Türkiye'de uygulanan Covid-19 aşılarının toplamı 21 milyon doza yaklaşırken, Sağlık Bakanı Koca'dan önemli bir açıklama geldi: Sinovac ve Pfizer/BioNTech aşılarının yanı sıra, Rusya'da üretilen Sputnik V aşıları da çok yakında ülkemizde kullanılmaya başlayacak. Peki Sputnik V aşısını veya diğer aşıları olanlar Covid-19 virüsüne karşı ne kadar süre korunacak? Akıllardaki soruları uzmanlara danışarak cevaplamaya çalıştık.
Dünyanın dört bir yanında ve Türkiye'de, Covid-19'a karşı aşılama çalışmaları devam ediyor. Uzmanlar aşının virüse karşı en güçlü silah olduğunun altını sürekli çizerken, sırası gelenin en kısa sürede aşısını olmasını tavsiye ediyor.
Türkiye'de uygulanan toplam aşı sayısı 22 Nisan itibarıyla 20.788.787 doz oldu. Ülkemizde aşılama 14 Ocak tarihinde Sinovac'ın ürettiği inaktif CoronaVac aşısının kullanımıyla başladı. 2 Nisan tarihinden bu yana ise hem bu aşı hem de mRNA teknolojisiyle üretilen Pfizer/BioNTech aşısı uygulanıyor. Son olarak bugün Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca, Rusya'da geliştirilen Sputnik V aşısının kullanımının da yakın zamanda başlayacağını duyurdu.
Aşı olanların aklında ise önemli bir soru var: Bu bizi ne kadar süre koruyacak? Özellikle gittikçe yaygınlaşmakta olan varyant virüsler, aşının koruyuculuğu ve bunun süresiyle ilgili soru işaretlerini artırıyor. Biz de sizin için bu soruya cevap aradık. Aşı üreticilerinin açıklamalarının yanı sıra, ABD'de bulunan Jackson Laboratuvarı Enstitüsü Baş Araştırmacısı immünoloji uzmanı Prof. Dr. Derya Unutmaz'dan ve Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Dr. Öğr. Üyesi Gülay Okay'dan önemli bilgiler aldık.
İşte uzmanların yorumları ve ilaç şirketlerinin gerçekleştirdikleri araştırmalarla akıllardaki soruların cevapları…
AŞILARIN KORUMA SÜRESİNİ BİLİYOR MUYUZ?
Hastalığı geçirip iyileşmiş olanlarla ilgili araştırmalar, bağışıklığın en az 6-8 ay arası sürdüğüne işaret ediyor. Bilim insanları aşıların da en azından bu aralıkta koruyucu olacağını düşünüyor. Ancak bu konuda kesin konuşmak mümkün değil çünkü elde henüz yeterince veri yok.
Zira salgının ilk dönemlerinde yayılım hızını en etkili şekilde düşürmek isteyen bilim insanlarının önceliği en kısa sürede aşıların geliştirilmesi oldu. Bu noktada aşıların ne kadar süreliğine koruma sağlayacağı ya da ilerleyen zamanda etkinlik seviyesinin azalıp azalmayacağı gibi konular öncelik listesinin alt sıralarına kaydı. Bir başka deyişle yapılan çalışmalarda "Salgını durdurmak için nasıl bir aşı geliştirebiliriz? Virüse karşı en etkili formül hangisi?" gibi noktalara odaklanıldı. Bugün aşıların virüs karşısında etkili olduğunu gören bilim insanları ve ilaç üreticileri, bu etkinin ne kadar süreceği üzerinde çalışmalara başladı.
Bu konuda görüşlerine başvurduğumuz uzmanlardan, Prof. Dr. Unutmaz, Pfizer/BioNTech, Moderna ve Johnson & Johnson aşıları hakkında, "Şahsi görüşüm bu aşıların yıllarca koruma sağlayacağı yönünde. Çünkü aşı sonrası çok iyi bağışıklık kazanılıyor ve yüksek antikor seviyeleri oluşuyor" derken, antikor sayıları kadar hafıza hücresi de denen T hücrelerinin de önemli bir etken olduğunu hatırlattı.
Dr. Öğretim Üyesi Okay ise Sinovac aşısının koruyuculuk oranının ülkemizde yapılan klinik çalışmalarda yüzde 83 olarak bulunduğunun altını çizdi ancak aşının ne kadar süre koruyuculuk sağlayacağı ile ilgili elde henüz veri bulunmadığını belirtti. Okay, "Bu aşı ile kitle aşılamaları ülkemizde ve diğer bazı ülkelerde birkaç aydır yapılıyor. Sinovac'ın Faz3 çalışmalarıyla ve kitle aşılamasında aşılanan bireylerin izlenmesiyle aşının koruyuculuk süresi ile ilgili daha net bilgilere ulaşabiliriz" diye konuştu.
DEVLET KURUMLARI BU KONUDA NE DİYOR?
Sağlık Bakanlığı Covid-19 Aşısı Bilgilendirme Platformu'nun Sıkça Sorulan Sorular kısmında, yer alan "İnaktif Covid-19 aşısı olduktan sonra hastalığa karşı ne kadar süre korunacağım?" sorusunun yanıtı şöyle: “Klinik çalışmalarda, inaktif Covid-19 aşılarının hastalığa karşı koruyucu etkisinin yüksek olduğu gösterilmiştir. Covid-19 aşılarının koruyuculuk süresi henüz bilinmemektedir, bunun için ek araştırmalara ihtiyaç bulunmaktadır."
ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri'nin internet sitesinde yer alan sıkça sorulan sorular kısmında ise "Uzmanlar halen aşıların gerçek hayatta ne kadar süre koruyucu olduklarını öğrenme aşamasındalar" ifadeleri kullanılıyor. (ABD'de mRNA teknolojisiyle üretilen Moderna ve Pfizer/BioNTech aşıları ile vektör teknolojisi kullanılarak üretilen ve kan pıhtısına yol açtığı için kullanımına bir süreliğine ara verilen Johnson & Johnson aşıları uygulanıyor.)
İLAÇ ÜRETİCİLERİ NE DİYOR?
Uzmanlar henüz net bir süreden bahsetmenin mümkün olmadığının altını çizerken ilaç üreticilerinin gerçekleştirdiği klinik deneyler, aşıların koruyuculuk süresine dair bazı ipuçları veriyor. Son olarak 6 Nisan'da Moderna'nın bilim dergisi New England Journal of Medicine'e gönderdiği mektupta, iki doz aşısını olan kişilerde, aşının yüksek seviye koruyuculuğunun 6 aya kadar çıktığı bildirildi. Şirketin yürüttüğü araştırmaya katılan toplam 900 kişinin 6 ay önce iki doz aşılarını oldukları ve yüzde 90'ından fazlasının Covid-19'a yakalanmadığı ifade edildi. Moderna daha önce aşının etkinlik oranının yüzde 94,5 olduğunu duyurmuştu. Son açıklanan veriler, aşının etkinliğinin 6 ayda yüzde 4 ila 5 oranında bir kayba uğradığına işaret ediyor.
Moderna'nın açıklamasının bir benzeri de Pfizer'den geldi. 1 Nisan tarihinde, BioNTech işbirliğiyle üretilen Covid-19 aşılarının koruyuculuğuna dair bir açıklama yapan şirket, 46 bin kişinin verisinin izlendiğini ve ikinci dozun uygulanmasından itibaren 6 ay sonra aşının koruyuculuk seviyesinin yüzde 91,3'te olduğunu açıkladı. Pfizer ayrıca aşıların ağır vakalara karşı koruma etkisinin de 6 ay sonra yüzde 95 seviyesinde olduğunu bildirdi. Pfizer ve BioNTech Şubat ayından beri de üçüncü doz aşı uygulamasıyla varyantlara karşı da koruma sağlanıp sağlanamayacağını test ediyor.
Hem Moderna'nın hem de Pfizer/BioNTech'in açıklamalarındaki 6 ay vurgusunun nedeni, aşı çalışmalarının 8 ay önce başlaması ve bu şirketlerin geliştirdikleri aşıların klinik denemelerde elde edilen ilk sonuçlarını Kasım 2020'de açıklamış olması. Dolayısıyla bu açıklamalar 6'ncı ayın sonunda aşının etkisi geçecek anlamına gelmiyor. Zaman ilerledikçe gelecek yeni açıklamalarla bu oranların da güncellenmesi bekleniyor.
Türkiye dahil 18 ülkede uygulanan Sinovac ürünü CoronaVac ile ilgili de şirketin CEO'su Yin Veidong'dan açıklama geldi. Çin'in önde gelen gazetelerinden Global Times'a konuşan Yin, ellerindeki verilere göre, aşının, ikinci doz uygulandıktan sonraki iki ay boyunca yüzde 80-90 aralığında koruma sağladığını ancak aşı olan kişilerdeki antikorların zamanla azaldığını söyledi. Yin, 8 Mart tarihli röportajında, "Şu an bir yandan 6'ncı aydan sonraki koruma oranlarıyla ilgili verileri analiz ediyor bir yandan da üçüncü doz aşı uygulanmasının koruma seviyesini artırıp artırmayacağıyla ilgili denemeler yapıyoruz. Yakın zamanda sonuçları bekliyoruz" ifadelerini kullandı.
Bu aşılardan daha önce üretilen ve acil kullanım izni alan ilk aşı olan Rusya kaynaklı Sputnik V aşısıyla ilgili son yapılan açıklamada ise aşının koruyuculuğunun "ömür boyu" devam edebileceği bildirildi. Sputnik V aşısını geliştiren Gamaleya Epidemiyoloji ve Mikrobiyoloi Araştırma Enstitüsü'nün direktörü Aleksandr Gintsburg, 10 Nisan'da Rus basınına yaptığı açıklamada, "Sputnik V aşısının iki yıl değil, ömür boyu etkili olacağına dair umudum var. İki doz aşı olunca, 5-10 yıl, daha uzun süre etkili olabilir. Daha önce dediğim gibi, vasiyetimde antikorlarımı torunlarıma miras bırakacağım" diye konuştu. Gintsburg, 6 ay ila 1 yıl içinde yapışacak bir araştırma kapsamında antikor seviyesi azalan hastalara tekrar aşı yapmayı planladıklarını da belirtti.
Ginstsburg, 2 Şubat'ta da "Aşının birkaç ay ya da bir yıl değil, en az 2 yıl bağışıklık sağlayacağına dair güçlü bir umuda sahibiz. Şu ana kadarki klinik denemelerden elde ettiğimiz sonuçlar da bunu teyit ediyor. Elbette bu alanda çalışmalarımızı sürdürüyoruz" demişti. Bu açıklamayla aynı gün bilim dergisi Lancet'te yayımlanan bir araştırmada, Sputnik V aşılarının ortalama etkinlik oranının yüzde 91,6, 60 yaş üstü kişilerdeki etkinlik oranının ise yüzde 91,8 olduğu açıklanmıştı.
AŞININ KORUMA SÜRESİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER NELER?
Washington Post gazetesine konuşan ABD'li uzmanlara göre, aşıların koruyuculuk süresi kişiden kişiye değişebiliyor. Oregon Eyalet Üniversitesi Küresel Sağlık Merkezi Direktörü Chunhuei Chi, bağışıklık tepkisi daha güçlü olan kişilerin daha fazla antikor ve hafıza hücresi ürettiğini ancak daha güçlü bağışıklık tepkisinin de doğrudan bağışıklık süresinin uzun olacağı anlamına gelmediğini ifade ediyor.
Dr. Öğr. Üyesi Okay, bağışıklık süresini değiştiren faktörleri şöyle sıralıyor: "Kişinin o sıradaki bağışıklık durumu, kullandığı bağışıklığı baskılayan ilaçlar, kronik hastalığının olması gibi bazı durumlar aşının etkinliğini değiştirebilir." Okay, Sinovac aşısı uygulanan kişilerde yapılacak çalışmalarla bu konu ile ilgili veriler elde edildikçe daha doğru bilgilere sahip olacağımızı da sözlerine ekliyor.
VARYANTLAR BAĞIŞIKLIK SÜRESİNİ NASIL ETKİLİYOR?
Bağışıklığı etkileyecek bir diğer faktör de varyantların geleceği. Yine Washington Post'a konuşan Indiana Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden bulaşıcı hastalıklar uzmanı Lana Dbeibo, eğer bir kişi aşının ürettiği antikorlardan kaçabilen bir virüs varyantıyla enfekte olursa, aşının en başta bekleneceği kadar etkili olamayabileceğini ifade ediyor.
Prof. Dr. Unutmaz da ortaya çıkan varyant virüslerin bazı aşılardan kaçabildiğini belirerek, "Bunlar için de şirketler ayrıca bir tek dozluk aşı daha hazırlama çalışması içindeler. Belki 1 yıl sonra tek doz aşı daha yapılabilir. Özellikle yaşlı gruplarda daha az bağışıklık yanıtı olduğu için 'booster' yani üçüncü doz aşı yapılabilir" diyor.
"BOOSTER" AŞI NE DEMEK?
Bağışıklık sistemini desteklemek amacıyla periyodik olarak uygulanan ek doz aşılara "booster" deniyor. Bu aşıların yapılmasının sebebi ilk aşılamadan sonra oluşan antikorların, virüsle karşılaşmadıkları takdirde zaman içinde körelmeleri ve savaşmayı unutmaları.
"Booster" aşılarının uygulama periyotları hastalık yapıcı mikroorganizmaya göre değişiyor. Örneğin tetanoz ya da difteri gibi hastalıkların aşılarında "booster" süresi 10 yıl. Covid-19 bağışıklığının daha önceki mevsimsel koronavirüsler gibi olması durumunda, burada da bir "booster" ihtiyacı söz konusu olabilir. Covid-19'da periyodun 1-2 hatta 3 yıla kadar çıkabileceğini belirten uzmanlar bulunuyor.
Prof. Dr. Unutmaz, aşının koruyuculuğunun azaldığını veya sona erdiğini tahmin etmenin çok kolay olmadığını ifade ederek şöyle devam ediyor:
"Antikorlara bakılarak saptanabilir ama antikorun düşük olması da koruma olmadığı anlamına gelmez. Burada T hücreleri önemlidir. Antikorlar, virüsün vücuda uğramasıyla tekrar işleve geçebilir. Ağır hastalık ve ölümleri önleme bakımından koruyuculuk uzun süre devam edecektir. Antikor seviyeleri azaldığında ise bulaş riski artmış olabilir, bu durumda da üçüncü doza ihtiyaç olabilir."
Pfizer CEO'su Albert Bourla ise insanların aşılandıktan bir yıl sonra "booster" aşılarına ihtiyaç duyabileceklerini, ardından da her yıl düzenli aşılama ihtiyacının söz konusu olabileceğini açıkladı. Bourla, "Çocuk felci gibi bir dozun yeterli olduğu aşılar vardır. Bir de her yıl olmanız gereken grip gibi aşılar vardır. Covid virüsü çocuk felcinden çok gribe benziyor" diye konuştu.
AŞININ ETKİNLİĞİ NASIL ARTIRILABİLİR?
Aşı olanlar için bir diğer önemli noktada da aşıdan maksimum süre ve yoğunlukta koruma elde edebilmek. Bu nedenle aşının etkinliğini artırmanın yolları da merak ediliyor. Prof. Dr. Unutmaz, bu soruyla ilgili olarak şunları söylüyor: "Hiçbir aşı yüzde 100 koruyucu değildir. Etkinlik oranını artırmak için aslında yapılacak pek bir şey yok, neler yapılmamalı sorusu daha önemli."
Dr. Öğr. Üyesi Okay ise aşı etkinliğini azaltan faktörleri şöyle sıralıyor: "Örneğin bağışıklığı baskılayan ilaç kullanan hastalara aşının bu ilaçlarla aynı zamanda uygulanmaması önerilir. Bağışıklığı baskılayan ilaçların aşının yapılmasından mümkünse en az 14 gün sonra yapılması önerilir. Kemoterapi gören kanser hastalarında ise kemoterapi tamamlandıktan en az üç ay sonra aşının yapılması gerekir."