Nuray Başaran, yazdı
1.Dünya Savaşı’ndan sonra Ortadoğu, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşüyle birlikte büyük bir değişim ve yeniden şekillenme sürecine girdi.
Bu süreç, bölgenin modern siyasi sınırlarının oluşmasına ve günümüzdeki pek çok çatışmanın temelinin atılmasına neden oldu.
Peki hikaye nasıl yazıldı?
Osmanlı, 1. Dünya Savaşı sırasında İttifak Devletleri’nin yanında savaşa girdi ve savaşın sonunda yenildi.
1920’de imzalanan Sevr Antlaşması, Osmanlı topraklarının parçalanmasını öngörüyordu. Ancak bu antlaşma, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla uygulamaya konulmadı.
Sykes-Picot Anlaşması (1916)
Savaş sırasında İngiltere ve Fransa arasında gizlice yapılan bu anlaşma, Ortadoğu’nun Osmanlı’dan alınan topraklarının paylaşımını düzenledi.
• Fransa: Suriye ve Lübnan’ı kontrol altına aldı.
• İngiltere: Irak, Ürdün ve Filistin üzerinde kontrol sağladı.
Mandatoların Kurulması
1. Dünya Savaşı sonrası, Milletler Cemiyeti tarafından bölgenin yönetimi manda sistemine bırakıldı.
• Fransız Mandası: Suriye ve Lübnan.
• İngiliz Mandası: Irak, Ürdün ve Filistin.
• Bu sistem, bölge halkının bağımsızlık umutlarını bastırdı ve Batılı güçlerin hegemonyasını güçlendirdi.
Arap Milliyetçiliğinin Yükselişi
• Osmanlı’nın çöküşü, Arap halklarında bağımsızlık arzularını artırdı. Ancak Batılı güçlerin mandaları, bu umutları kırdı.
• Arap milliyetçiliği, ilerleyen yıllarda Batı karşıtı hareketlerin temelini oluşturdu.
Filistin ve Yahudi Göçü
• 1917’de İngiltere’nin yayınladığı Balfour Deklarasyonu, Filistin’de bir Yahudi yurdu kurulmasını destekledi.
• Bu durum, bölgeye Yahudi göçünün artmasına ve Araplarla Yahudiler arasında gerilimin yükselmesine yol açtı.
Petrolün Keşfi
• 1920’lerde Ortadoğu’da petrol rezervleri keşfedildi ve bu durum bölgenin stratejik önemini artırdı.
• İngiltere ve Fransa, bu enerji kaynaklarını kontrol altına almak için bölgedeki etkilerini güçlendirdi.
Yeni Devletlerin Kurulması
• Irak: İngiltere tarafından manda olarak yönetildi, 1932’de bağımsızlık kazandı.
• Ürdün: İngiltere tarafından yönetildi, 1946’da bağımsız bir krallık oldu.
• Suriye ve Lübnan: Fransa’nın kontrolündeydi, 1940’larda bağımsızlıklarını kazandılar.
• Suudi Arabistan: 1932’de İbn Suud liderliğinde birleştirildi ve bağımsız bir krallık kuruldu.
Türkiye Cumhuriyeti’nin Kurulması (1923)
• Osmanlı İmparatorluğu’nun merkezi topraklarında, Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde modern Türkiye Cumhuriyeti kuruldu.
• Türkiye, Lozan Antlaşması ile uluslararası tanınma sağladı ve Ortadoğu’nun siyasi haritasında yeni bir güç oldu.
Kürt Sorununun Ortaya Çıkışı
• Osmanlı’nın dağılmasıyla Kürtlerin bağımsızlık talepleri gündeme geldi. Ancak Kürtlerin yaşadığı topraklar, Türkiye, Irak, İran ve Suriye arasında paylaşıldı.
• Kürtler, bu dört ülkede azınlık olarak yaşamaya başladı ve bağımsızlık mücadeleleri ilerleyen yıllarda devam etti.
Bölgesel ve Küresel Güç Mücadelesi
• İngiltere ve Fransa, Ortadoğu üzerindeki kontrolü paylaşsa da 20. yüzyılın ortalarına doğru ABD ve Sovyetler Birliği, bölgeye müdahil olmaya başladı.
• Petrol ve stratejik konumu nedeniyle Ortadoğu, küresel güçlerin ilgi odağı haline geldi.
Sonuç:
1.Dünya Savaşı sonrası Ortadoğu, Osmanlı İmparatorluğu’nun mirasının paylaşımı üzerinden Batılı güçlerin etkisi altına girdi.
Yeni sınırlar, yapay olarak çizildiği için bölgedeki etnik, dini ve mezhepsel çatışmaların temelini oluşturdu. Bu dönemde atılan adımlar, günümüzde Ortadoğu’nun yaşadığı krizlerin tarihsel köklerini oluşturmaktadır.
Yani?
Bugünü anlamak için düne bakmakta fayda var?
Yarını belirleyecek olan ise; dün ve bugünden ders çıkarabilmektir!