İlk başta hiçbir şeyin farkında değildi. Ancak birkaç gün geçtikten sonra, Anne-Sophie Leurquin bir şeylerin eksik olduğu duygusuna kapıldı. Sabahları içtiği kahvenin, lavanta ve gül esanslı sabununun kokusunu alamadığı gibi buzdolabının üzerindeki fesleğen de tazeliğini yitirmiş gibiydi. Geriye kalan, sadece donuk bir hissizlik duygusuydu.
Luerguin, geçen yıl Ekim ayında Covid-19 testi pozitif çıktıktan sonra, kendi deyimiyle, sonsuz bir yorgunluk hissetti. Ve birdenbire koku alma yetisini kaybetti. Tümüyle. Hastalığının üzerinden altı ay geçmiş olsa da Belçikalı kadın, yaşadığı duyguyu "Bazen depresyon gibi bir şey yaşadığımı düşünüyorum" diye özetliyor DW'ye. Bir süre sonra bazı kokuları almaya başlasa da eskisi gibi alamadığını farketti Luerguin. Yaşadığı şeyin teknik olarak karşılığı, kokuları doğru bir şekilde tespit edememe olan parozmi.
PARFÜM DEĞİL BEBEK BEZİ KOKUSU
Kısa süre içinde Luerguin, çevresindeki tüm kokulu şeylerden kurtulmak zorunda kaldı. Sadece birkaç ay önce sevdiği kokular şimdi ona tuhaf geliyordu. Hayatından çıkarmak zorunda olduğu kokular listesine, erkek arkadaşının parfümü, kırmızı ruju, kokulu mumları, hatta kendi parfümü eklendi. Bir zamanlar çekici ve davetkâr gelen kokular artık, kendi deyimiyle, "bebek bezi gibi" kokmaya başlamıştı. Öyle ki en sevdiği gül kokulu parfümünü kokladıktan sonra bile şöyle bir yorum yapıyordu Luerguin: "Fena değil ama yine de kullanılmış bir bebek bezi gibi."
Yapılan çalışmalar Covid-19 geçirenlerin ne kadarında bu semptomun göründüğüne ilişkin kesin bir tablo ortaya koymasa da koku kaybının hastalığın en yaygın semptomları arasında olduğu biliniyor. Henüz araştırmacılar bu bozukluğun nedenini saptayabilmiş değiller. Luerguin'i tedavi eden Brüksel'deki Saint-Luc Üniversitesi Hastanesi'nden Kulak Burun Boğaz Uzmanı Dr. Caroline Huart, virüsün Luerguin'in burnundaki koku alma nöronlarını çevreleyen hücreleri etkilemiş olabileceği görüşünde. Dr. Huart'ın ikinci tahmini ise virüsün burun ve beyin arasındaki aracı olan koku alma ampulüne doğrudan nüfuz edebilmek için "koku alma nöronlarına doğrudan saldırmış olabileceği".
ANILARDAN KOPMAK
Beş yıl önce düşüp başının arkasına vurduktan sonra koku alma duyusunu tamamen kaybeden Jean-Michel Maillard, Anne-Sophie Leurquin ve onun gibilerin ne yaşadığını anlıyor. Maillard'ın yaşadığı şeyin literatürdeki karşılığı, koku kaybının tümüyle yitirilmesi olarak bilinen anozmi ve kokuları farklı algılayan Leurquin'e göre durumu biraz daha farklı. En çok özlediği kokuların oğullarının ve karısının kokuları olduğunu söyleyen Maillard, bu kokuları "Yaşıyormuş gibi hissettiren tüm kokular" diye tarif ediyor.
Koku hissini kaybetmesi bazı hatıralarla olan ilişkisini de etkilemiş: Okulu bittikten sonra yanına gittiği büyükannesinin çamaşır odasının kokusu ya da babasıyla ilgili hatıraları… Maillard, tüm bu hatıraların "kopuk" geldiğini söylüyor. Eskiden tutkulu bir aşçı olan Maillard, koku alma yetisini kaybetmesine rağmen, mesleğini bir kenara atmaya da gönüllü değil. Koku hücreleri tat alma duyusunu da belirlediğinden, Maillard'ın yaptığı yemeklerin tadı bugünlerde kendine "hafif" geliyor. Tatlı ve ekşi tatları daha iyi algılayan Maillard, Normandiya'daki evinin mutfağını bol bol şekerle doldurduğunu anlatıyor.
ÖNCE ÖFKE SONRA ÜZÜNTÜ
Kazanın ardından Maillard, her şeyden önce kızgındı; çünkü kimse ona yardım edemiyordu. Doktor doktor gezdikten sonra, öfkesi sonunda üzüntüye ardından bir fikre dönüştü. Tıpkı kendisi gibi koku alma duyusunu yitirmiş Fransızlara (nüfusun yüzde 5'i) bir umut ışığı sunan araştırmacılara rastladı: Koku eğitimi.
Maillard, yöntemi denemeye karar verip burnunu eğitmeye başladı: Ya da gerçekten eğitti: Kahve çekirdekleri, güller, limonlar ve okaliptüs ile. Bir süre sonra artık sabah kahvesini içerken yeniden ufak tefek koku notalarını algılayabilir hale geldi. Ancak bu eğitimle bile sağlıklı bir insanların koklayabildiğinden çok daha azını koklayabildiğini anlayabildiğini farketti. Çünkü kaza nedeniyle koku alma duyusu daha iyi sonuçlar veremeyecek kadar hasar görmüştü.
Yine de bunlar Maillard'ı durdurmadı. Olumsuzlara rağmen, üç buçuk yıl önce anosmie.org adlı organizasyonunu kurdu. Burada, hem kendiyle aynı durumda olanlara, hem de koku duygusunun ne kadar önemli ve güzel olduğunu keşfetmeleri için koku duyusuna sahip insanlara yardımcı oluyor. Maillard, "Çoğu insan kaybedene kadar keşfetmez" diyor. Ancak anozmiyi sadece hoş kokuları alamamak olarak adlandırmak doğru olmaz. Koku duygusunun olmaması sebebiyle, anozmiden muzdarip kişiler, kendi vücut kokusunu veya duman gibi tehlikeye işaret eden kokuları da algılamazlar.
BURNU EĞİTMEK
Maillard, salgının yakında sona ereceğini umut etse de Covid-19 salgınından sonra, kendisi ve diğerleri için bir nimet olarak gördüğü koku ve tat alma konusuna ilgi gösterilmesinden memnun.
Geçmişte hiç kimsenin bu konuyla gerçekten ilgilenmediğini, hatta ciddiye almadığını söyleyen Maillard, son bir yıldır her gece ve hafta sonu bilgisayarının başında Covid-19 sebebiyle koku alma duyusunu kaybeden insanlar üzerine çalışıyor. Onları, koku eğitimine bir şans vermeleri için motive etmeye çalışıyor.
Anne-Sophie Leurquin ise doktoruyla birlikte koku eğitimine devam ediyor. Gözler kapalı halde, günde iki kez koku koklayarak burnu eğitmeyi amaçlayan bu yöntem üzerine yapılan araştırmalar, insanların birkaç ay içinde olumlu sonuçlar aldığını gösterdiğini söylüyor. Leurquin beyni, gülün bir lağım ya da bebek bezi gibi değil de gül gibi koktuğunu yeniden öğrenmek zorunda. Doktoru Huart'e göre konsantre olmak çok önemli, çünkü beynin koku hafızasını fiilen harekete geçirmesi gerek.
Bir diğer umut da koku alma hücrelerin kendilerini yenilemesini beklemek. Leurquin, bir daha asla koklayamayacağından korkuyor. Ancak en azından bir miktar da olsa iyileşme şansı olması, umut etmesine engel değil.