-ABD ilişkileri nasıl bir değişim ve gelişim gösterir?
Biden’in kazanmasıyla birlikte, ABD’nin Rusya politikasında değisiklikler bekleniyor. Obama-Biden yönetimi hatırlarsınız hiç bir zaman Rusya’nin Kırım’ın bir bölümünü ele geçirmesini kabul etmemişti ve bu konuda Ukrayna’nin yanında yer almıslardı ve birçok Rus kurum ve işadamına yaptırımlar gelmişti. Bu siyasetin artarak devam edeceği bekleniyor.
İkinci konu, 2016’da Rusya’nın ABD seçimlerine karışmasıyla ilgili iddialar ile ve olduğu söylenen belgeler ile bekletilen dosyanın çok detaylı açılacağını ve Trump-Rusya bağlantılarının olup olmadığı konularının yeniden ele alınacağını düşünmekteyim.
Putin’in ise yaptırımlar altında gittikçe kötüye giden Rus ekonomisiyle nasıl başedeceği ve böylesine bir mücadele ye ne kadar dayanacağı soru işareti. Yakın cevresinde yaptırım altındaki isadamlarının yaptırımlarını Trump ile olan dostluğuna dayanarak çözüme ulastiracağina inanması ama sonunda cözülememesi ile ilgili eleştiriler almakta.
Su anda trilyon dolar üzerinde para yaptırımlar altındaki oligarch’larin üzerinde ve dondurulmuş durumda, uluslararası ticarette kullanılamıyor. Bu konuda Putin’in üzerindeki baskı gittikçe artacak ve Putin’i zor günlerin beklediği düşünülüyor.
Türk-ABD iliskilerinde ise aradaki ana sorunların masaya yatırılması bekleniyor. Sorunların ele alınıp çözülmesine dayalı yeni bir 4 yılın baslayacağı düşünülüyor. Türkiye’nin yepyeni bir ekip ile Beyaz Saray hamlesine başlamasını tavsiye ederim.
7. Trump’ın Rus oligarklarla olan yakın ticari ilişkileri, Türkiye’nin Halkbank davasını nasıl günler bekliyor?
Trump’in Rus oligarchlariyla ilgili dosyası çok geniş detayına burada girmek çok zor. Ancak kısaca sunu söylemekte yerinde olur ki, Rusya’da en tepede her birinde 70-100 milyar dolar olan 10 civarında büyük Oligarch, ve 30-40 civarında 20-30 milyar dolarlık küçük oligarchlarin olduğu söyleniyor. Bir coğunda hem Guney Kıbrıs hem de İsrail pasaportu da olan bu Oligarchlarin coğunluğu yaptırım altında ve Rusya, Ukrayna veya Orta Asya ülkelerinin dısına cikmalari bile sakıncalı, adeta paralarıyla ülkelerinde hapis hayatı yasamaktalar. Bu oligarch’lar, Trump’in yakın çevresine büyük paralar ödeyerek hukuki davalarından kurtulacaklarına inandılar. Aynen Rusya gibi zannederek, Trump’in bir telefonu ile Adalet bakanı üzerinden mahkemelere baskı yaparak hukuki davaların yok edileceği sözleri kendilerine verildi. Tabi hiç biri gerçekleşmedi. Yalnızca bolca para Amerikalı avukatlara ödediler. Bu oligarch’lara ABD devlet akli yapısını bilenler aman avukatlara para ödemeyin, bu paralarınız boşa gider, çözümler baksa şekilde olmalı diyenlere de Oligarch’larinanmadılar . . Sonuçta büyük miktarlarda paralar sonuç getirmedi. ABD de biliyorsunuz adalet mekanizması değişik isliyor. Simdi secimi Biden kazandı, önünde hukuki davası olan Oligarch'larin önlerinde Trump’dan af alabilmek için az zamanları kaldı. İste simdi bu çalışmalar başlayacak.
Halkbank davası dosyası ise SDNY mahkemesinin görev alanında ve bekletiliyor. Bu dosyada henüz açıklanmayan çok detay olduğu konuşuluyor. SDNY mahkemesinin ABD Adalet bakanlığı ile ast üst ilişkisi yok. ABD Adalet bakanının bu mahkemeye karar verdirme yetkisi yok.
Bu konuda da mahkeme ile ilişkili bazı girişimlerin yapıldığı, hatta Halkbank ile gayri resmî kanal üzerinden konuşma yolunun denendiği ama dikkate alınmadığı konuşuluyor. Simdi Biden başkan olmasıyla ve bu dava dosyasının bekletilme döneminin bitmesi ve davaya tüm ciddiyetiyle devam edilmesi bekleniyor. Türkiye su aşamada ne yapmalı diye sorarsanız, derhal ilk mahkeme teklifini getiren kanallar aranıp bu dava dosyasının ele alınması sağlanmalı.
8. Bir başka yoruma göre; ‘ABD seçimlerini küreselciler kazandı yani devletler kaybetti, şirketler kazandı’ yorumuna ne dersiniz?
Doğru bir yorum olabilir. Cumhuriyetçiler, ABD seçimlerinde küreselcilere karşı mücadele verildiğine inanıyorlardı. Demokratik partiyi bu küreselcilerin bir uzantısı olarak görmektelerdi. Bu düşünceye göre ABD seçimlerini liberal küreselciler ve liberal sermaye şirketleri kazandı denmekte. Devletler derken devletlerin içinde de devletler çıkmasını ve birlikteliklerin bozulmasını da planlamaktalardı. İlk adım İngiltere’nin AB den ayrılması, sonra AB’nin bölünmesi, sonra ulkelerde kutuplaşmaların oluşması, örnegin İtalya, Fransa, Avusturya da başlayan calışmalar. Gelecekte Almanya’nin katolik ve Protestan olarak ikiye bölünmesi düşüncesi vs gibi konular muhafazakar kesimin konuşmaları arasında yer almaktaydı. Biden’in kazanması ile tüm bu çalısmaların ertelenmesi söz konusu. Biden’in kazanmasıyla birlikte AB şimdiden yeniden bir araya gelip ortak kararlar alma yoluna ağırlık verecektir. Ayrılıkçı partilerin yerine birleştirici partiler on plana çıkacaklardır.
9.İlk kez 70 yaş üstü iki aday ABD Başkanlığı için yarıştı. Biz biliyoruz ki , ABD’de esas adamlar başkan yardımcılarıdır. Kamala Harris için de özel biri olduğu ve çok stratejik olarak seçildiği söyleniyor. Ne dersiniz? Ki, Biden’ın kampanyası boyunca da Harris-Biden kampanyası şeklinde lanse edilmesi dikkatlerden kaçmadı.
Kamala Harris çok özel seçilmiş birisi. Etik düzeyi ve eğitim düzeyi çok yüksek. Birleştirici özelliği var. Azınlık psikolojisini bizzat yasadığından dolayı azınlık problemlerine hakim bir kisi. Türkiye’nin kendisiyle ve özellikle ekibiyle çok özel stratejik boyutta, yepyeni bir ekip oluşturarak ilişki geliştirilmesi gerekiyor. Bugüne kadar iki ülke ilişkilerine soyunan kisilerin ortaya somut bir basari getirmediğini bilen Kamala Harris ve ekibinin yine ayni kisileri karsılarında görmek istemediklerini düşünüyorum. Biden’in en kısa surede Kamala Harris’e cok önemli görevleri yükleyip büyük sorumluluklar vereceği konuşuluyor. Aslında Kamala’nin Biden’in çevresindeki iyi eğitimli kesim ile şimdiden ortak akil çerçevesinde calışmalar yaptığı da biliniyor. Her ikisinin de ilk olarak Covid-19 konusunun çözüme ulastırılması için özel bir ekip olusturacaklarını düşünüyorum. Daha sonra da ABD-AB iliskilerinin iyileştirilmesi. Dunya Sağlık Örgütü ve Iklim değisikliği ile ilgili Trump’ın cıktığı uluslararası kurumlara yeniden girilmesi ilk atılacak adamlar arasında.
10.Dünya ve bölge politikalarının Biden ile nasıl değişeceğini ön görüyorsunuz?
Biden’in kazanmasıyla birlikte, Dünya ve bölge politikalarında değisiklikler bekleniyor. Öncelikle Rusya ile olan ilişkilerin değişmesi bekleniyor. Avrupa’daki mülteci karsıtlığı ve bunu destekleyen milliyetçi ayırımcı siyasi partileri zor günler bekliyor. Örneğin İtalya’da Trump 2020 şapkasıyla dolasan Salvini gibi siyasi liderlerden söz ediyorum. Daha barış yanlısı, dinlere saygılı Avrupa normlarına uygun iktidarların desteklenmesi bekleniyor.
İngiltere’de Brexit surecine bundan sonra ABD desteğinin olacağını sanmıyorum Tam tersi ABD-AB ilişkileri daha ciddi geliştirilmeye çalışılacak. Suriye, Libya, Orta Dogu, Afghanistan, Irak konularında değisiklikler bekleniyor. Filistin konusunda iki devletli cözüm önerisi yeniden gündeme gelecektir. Trump’ın çıktığı uluslararası kurumlara yeniden girip ABD nin eski aktif röülünü alması bekleniyor.
Iran ile iliskilerde daha yumuşak adımların atılacagini bekliyorum.
Israil ile olacak iliksiler çok önemli. Netanyahu ile Biden iliskilerini yakından takip etmemiz gerekecek. Israil’deki Liberal devlet aklinin siyasete daha aktif katılması bekleniyor. Bu konuda Netanyahu hem hakkındaki hukuki davaları atlatmak için, hem de siyasi hayatini sürdürebilmek için mutlak kez bir orta yol bulmaya çalısacaktır.
11. Son olarak Türkiye-ABD ilişkileri bundan sonra nasıl olmalı? Nasıl gelişir ve değişir?
Biden’in secilmesiyle, öncelikleTrumpdoneminde ikili iliskilerde arada olan kisilerin hem Turkiye hem de ABD tarafının tümüyle değiştirilmesi gerekiyor. ABD devlet akli calışmalarına girebilen kisiler Türkiye tarafında bugün itibariyle yok.
Turkiye, ABD icin cok önemli müttefik. Türk Silahlı Kuvvetleri NATO üyesi ve NATO’nun ikinci büyük ordusu. Amerika acısından Türk Silahlı Kuvvetlerinin önemi büyük. Bu hiç bir iktidar zamanında değişmez. İiskilerin her zaman daha iyiye gitmesi icin her iki tarafta elinden geleni yapacaktır. Turkiye ve ABD’nin siyasetlerindeki farkliliklari biliniyor. iste bu farklılıkların giderilmesi konularında çalışmalar için şimdiden düşünülmeye başlanması gerekiyor. Ancak bu konuda kaynakların çok dikkatli değerlendirilmesi calısmalara da sesizce hemen başlanması gerekmektedir. Dıs politika alanında atılacak adımların daha koordineli olacağını düşünüyorum.
12. Suriye politikası ve pkk ya bakış açısında değişiklik olabilir mi?
Öncelikle sunu söylemek gerekiyor, PKK ABD devletinde terörist listesinde yer alıyor. PKK’ya bakış açısı değişmez.
Biden, Suriye'den ABD ordusunun çekilmesiyle yaratılan boşluğun Esad ve Rusya tarafından doldurulmuş olmasından memnun değil. Bu konunun mutlaka ilk resmî görüşmelerde ele alınacağını düşünüyorum. Kuzey Irak Kürtleriyle olan ilişkiler hatırlarsanız Obama-Biden döneminde yeniden kurulmuştu. Türkiye için ekonomik açıdan son derece kazançlı bir iliskiydi. Trump zamanında soğuyan bu iliskilerin yeniden canlanıp ekonomik açıdan Türk firmalarının onunu acacağını düşünüyorum. Suriye’nin kuzey bölgesinin yeniden inşası konusunda Biden ile birlikte Türkiye’nin yepyeni programlar yapacağına inanıyorum.
Biden, Obama döneminde baksan yardımıcısıyken Suriye ve Irak politikalarında aktif rol oynadığından dolayı, başkan olduktan sonra aynen bu calısmalarına devam edecektir ve Türkiye ile Suriye ve Iraklı Kürtler arasında başta ekonomik iliskilerin geliştirilmesi ve silahlı çatısmaların olmamasına yönelik çalısmalara öncelik verecektir. Eylül 2016 yılında Türkiye ile birlikte hazırlanan Kürtler ile iliskiler konusundaki planın yeniden gündeme geleceğini düşünüyorum.