Türk-Ermeni ortak Is gelistirme konseyinden Esbaskan Yardimcisi, sürmekte olan Ankara -Erivan müzakerelerinin "normalleşme" olarak adlandırılmasinin , 2009 protokollerinin meyve vermemesi nedeniyle fazla iddialı sayılabilecek "uzlaşma"dan daha gerçekçi olduğunu söyledi.
Türk - Ermeni İş Geliştirme Konseyi (TABDC) Başkan Yardımcısı Noyan Soyak, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Türkiye'nin , Bugune kadar Ermenistan ile doğrudan görüşme yapmamasının veya normalleşme sürecini tamamlamamasinin en önemli nedenlerinden birinin Karabağ ve çevresindeki topraklarda Ermenistan’in işgali olduğunu söyledi.
Soyak, Azerbaycan ile Ermenistan arasında Moskova'nın arabuluculuğuyla ateşkesin sağlanmasının ardından Türkiye ile Ermenistan arasındaki bu sürecin çok da beklenmedik bir gelişme olmadigini söyledi.
Moskova'nın rolü
Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki ilişkiler, Kasım 2020'de Rus arabuluculuğunda ateşkesle sona eren 44 günlük savaşta Azerbaycan tarafından kurtarilan Dağlık Karabağ'ın sınır bölgeleri sebebiyle 1991 yılından bu yana gergindi.
Geçen Eylül ayında Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, ihtilafın sona ermesinin Türkiye-Ermenistan ilişkilerinde bir iyileşmenin önünü açtığını söyledi.
Soyak, çatışmaya atıfta bulunarak, "Güney Kafkasya, Moskova için çok önemli ve komşu bir coğrafyadır" dedi.
"Kafkasya'da Gürcistan ve güneybatıda Ukrayna ile bölgesel anlaşmazlıkları olan Rusya, muhtemelen Rusya'nın bölgedeki etkisini daha da zayıflamasina yol acabilecek, Güney Kafkasya'nın geri kalanında devam eden başka bir çatışmaya sahip olmak istemez"
"Rusya, bir Ermenistan'da bir çok konuda büyük ve onemli bir rol oynuyor."
Ermenistan'ın dört sınırından ikisi - Türkiye ve İran - Rus askerleri tarafından kontrol ediliyor.
Savaştan sonra Rusya, Ermenistan-Azerbaycan sınırına barış gücü unsurlarını konuşlandırdı ve böylece Gürcistan dışındaki tüm Ermeni sınırlarını kontrol etmeye basladi.
Bunlarin dışında ülkede bir Rus askeri üssü de var” dedi.
Ayrıca Ermenistan'da savunma, enerji, demiryolu ve ulaştırma sektörleri dahil olmak üzere stratejik sektörler, finans ve iletişim altyapılarının büyük bir kısmı da Rus kontrolünde.
Soyak'a göre, “Rusya'nın Azerbaycan üzerindeki etkisi, Ermenistan'daki kadar görünür olmasa da inkar edilemez”.
Rusya, Azerbaycan'ın en büyük ikinci askeri tedarikçisi" , "Azerbaycan'ın en büyük askeri tedarikçisi, ise Israil’dir, bu da, güneyde İran'la uzun bir sınırı olan bu çatışma bölgesinde İsrail'in çıkarları konusunda az da olsa fikir verebilir.
ABD’ de , Türkiye ile Ermenistan arasındaki görüşmeleri destekliyor.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, "Türk dışişleri bakanı ile Ermenistan dışişleri bakanlarının normalleşme sürecini görüşmek üzere özel elçiler atamaya ilişkin açıklamalarını memnuniyetle karşılıyor ve güçlü bir şekilde destekliyoruz" dedi.
Soyak'a göre ABD, Türkiye ile Ermenistan arasındaki ilişkilerin geliştirilmesini, sınırların açılmasıni ve diplomatik ilişkilerin kurulmasıni her zaman desteklemiştir.
Ancak bugun Türkiye ile ABD arasındaki mevcut ilişkilere baktığımızda bu konu belki önceliklerden biri değil, ancak destekleyici bir gorus olarak algilanabilir" dedi.
Uçuşlarin yeniden başlaması
Normalleşme süreci kapsamında Türkiye ile Ermenistan arasında charter seferlerinin yeniden başlamasına da değinen Soyak, İstanbul ile Erivan arasında direkt uçuşların zaten mevcut olduğunu söyledi.
“İlk uçuşlar yanlis hatirlamiyorsam 1990'ların sonunda, ErmenistanHava Yolları adlı bir şirket tarafından yapıldı. Bu Sirket 2001 yılı civarında faaliyetlerini durdurdu
“Ardından 2002 yılında ArmAvia (Ermenistan) ve Fly Air (Türkiye) charter seferleri ile uçuşlara devam etti. Bu uçuşlar, her uçuş için sivil havacılık otoritelerinden izin alınması gereken tarifesiz charter uçuşları olarak siniflandirilmis ve Online bilet satışına izin verilmiyordu” dedi.
Soyak, daha sonra Atlas Jet'in de ( daha sonra adı AtlasGlobal oldu) 2008'den itibaren Erivan'a tarifeli charter seferleri duzenledigini söyledi.
“Bu uçuşlar charter olarak sınıflandırılmış olsa da, havayolu 2020'de faaliyetlerini durdurana kadar haftanın belirli günlerinde İstanbul ve Erivan arasında düzenli olarak uçtu – Bu ucuslar donemsel olarak haftada üç ila beş gün oluyordu- AtlasGlobal kendi Online kanallarından bilet satislarinida ayni tarifeli ucuslar gibi gerceklestirmekteydi.
Bakü'nün yeni yaklaşımı
Aralık ayı sonlarında Ankara ile Erivan arasında müzakereler başladığında, Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov Bakü'nün normalleşmeyi "tamamen desteklediğini" söyledi.
Soyak, Bakü'nün yeni yaklaşımına atıfta bulunarak, Ermenistan’a gecmiste sefer duzenleyen Fly Air’in ne de Atlas jet’in Azerbaycan'a uçuşu olmadığını söyledi.
“Türkiye merkezli havayolu şirketlerinin ya Ermenistan'a ya da Azerbaycan'a uçmayı seçmesi gerekiyordu.
Soyak, Bugün en önemli yeni degisiklik, Türk havayolu şirketi Pegasus'un, hiçbir kısıtlama olmaksızın Azerbaycan ve Ermenistan'a uçuş gerçekleştiriyor olmasinin , Azerbaycanın, Ermenistan'da veya Ermenistan ile iş yapan şirketlere uyguladigi 'fiili' vetosunun kaldırılmış olarak kabul edilebilecegini ekledi.
“Bakü'deki bazı üst düzey bürokratlar, bir Türk-Ermeni normalleşmesinin, savaş odakli temelden, bolgesel ve global ticarete odaklı temelde , herkesin kazandığı bir noktaya kaymanın faydalarını göstererek, Ermenistan ile savaş sonrası ilişkilerini yumuşatilmasına bile yardımcı olabileceğini öne sürüyorlar. Dolayısıyla Bakü'nün normalleşme sürecine yaklaşımının 180 derece saptığını rahatlıkla söyleyebiliriz” dedi.
Soyak, "Evet, her ne kadar ucuslar siyasi sebepler yuzunden degil, finansal sebebler yuzunden durduysa da, direkt uçuşların yeniden başlamasının olumlu bir adım olarak değerlendirilebileceğini söyleyebiliriz.
Geçmişte Ankara - Erivan ilişkileri ve şu anda devam eden görüşmeler
Türkiye ve Ermenistan özel temsilcilerinin normalleşmeye yönelik ilk toplantısı geçen ay Moskova’da yapıldı.
Soyak, görüşmenin Moskova'da yapılması önerisinin Ermeni tarafından geldiğini söyledi.
"Rusya'nın bu sürece karşı olumlu bir tutumu olduğu rahatlıkla düşünülebilir. Ayrıca Rusya'nın bu sürece taraf olmamasına rağmen ev sahipligi yapmasinin bir sembolik anlamı var" dedi.
"Toplantinin icerigi konusunda Çok fazla ayrıntı bilmiyoruz, ancak her iki ülke de toplantının 'olumlu ve yapıcı bir atmosferde' yapıldığını söyledi.
TABDC olarak umudumuz, müzakerelerin, Kafkas bölgesinde barış çabalarını hızlandırması, diplomatik, normal komşuluk ilişkilerinin kurulmasına, ürün ve hizmetlerin serbest hareket edebilmesini teşvik etmek için sınırın yeniden açılmasına yol açmasıdır." dedi.
özel temsilciler, Büyükelçisi Serdar Kılıç ve Ermenistan Meclis Başkan Yardımcısı Ruben Rubinyan’in ikinci görüşmesi 24 Şubat'ta Viyana'da yapılacak.
Türkiye Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan'ın Antalya Diplomatik Forumu'na katılmak üzere Mart ayında Türkiye'ye gelebileceğini söylerken, Ermenistan Dışişleri Sözcüsü, diplomatik toplantıya davetiyelerin ,Dışişleri Bakanı Ararat Mirzoyan ve özel temsilci Rubinyan'a gönderildiğini duyurdu.
Türkiye, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 21 Eylül 1991'de Ermenistan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülkelerden biriydi.
Ancak Ankara ile Erivan arasındaki ikili ilişkiler, Ermenistan'ın uluslararası alanda Azerbaycan toprağı olarak tanınan Dağlık Karabağ'ı işgalinden sonra durma noktasina geldi. Türkiye, 1993 yılında Ermenistan ile doğrudan ticaretine son verdi ve iki ülke arasındaki kara sınırlari kapatıldı.
Türkiye ve Ermenistan, 10 Ekim 2009'da, İsviçre'nin Zürih kentinde, ikili ilişkilerin yeniden kurulması ve gelistirilmesi için bir "yol haritası" iceren , diplomatik baglarin tesisi ve ilişkilerin geliştirilmesi konusunda iki protokol imzaladı.
Ancak, Mart 2018'de Ermenistan Güvenlik Konseyi, Zürih Protokollerini onaylama prosedürünü sonlandırdı.
Diasporanın çoğunluğu, Ermenistan’in komşu ülkelerle bölgesel entegrasyonu destekliyor
Soyak, “Bazı farklı görüşlere rağmen, diasporanın çoğunluğu, komşu ülkeler, Türkiye ve Azerbaycan ile ekonomik ilişkiler ve bölgesel entegrasyon yoluyla Ermeni halkının ekonomik kalkınmasını desteklemek için fikir birliği içinde” oldugunu soyledi.
"Ermenistan cografi olarak , Asya, Orta Asya (Hazar havzası) ve AB arasındaki enerji, telekomünikasyon ve ulaşım kavşağının merkezinde yer alıyor. İlgili tüm taraflar bu kavşak avantajlarının peşinde" dedi.
3 Mayıs 1997'de İstanbul ve Erivan'da ortaklaşa kurulan TABDC, her iki ülkenin toplumlarında kamu ve özel sektör arasındaki ilk ve tek resmi bağlantıdır.
Grubun eş başkanlığını Arsen Ghazarian ve Kaan Soyak yapıyor.