Dünyanın değişik bölgelerinde yaşanmakta olan farklı politik, ekonomik ve askeri durumlar, bütünsel olarak küresel bir bulmacanın çözümünü zorlaştırmaya başladı. Yanı başımızda yaşanan ve büyük bedeller ödemek zorunda kaldığımız Suriye sorunu dâhilinde; Fırat’ın batısında Rusya’yla, doğusunda ise ABD’yle karşı karşıya kaldık. Yaptığımız harekât ve askeri faaliyetler bir yere kadar netice verse de ötesi durumlarda gücümüzün sınırlarını zorlayan karşı müdahalelere maruz kalıyoruz. Suriye politikamızda, olayların başından itibaren yapılan bir kısım politik hatalar, bugünkü olumsuz birçok sonuca neden olmuştur. Bu durum, kamuoyunun büyük bir çoğunluğu tarafından da kabul edilmektedir. Ancak şu anki durum itibarıyla, sınırlarımıza dayanan yüzbinlerce insanı durdurmaya çalışırken, Moskova’da mutabık kalınan ateşkes şartları dâhilinde M-4 karayolunun bir kısmını kontrol etmeye çalışıyoruz. PKK/PYD hala varlığını sürdürmeye devam ediyor. Hiç arzu etmem ancak, M-4 karayolunun; doğu-batı istikametinde, ileride olası bir terör koridorunun Akdeniz’e ulaşım hattı olarak projelendirilmesinin ihtimal dâhilinde olabileceğini düşünüyorum. Böyle bir durumda, bu defa, Rusları karşımızda daha farklı bir rolle de görebiliriz.
Diğer yandan Doğu Akdeniz’de yüksek tempolu ancak, haklı bir mücadelenin içindeyiz. Libya ile yapılan deniz yetki alanlarına ilişkin mutabakatı boşa çıkarmak isteyenler olduğu gibi Kıbrıs’ta da ilgisiz birçok aktörün konuya müdahil olmaya çalıştıklarını görüyoruz. Buralarda da sorunlar var. Netice itibarıyla, Akdeniz’in doğusundan itibaren Orta Doğu’yu saran coğrafyada, hiçbir uluslararası hukukun ve bilinen ittifakların geçerli olmadığı netameli ve karışık siyasal ve askeri durumlarla karşı karşıyayız.
Ancak buna karşılık, her nedense, Akdeniz’in batısı ve Cebelitarık çıkışından itibaren, Atlantik Okyanusunda soğuk savaş yıllarının ittifak disiplinin hala geçerli olduğunu görmekteyiz.
ABD’nin Atlantik 2’nci Filosu, son birkaç aydır kuzeyden okyanusa açılan Rus denizaltılarını tespit etmeye çalışıyor. Açık kaynaklarda, Atlantik’teki Rus denizaltı sayısının 10 adet olduğu ifade ediliyor. Rus denizaltılarının takribi yüzde 20’sinin Atlantik’te olması, ABD’yi oldukça rahatsız etmektedir.
Diğer yandan ABD, kendi doğu kıyılarından deniz yoluyla Batı Avrupa limanlarına ve buralardan da kara ve hava yoluyla Doğu Avrupa içlerine kadar güç aktarım yeteneğini deneyeceği bir tatbikat başlatıyor. 19 NATO üyesi ülkenin Merkezi ve Doğu Avrupa’da, toplam 37 bin kişiyle iştirak edeceği belirtilen ‘‘Defender-Europe 20’’ tatbikatının, son 25 yılın en büyük tatbikatlarından biri olacağı ifade edilmektedir. ABD, bu tatbikata 20 bin askeri ile katılıyor.
Bu tatbikata katılacak araç ve malzemelerin ilk grubunun, ABD’nin güneyindeki Georgia eyaletinin Savannah limanından hareket eden üç gemiyle 20 Şubat’ta Almanya’nın Bremerhaven limanına intikal ettiği belirtiliyor. Atlantik’te Rus denizaltılarının bulunduğu bir dönemde, malzeme ve araç taşıyan konvoya ABD donanma unsurlarının refakat etmesi; tatbikatın gerçekçi bir ortamda yapılmasına da neden olmuş gözüküyor.
Ruslar, NATO’nun bu tatbikat hamlesine karşı bir cevap arayışı içindeler. Rus Dışişleri Bakanı Lavrov: ‘‘Elbette karşılık vereceğiz. Büyük endişe yaratan bu süreçleri görmezden gelemeyiz ancak gereksiz risk oluşturmayacak şekilde karşılık vereceğiz’’ demiştir.
Atlantik’in kuzeyi de hareketli. GIUK Kanalı (GIUK Gap, Greenland-Iceland-United Kingdom/Grönland, İzlanda ve Birleşik Krallık) olarak tarif edilen ve kanalı oluşturan hatta bulunan ülkelerin adıyla anılan bölgede, son dönemde Rus deniz keşif/karakol ve bir kısım bombardıman uçaklarının normalin üzerinde bir artışla tespit edilmeye başlandıkları açık kaynaklara yansımıştır. İngiliz ve Norveç hava kuvvetlerine bağlı uçakların bahse konu Rus hava unsurlarına sık sık önleme yaptıkları belirtilmektedir.
Diğer yandan mart ayı başında ABD, İspanya’nın Rota limanında bulunan fırkateyn sayısını 4’ten 6’ya çıkardı. Bununla birlikte aynı dönemde, USS Dwight D. Eisenhower (CVN-69) uçak gemisi ve beraberinde 3 adet fırkateyn ile bir lojistik destek gemisi Cebelitarık Boğazından geçerek Akdeniz’e giriş yaptı. Bahse konu takviyelerin, Doğu Akdeniz’deki kriz alanları için yapıldığı iddiaları var.
Ancak, Akdeniz’in batısında ABD ve NATO’nun, Ruslara karşı birlikte hareket ettikleri görülürken; doğusunda ise Ruslara yönelik olarak birçok Batılı ülkenin, farklı siyasi hedefler kapsamında çoğunlukla kendilerine özgü tepki ve faaliyetler içinde olduğunu görebiliriz. Batıda tam saha pres yapılırken, bu baskı; Rusların, Orta Doğu’da belli konularda, ABD ile mutabık kalmasını sağlıyor olabilir mi? Akdeniz’in batısında Ruslara karşı gördüğümüz Batı birlikteliği ile Fıratın batısı ve doğusunda Rusya ile birlikte oluşan defakto durum arasındaki çelişki, bizi elbette zorlamaktadır.
Tabi, Rusların Suriye’deki siyasi ve askeri kazanımlarından vazgeçmek istemeyeceği gerçeğini de dikkate almamız gerekiyor. Bir benzerini de Libya’da yapmaya çalışıyorlar.
O takdirde, kamuoyunda çok sık gündeme getirilen ABD ve Rusya’nın Suriye’de aslında anlaştığı ve bunun neticelerinin de ülkemizin aleyhinde olabileceği yönündeki iddia doğru olabilir mi? Anlaşmış olabilecekleri muhtemeldir. Bunun için pek çok sebep sayılabilir. Ancak, Akdeniz’in batısındaki askeri restleşmeler üzerinden meseleye baktığımızda; doğusunda ABD ile Rusya’nın, en azından, bir mutabakata yaklaşmasını sağlayabilecek iki önemli ihtimalin olabileceğini düşünüyorum.
Birinci olasılık: ABD, Atlantik ve Batı Akdeniz’de sağlam durup, gerektiğinde, Rus Kuzey Filosunun Suriye’ye olan desteğini kesmek istiyor olabilir. Ruslar bu nedenle 10 adet denizaltıyı Atlantik’e göndermiş olabilirler. Ancak Suriye’ye Kuzey Filosu desteğinin kesilmesi/zorlanılması ihtimalinde, o zaman geriye Rus Karadeniz Filosu kalıyor. Coğrafi engeller ile olası teknik ve lojistik sıkıntıların baş göstermesi durumunda; tek başına bu filonun Suriye’deki harekâtı desteklemesi zora girebilir. Rusların, Suriye özelinde bu kontrollü gerginliği sürdürebilmesi ve kazanımlarının devamını sağlayabilmesi için ABD ile sürtüşmeyi istemiyor olması ihtimal dahilindedir. Bu nedenle olsa gerek, Ruslar; ABD’nin Avrupa’daki tatbikatı için bile gereksiz risk oluşturmayacak şekilde karşılık vereceklerini belirtmişlerdir.
İkinci olasılık: Rusların Esad’ı gözden çıkarmış ya da çıkaracak olması ihtimalidir. Böyle bir ihtimal olabilir mi? Olabilir. Rusların uzun süre Suriye iç savaşını mali olarak desteklemesi, kendilerini ekonomik olarak zorlayabilir. 2015-2019 dönemi için yapılan tahmini hesaplamalarda Rusya’nın Suriye’deki, sadece, yıllık askeri harcamasının 2,5-4,5 milyar dolar arasında olduğu tahmin ediliyor. Bu meblağ Ruslar için sorun değilmiş gibi gözükse de İran’ın etkinliğinin bölgede düşüş istidadı göstermesi bir başka sıkıntıyı gündeme getirebilir. İran’ın Suriye için harcadığı paranın yaklaşık 48 milyar dolar olduğu belirtiliyor. Böyle bir ana tedarikçinin ABD tarafından son operasyonlarla darbe yemesi, Corona virüsü salgını ve diğer yandan aynı salgının kaynağı olan Çin’in durumu ve düşen petrol fiyatları; bu maliyetin uzun süre devam ettirilmesini zora sokabilir.
Savaş sonrasında Suriye’nin yeniden yapılandırılmasını Rusya’nın tek başına üstlenmesi de zor gözükmektedir. Bu harcanan paraları Esad’dan tahsil etmeleri oldukça zor gözüküyor. Esad’a, yakın çevresine ve Suriyeli iş adamlarına uluslararası yaptırım uygulayan ABD’nin, Esad üzerinde bir tasarruf uygulamak istemesi durumunda; Rusya’nın mali yükü hafifletmek, harp sonrasında uluslararası sistemle birlikte Suriye’nin yeniden inşası içerisinde yer almak ve kazanımlarını korumak adına, bu opsiyona razı olabilir. Bu kapsamda Esad’ın, Suriye ekonomisinin yüzde 60’ını elinde bulundurduğu ve iç savaşın yerli finansörü olduğu iddia edilen, kuzeni olan iş adamı Rami Makhlouf’u önce gözaltına aldırması sonrasında ise mal varlığına el koydurması oldukça manidar gözükmektedir.
Sonuç olarak, ABD ve Rusya’nın Suriye’nin geleceği ya da cari durumu üzerinde anlaşmış olmaları güçlü bir ihtimaldir. Bizim açımızdan durumun hala ortada olduğu söylenebilir. Bu çelişkili ortamda, ABD’nin Akdeniz’e açılmasını istediği malum terör koridoru konusunda, maalesef, sürprizlere açık bir durumdayız.
Kaynaklar:
Axe, David, ‘‘The U.S. Navy Is Practicing Sweeping the Atlantic Ocean of Russian Submarines’’, The National Interest, 03 Mart 2020, https://nationalinterest.org/blog/buzz/us-navy-practicing-sweeping-atlantic-ocean-russian-submarines-129037 (09 Mart 2020)
‘‘Exercise DEFENDER-Europe 20’’, NATO İnternet Sitesi, 20 Şubat 2020, https://www.nato.int/cps/en/natohq/photos_173861.htm (09 Mart 2020)
Woody, Christopher, ‘‘The US Army is sending 20,000 troops across the Atlantic to see if they have the 'bandwidth' to fight a major war’’, Business Insider, 04 Mart 2020, https://www.businessinsider.com/navy-convoy-taking-army-to-defender-europe-20-logistics-exercise-2020-3 (09 Mart 2020)
‘‘About DEFENDER-Europe 20’’, NATO Shape, https://shape.nato.int/defender-europe
(09 Mart 2020)
‘‘Lavrov'dan 40 bin askerli NATO tatbikatı hakkında açıklama: Karşılık vereceğiz’’, Sputnik, 07 Şubat 2020, https://tr.sputniknews.com/rusya/202002071041353964-lavrovdan-40-bin-askerli-nato-tatbikati-hakkinda-aciklama-karsilik-verecegiz/ (09 Mart 2020)
Nilsen, Thomas, ‘‘Norway’s new F-35 scrambled for first time to meet Russian anti-sub aircraft’’, 08 Mart 2020, https://thebarentsobserver.com/en/security/2020/03/norways-new-f-35-scrambled-first-time-meet-russian-anti-sub-aircraft (09 Mart 2020)
‘‘UK RAF fighter jets scrambled after Russian military aircraft approaches British airspace’’, TASS, 08 Mart 2020, https://tass.com/defense/1127833 (09 Mart 2020)
‘‘RAF fighter jets repel Russian bombers off northwest Ireland’’, The Irish Times, https://www.irishtimes.com/news/ireland/irish-news/raf-fighter-jets-repel-russian-bombers-off-northwest-ireland-1.4196550 (09 Mart 2020)
Boeke, Sergei, ‘‘Güvenli ve işlevsel bir geri bölge yaratmak: NATO’nun yeni MDİKKK Karargâhı’’, NATO Review, 13 Ocak 2020, https://www.nato.int/docu/review/tr/articles/2020/01/13/guevenli-ve-islevsel-bir-geri-boelge-yaratmak-natonun-yeni-mdikkk-karargahi/index.html (09 Mart 2020)
Larter, David, ‘‘US Navy’s top officer declares support for basing 6 destroyers in Spain’’, Defence News, 05 Mart 2020, https://www.defensenews.com/naval/2020/03/05/the-us-navys-top-officer-declares-support-for-basing-6-destroyers-in-spain/ (09 Mart 2020)
Hatahet, Sinan, ‘‘Russia and Iran: Economic Influence in Syria’’, Chathamhouse, Mart 2019 Raporu, https://www.chathamhouse.org/sites/default/files/publications/research/2019-03-08RussiaAndIranEconomicInfluenceInSyria.pdf (09 Mart 2020)
‘‘Guardian: Türkiye'nin saldırısı rejime ivme kaybettirdi’’, MSN Haber, 02 Mart 2020, https://www.msn.com/tr-tr/haber/gundem/guardian-türkiyenin-saldırısı-rejime-ivme-kaybettirdi/ar-BB10CqoQ?ocid=spartanntp (09 Mart 2020)
Hayek, Caroline, ‘‘Are things turning sour between Assad and Syrian businessmen?’’, L’orient Le Jour, 02 Eylül 2019, https://www.lorientlejour.com/article/1184968/are-things-turning-sour-between-assad-and-syrian-businessmen.html (09 Mart 2020)
‘‘Syrian government seizes assets of businessman Rami Makhlouf’’, Al Jazeera, 24 Aralık 2019, https://www.aljazeera.com/news/2019/12/syrian-government-seizes-assets-businessman-rami-makhlouf-191224155408157.html (09 Mart 2020)