ABD ve İngiltere’nin Pasifik’teki hamlesi herkesi şaşırtmış görünüyor. Her iki ülke yanlarına Avustralya’yı da alarak deniz gücü ağırlıklı yeni bir askeri birlikteliğin başlayacağını duyurdular. İlgili ülkelerin İngilizce adlarının kısaltmalarıyla anılan (A-UK-US) ve AUKUS olarak isimlendirilen bir ittifakın oluştuğu belirtiliyor. Bu oluşumun Çin’in bölgede artan askeri gücüne karşı güçlü bir cephe oluşturacağı iddia ediliyor. AUKUS anlaşmasının açık metnini henüz gören yok. Ancak bu askeri ittifakla, Pasifik bölgesinde ve hatta dünyadaki dengelerin bütünüyle değişeceğini söyleyen çok... Meselenin sadece Avustralya’nın nükleer takatli denizaltı (SSN) inşası ihalesinin Fransızlardan alınarak Anglosakson bir üretim ve işletim sistemine dönüşüm boyutunu biliyoruz. Bazı açık kaynaklarda, ilk denizaltının göreve başlama zamanının en iyi ihtimalle 2040 yılı olabileceği yönünde tahminler yapılıyor. SSN yeteneğinin tutarlı bir strateji ile uyumlu olup olmadığı, denizaltıların hangi hedeflere ulaşmak için tasarlandığı ve bunun Avustralya dış politikası için ne anlama geldiği hususları henüz net değil. Denizaltıların tipi ve sayıları konusunda da farklı bilgiler dolaşıyor.
Üstelik Avustralya'nın Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesine İlişkin Antlaşma'ya taraf olması ve henüz nükleer bir güce sahip olmaması da dikkate alınması lazım. Bu kapsamda Avustralya’nın nükleer teknolojiye erişmesi, tersane alt yapısı ile nükleer takatli denizaltı inşa yeteneklerini geliştirmesi ve AUKUS’un diğer ortaklarıyla da uyumlu hale gelmesi gerekiyor. Mevzuat ve teknik zorluklar nedeniyle Fransa’nın da Avustralya’da bazı sıkıntılar yaşadığı biliniyor. Her şey yolunda gitse bile Avustralya’nın 2050’lere kadar kullanacağı değerlendirilen, envanterindeki ‘‘Collins’’ sınıfı denizaltılarının da modernize edilmesi gibi bir ihtiyacı söz konusu. Bunlar büyük masraf ve yatırımlar gerektiriyor.
Pasifik’te Çin’e karşı mücadele esnasında ABD ve İngiltere’nin Avustralya orijinli AUKUS girişimi Çin’i zorlayan zeki bir hamle. Ancak oluşturulmaya çalışılan etki alanının psikolojisi dışında AUKUS’un bugünden yarına bölgesel jeopolitiği bütünüyle etkileyeceği iddiası için bir müddet beklemek gerekiyor. Çünkü Avustralya donanmasının sadece denizaltılara değil yenilenmesi gereken diğer muharip deniz unsurlarına da ihtiyacı var. Üstelik bu anlaşmaya dair, şimdiden, ülke içinde AUKUS tartışmaları başladı bile. Bazı Avustralyalı elitler, nükleer takatli denizaltılar eğer nükleer başlıklı füzeleri de taşıyacaksa (SSBN), bunları kullanma durumunda, kararın kendilerinde olup olmayacağını sorguluyorlar. Bu anlaşmanın kendileri açısından herhangi bir stratejisinin olmadığı iddia ediliyor.
ABD ve İngiltere’nin Çin’i Pasifik’te olabildiğince sıkıştırmasının nedenleriyle Çin’le iyi bir ticari ilişkisi olan Avustralya’nın AUKUS’a iştirak sebeplerinin kesiştiği noktalar neler olabilir? Büyüyen Çin karşısında elbette ulusal güvenliğini daha ileri boyutlara taşımak denilebilir. Ancak bilinenin dışında, işin olası bir başka boyutu da olabilir.
Şimdilik dillendirilmeyen bu tehdidin, kuraklık ve açlık tehlikesi olduğunu düşünüyorum. Avustralya bazı ülkelerin en büyük buğday tedarikçisi olarak biliniyor. Ancak böyle olmasına rağmen uluslararası bir kısım istatistiklerde; Avustralasya olarak isimlendirilen Avustralya, Yeni Zelanda ve komşu adaları kapsayan bölgede, iklim değişikliği nedeniyle 2050’lerde ekilebilir toplam tarım alanlarının yüzde 40’nın kuraklık tehdidi altında kalacağı öngörülüyor. Bu bir ada ülkesi olan Avustralya için önemli bir tehlike. Böyle bir durumda, Pasifik’teki tedarik zincirlerinin ne olacağı ve Çin’in olası reaksiyonları dikkate alınmak zorunda. Netice itibarıyla bu probleme bağlı olarak, deniz ulaştırma yollarının güvenliği birinci derecede önem taşıyor. Bu da 2050’lere kadar güçlü bir donanma ihtiyacını ortaya koyuyor.
Diğer yandan kendi silah ve gemi inşa sanayinin devamı açısından pazar arayan ABD ve İngiltere’nin bu ihtiyacı görmemeleri mümkün değildi. Fransa’ya iyi bir çalım attılar. Ancak, ABD ve İngiltere’nin kendi kuvvet yapılarında ve yeni harp gemisi inşasında son dönemde yaşadıkları sıkıntılar ortadayken, nükleer takatli gemi yapımında endüstriyel alt yapısı eksik bir Avustralya’da neyi, nasıl ve ne sürede yapacakları da ayrı bir merak konusu.
Sonuç olarak, Afganistan’dan çekilmek zorunda kalmış bir ABD’nin başını çektiği Avustralya hamlesini dünyanın düzeni değişiyor diye açıklamak, şimdilik, yanıltıcı olabilir. Bu anlaşmanın birkaç gün sonrasında Çin’in bir günde 38 savaş uçağıyla Tayvan hava sahasını ihlal ettiğini gördük. ABD’nin şimdilik göze alamayacağı bir mücadeleye girmeyeceğini tahmin ediyorum. Büyük paktların yerini, ekonomik öncelikli siyasi ve askeri birliktelikler almaya başladı. Bunu Doğu Akdeniz’de ve komşumuz Yunanistan’ın kendine taraftar bulma çabalarında da görüyoruz. Ancak büyük sorunlara küçük ve orta çaptaki bölgesel ortaklıkların çare olabilmesi zor. Çünkü farklı maksatlarla kurulan diğer bölgesel oluşumlar arasında da senkronizasyona ihtiyaç var. Bu daha da zor.
Not: Bu makale 05 ve 06 Ekim 2021 tarihlerinde iki kısım halinde Milliyet Gazetesi’nde yayımlanmıştır.
Kaynaklar:
Sutton, H, ‘‘Submarine Upgrade Will Extend Australian Navy’s Collins Class To 2048’’, Naval News, 28 Eylül 2021, https://www.navalnews.com/naval-news/2021/09/collins-class-submarine-upgrade-will-extend-australias-non-nuclear-boats-to-2048/ (01 Ekim 2021)
Seebeck, Lesley, ‘‘AUKUS is an agreement missing a strategy’’, Australian Strategic Policy Institute ASPI, 21 Eylül 2021, https://www.aspistrategist.org.au/aukus-is-an-agreement-missing-a-strategy/ (011 Ekim 2021)
Dupe, Cally, ‘‘Crop on: Australia back on top as Indonesia’s biggest wheat supplier for the first time in three years’’, Countryman, 22 Eylül 2021, https://www.countryman.com.au/countryman/grain/crop-on-australia-back-on-top-as-indonesias-biggest-wheat-supplier-for-the-first-time-in-three-years-ng-b881946195z (01 Ekim 2021)
Gooday, Peter, Hughes, Peter, ‘‘Climate change impacts and adaptation on Australian farms’’, Department of Agriculture Australian Government, https://www.agriculture.gov.au/abares/products/insights/climate-change-impacts-and-adaptation (01 Ekim 2021)
Yeşilada, Atilla, ‘‘Malthus’un Laneti Hortladı’’, Youtube, 29 Eylül 2021, 08 dk., https://www.youtube.com/watch?v=R5MBgx5dqKc&t=1042s (01 Ekim 2021)
‘‘Çin'den ulusal bayramda Tayvan'a 'gövde gösterisi': 38 savaş uçağı gönderdi, Euronews, 02 Ekim 2021, https://tr.euronews.com/2021/10/01/cin-den-ulusal-bayramda-tayvan-a-govde-gosterisi-38-savas-ucag-gonderdi (03 Ekim 2021)