Bir önceki ABD Başkanı Barack Obama’nın, İran ile 2015 yılında imzaladığı ‘‘Kapsamlı Ortak Eylem Planı’’ndan, şimdiki Başkan Donald Trump'ın 2018’de çekilmesiyle başlayan ve sonrasında ekonomik yaptırımlara kadar varan ABD ve İran arasındaki kriz, ilginç bir seyir almaya başladı. İran’ın yeniden nükleer silah elde edebileceği gerekçesi kapsamında anlaşmadan çekilen ABD, bu yılın ortalarından itibaren Basra körfezinde konuşlandırmaya çalıştığı askeri unsurlarının sayısını artırmaya başladı. Aralarında uçak gemisi görev grubu ile birlikte muhtelif sayıda geminin, bombardıman uçaklarının ve Patriot hava savunma bataryalarının bölgeye sevk edildiği açık kaynaklarda haber olarak yer aldı. Bölgede İngiliz donanmasına ait bazı unsurlar da bulunmaktadır. Diğer yandan ABD’ye ait bir dronun düşürülmesi, bir kısım sivil gemilere karşılıklı olarak el konulması ile ticari gemilerin bazılarına faili belirsiz sabotajlar ve karşılıklı suçlamalar son birkaç ayın önemli olayları arasında sayılabilir.
Doğal olarak dünya ülkeleri tedirgin. İran’ın Hürmüz Boğazı'nı tamamen kapatması durumunda, petrol fiyatları görülmemiş bir şekilde artabilir. Dünya piyasaları altüst olabilir. ABD’nin böyle bir sonucu isteyeceğini zannetmiyorum. Başkan Trump’ın İran’la savaş istemediğine dair beyanları da var. ABD’nin esas hedefinin, şimdilik, bölgedeki petrol üretimine ve taşımacılığına halel gelmemesini sağlayacak askeri tedbirleri almak, İran’ı baskı altında tutmak, yaptırımları daha yakından kontrol etmek ve gerektiğinde İran’a müdahale edebilecek askeri konuşlanmayı sağlamak gibi gözükmektedir.
Ancak, önemli bir yabancı kaynakta ABD’nin askeri bir konuda körfezde zorlanabileceği yönünde önemli bir iddia ortaya atıldı. Körfez sularına daha önce dökülmüş ya da önümüzdeki dönem İran’ın herhangi bir olası çatışma durumunda dökebileceği mayınların temizlenmesi maksadıyla; ABD’nin bölgede bulundurduğu 4 adet Avenger sınıfı, mayın tarama ve avlama kabiliyetine sahip gemilerin işlevlerini yitirdiği iddiası batı basınında çıkmaya başladı. Gemilerde görevli bir kısım subayların basına sızdırdığı bilgiler, eğer doğruysa; meseleye dışardan bakanların bile ilgisini çekebilecek boyutlarda bir konu olarak gözüküyor. Karşı aldatma olması pek mümkün gözükmeyen bu sızdırmadaki belirtilen hususların, denizde yapılacak harekâtı ne denli etkileyebileceğini ise önümüzdeki günlerde göreceğiz.
Körfezdeki gerilimin bir çatışmaya dönüşmesi durumunda, ABD elbette körfeze dahi girmeden kullanabileceği seyir füzeleriyle İran’a büyük zararlar verebilir. Ancak mesele sadece İran’a zarar vermek değil. Diğer yandan, körfezin batı ve güney sahillerinde yer alan Arap ülkelerinin petrol üretiminin dünyaya arzının güvenliğini de sağlamak işin bir başka yönü. Deniz ulaşımıyla sağlanan bu arzın emniyetine en büyük risk teşkil edebilecek tehditlerden biri de İran’ın elindeki değişik tipteki deniz mayınları. İran, körfez içini mayınlarla kirletebileceği gibi Hürmüz Boğazı’nı da bunlarla kapatabilir.
Bu tehdide mukabil olarak ABD, bölgede bulundurduğu 4 adet mayın karşı tedbir gemisiyle daha önce temizlenmiş kanalların sistemli sörveyini yapmak, gerektiğinde ticari gemileri rehberlemek ya da şüpheli durumlarda MKT (Mayın Karşı Tedbir) harekâtı uygulamak zorunda. Bunların her biri titiz bir planlama gerektiren ve zaman alan harekât türleridir. Avenger sınıfı gemiler, toplam 11 adet. En iyi olarak gördükleri 4’ü bölgede. 1980’lerin sonunda imal edilmiş bu gemilerin hizmet dışına ayrılma zamanları sürekli ertelenmiş olup 2023’de hepsinin hurdaya ayrılması ön görülmektedir.
Fotoğraf No: 1 – Avenger Sınıfı MKT Gemisi (Kaynak: Google Görsel)
Basına bilgi verenler, eğitimlerde gemi sonarının okyanus tabanında bulunan bulaşık makinasını ya da bir arabayı potansiyel bir mayın olarak algıladığını belirtiyor. Durum böyleyse, anlatılanlar, bir şeyleri tespit edebilmiş olmalarına rağmen teşhiste bir sıkıntı yaşadıklarını göstermektedir. İfşaatlar bununla da sınırlı değil. Gemilerde yedek parça sıkıntısı çekildiği çünkü bu parçaları üreten şirketlerin artık ortada olmadığı, kapandığı söyleniyor. Mekanik sistemlerde sıkıntıların devam ettiği ifade ediliyor. Seyir sistemlerinin güvenilir olmadığı belirtiliyor. Resmi makamların eski gemilerde bakım onarım sıkıntısının son dönemde düzeldiği yönünde beyanları olsa da basına yapılan ifşaatlar tam tersi yönünde. Diğer yandan, eğitim kalitesinin de düştüğü belirtilmektedir. Eğitimlerde, sadece koordinatları bilinen eğitim mayınlarının tespit ve teşhisinin yapıldığı ise ifşaatların en ilginç yönlerinden birini oluşturuyor. Tabi, bu da apayrı bir sıkıntı yaratır. Eski üst düzey komutanlar Avenger sınıfı gemilere ait sıkıntıların zamanında daha üst düzey sorumlulara iletildiğini iddia ediyorlar.
Basra körfezi, büyüklüğü ve derinlikleri açısından deniz harbinin her çeşidinin icra edilebileceği bir alana benzemiyor. Önümüzdeki dönem, ağırlık muhtemel hava harekâtı yönünde olabilir. Bölgedeki suyun sabit ve değişken parametrelerini ayrıntılı olarak bilmeden bir şey söylemek de çok uygun değil. Bölge, açık kaynaklarda; 600 mil (970 km) uzunluğunda, 225 mil (360 km) genişliğinde ve sadece Hürmüz boğazıyla giriş-çıkış yapılabilen bir deniz alanı olarak tarif edilmektedir. Aynı kaynaklar, derinliklerin ortalama 40-50 metre arasında olduğunu ve İran kıyıları ile Hürmüz Boğazı’na doğru 100 metreye kadar ulaştığını belirtmekle birlikte dip tabiatının çoğunlukla çamur ve kum olduğunu ifade etmektedir. Körfez, derinlik ve dip tabiatı itibarıyla, her türlü mayının dökülebileceği bir yer olarak değerlendirilebilir. Kumun ve özellikle çamurun, dökülenlerin gömülmesine neden olma gibi bir dezavantajı da mevcut. Netice itibarıyla, mayın silahı taktik açıdan İran’ın en büyük avantajlarından biri.
Fotoğraf No: 2 – Su üstüne çıkmış taranmış bir demirli mayın zarfı (Kaynak: Google Görsel)
Geçmiş dönemde bu bölgede liman ziyaretinde bulunmuş eski meslektaşlarım, kullandıkları Admiralty haritalarında (İngiliz deniz haritaları) bile mayın olması muhtemel ya da mayınlı olduğu bilinen sahaların ve emniyetli dar seyir kanallarının bu haritalarda açıkça gösterildiğini belirtmektedirler. Demek ki sürekli bir sörvey çalışması söz konusu. Ancak, ABD mayın harbi sorumluluğunu tek başına alırsa harekata hazır olup olmadığı şüpheli olan bu 4 adet eski gemiyle işi çok ama çok zor. Üstelik körfezde kritik liman ve geçişlerin temizliği için daha fazla mayın gemisine ihtiyacı var. Bu açığını diğer batı ülkelerinden karşılaması da şimdilik mümkün gözükmüyor. Almanya ve İspanya gibi ülkeler körfeze askeri güç göndermeyeceklerini ilan ettiler. AB bu konuda ortak bir karara varamadı. İngiltere’nin ise bölgede 4 adet mayın avlama gemisi mevcut. İngilizlerin bölgeye daha fazla gemi göndermesi, şimdilik mümkün gözükmüyor. Gemilerinin yarısı tersanede olan İngiliz donanması, İngiliz basını tarafından yerden yere vuruluyor.
Peki bu durumda ne olur? Mayın, denizde asimetrik etkileri olabilecek bir silahtır. Diğer yandan emniyetli gördüğünüz rota ve sahalara bir deniz ya da hava platformundan bir şeylerin döküldüğünü haber alsanız bile bu dökülenlerin ne olduğunu tespit ve teşhis edebilmek uzun bir süre alabilir. Varil atıp sizi saatlerce, hatta günlerce oyalayabilirler ya da kaçınma rotalarına mecbur bırakabilirler. İran’ın, gemilerin GPS koordinatlarını karıştırma yaptığı iddiaları da son dönemde gündemi meşgul etmeye başladı. Bu, tehlikeyi daha da artıran bir durum.
Sonuç olarak, Basra körfezi gibi petrol taşımacılığının yapıldığı bir yerde oluşabilecek bir gecikme ya da bir zarar/hasar, her açıdan dünya ekonomisini etkileyebilecek ölçektedir. Görülen o ki, taraflar birbirlerini suçlayacak çok neden yaratsalar da çatışmaya girmek konusunda ihtiyatkar bir görüntü içindeler. ABD’nin orantısız gücü karşısında İran’ın mayın silahını kullanma ihtimali hem ABD unsurlarına hem de dünya ticaretine büyük zararlar verebilir. Kimi çevrelerce çok dikkate alınmayan mayın silahının hangi stratejik sonuçları doğurabileceği tarih sayfalarında açıkça görülebilir. Peki, bu sızdırmalar Amerikan personeli tarafından neden yapılıyor olabilir? Bunun cevabı, yoğun harekât temposu, stres, baskı altında çalışma, eğitim eksikliği gibi nedenlere bağlı olabilir. 2017’de Pasifik’te ardı ardına meydana gelen harp gemisi kazalarında da benzer durumlar kaza sonuç raporlarında yer almıştı.
Fotoğraf No: 3 – Basra Körfezi (Kaynak: Google Görsel)
Kurban bayramında bu meseleyi taktik seviyede bir ufuk turu olarak sunmaya çalıştım. Siz tüm okurların bayramını kutlar, üzüntülerinizin rüzgarlar kadar geçici, sevinçlerinizin dalgalar kadar coşkulu olmasını dilerim.
Kaynaklar:
https://www.trthaber.com/haber/dunya/abd-ve-iran-arasindaki-nukleer-kriz-kosar-adim-420637.html (09 Ağustos 2019)
https://www.aa.com.tr/tr/dunya/trumptan-iran-ile-savas-istemiyorum-aciklamasi/1513653
(09 Ağustos 2019)
https://www.businessinsider.com/us-navy-aging-avenger-minesweepers-struggle-to-detect-mines-2019-8 (08 Ağustos 2019)
https://www.propublica.org/article/iran-has-hundreds-of-naval-mines-us-navy-minesweepers-find-old-dishwashers-car-parts (08 Ağustos 2019)
https://ekonomi.haber7.com/ekonomi/haber/229998-dunyanin-gozu-basra-korfezinde
(10 Ağustos 2019)
https://www.wikizero.biz/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvUGVyc2lhbl9HdWxm (10 Ağustos 2019)
https://www.ozelliklerinedir.com/basra-korfezi-ozellikleri-nelerdir/
https://www.welayetnews.com/content/3235 (10 Ağustos 2019)
https://journals.tdl.org/icce/index.php/icce/article/download/7859/pdf_918 (Ön bellek) (10 Ağustos 2019)
https://www.royalnavy.mod.uk/news-and-latest-activity/operations/red-sea-and-gulf/operation-kipion-mcm (10 Ağustos 2019)
https://www.thetimes.co.uk/article/half-navy-s-gulf-defence-ships-out-of-action-9wxw9rdpz (09 Ağustos 2019)
https://splash247.com/us-warns-merchant-shipping-of-iranian-gps-spoofing-threat/?utm_source=dlvr.it&utm_medium=linkedin (10 Ağustos 20119)
https://www.alpkirikkanat.com/makale-detay/5/pasifik-teki-gemi-kazalari (10 Ağustos 2019)