Geçen haftaki Avrupa turu sırasında Yunan mevkidaşı ile bir araya gelen ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, hafta sonunda da Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile görüştü. Pompeo, gerilimin düşürülmesi gerektiği mesajı verse de Doğu Akdeniz’deki son hamleler ABD’yi fazlasıyla ilgilendiriyor.
Doğu Akdeniz’deki gerilimin olası sonuçlarını ve ABD’nin yaklaşımını, ABD Dışişleri Bakanlığı’na bağlı Dış Hizmetler Enstitüsü uzmanlarından John Sitilides ve Washington Enstitüsü Bernstein Körfez ve Enerji Politikası Direktörü Simon Henderson, VOA Türkçe’ye değerlendirdi.
Jeopolitik uzmanı Sitilides’e göre ABD, Doğu Akdeniz bölgesinde çok sayıda önemli endişesi var. Suriye ve Libya, iç savaş, İslamcı terör ve Rusya, Türkiye ve İran önderliğindeki dış askeri müdahaleler nedeniyle işlevsel devletlerin neredeyse yok edildiğini söyleyen Stilides, Yunanistan’ın Girit adasındaki ABD üssünün de bu endişelerden biri olduğuna dikkat çekti.
Sitilides, “Girit'in batı ucundaki Suda Körfezi donanma tesisi, Virginia eyaletindeki Norfolk Donanma İstasyonu ile Hint Okyanusu arasında, ABD uçak gemilerini bir hava sahası tesisinin iskelesine yanaştırabilen tek derin su limanıdır. Böylelikle gemileri hem Doğu Akdeniz’de hem de Karadeniz, Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgelerinde destek, caydırıcılık ve askeri gücünü gösterecek ilgili harekatları düzenlerken, Amerikan donanma filosunun tamirat, bakım ve yeniden ikmaline olanak sağlar. Türkiye, Libya'ya binlerce Suriyeli paralı asker göndermiş ve Libya ile Yunanistan'ın en büyük adası Girit'in coğrafi varlığını görmezden gelen hukuksuz bir deniz sınırı anlaşması imzalamıştır” dedi.
2019 yılı Kasım ayında Ankara’nın Libya’yla imzaladığı anlaşma, Türkiye’nin güney kıyılarından Libya’nın kuzeydoğu kıyısına kadar uzanan münhasır ekonomik bölge oluşturulmasını kapsıyordu. Mısır anlaşmayı hukuk dışı olarak niteledi, Yunanistan Girit Adası’nı hesaba katmayan bu anlaşmaya karşı çıktı. Mayıs ayı sonlarında Türkiye Doğu Akdeniz’in batısındaki bölgelerde doğalgaz arama faaliyetlerine başlamayı planladığını açıkladı.
Yunanistan ve Türkiye arasındaki gerilimin azaltılması için geçtiğimiz ay Almanya devreye girdi. Ancak Ağustos ayında gerilim, Türkiye’nin Oruç Reis sismik araştırma gemisini bölgeye göndermesi ve karşılıklı NAVTEX ilanlarıyla yeniden tırmandı.
“Anlaşmazlık uluslararası hukukun farklı yorumlanmasından kaynaklanıyor”
Washington Enstitüsü Bernstein Körfez ve Enerji Politikası Direktörü Simon Henderson, taraflar arasındaki rekabetin uluslararası hukukun farklı şekilde yorumlanmasından kaynaklandığını belirtiyor. Anlaşmazlığın odağında Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi yer alıyor. Buna göre, bir ülke deniz ve deniz tabanında ekonomik olarak olağan 12 deniz mili sınırının 200 mil ötesine kadar hak iddia edebiliyor
Konuyla ilgili The Hill internet sitesi için de bir makale kaleme alan Simon Henderson, “Açık denizde birbiriyle karşı karşıya olan ülkeler arasındaki mesafe toplam 424 deniz milinden daha azsa, komşu ülkelerin aralarındaki sınır hattı konusunda anlaşmaları gerekiyor. İsrail ve Güney Kıbrıs arasında böyle bir anlaşma var. İsrail ve Lübnan arasında ise yok. Doğu Akdeniz haritasına baktığımızda Türkiye Mısır’dan 424 mil uzakta; Yunanistan’ın da Kıbrıs’la arasında benzer bir mesafenin olduğu görülüyor. Yani net bir çizgi çekmek zor” ifadelerini kullandı.
ABD gerilimin neresinde duruyor?
Trump yönetiminin, Yunanistan'ın iddia ettiği Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) içinde Türkiye'nin enerji araştırma faaliyetlerine ilişkin belli endişelerini Ankara'ya ilettiğini söyleyen John Sitilides, geçen hafta sonunda Dominik Cumhuriyeti’nde bir araya gelen Pompeo ve Çavuşoğlu’nun ilk açıklamalarını son günlerde taraflardan gelen hamlelerin kamuoyu önünde güçlendirilmesi, yani Türkiye’nin ve Yunanistan’ın geri adım atmaması olarak değerlendirdi.
Sitilides, “Dünyanın hali hazırda en istikrarsız ve savaş halindeki bölgesinde NATO içi Türk-Yunan çatışmasına dönüşecek bir duruma karşı ABD uyarılarını sürdürüyor” dedi. Pompeo’nun geçen hafta Viyana’da Yunanistan Dışişleri Bakanı’yla yaptığı görüşmeye atıfta bulunan Simon Henderson da, “ABD tansiyonu düşürmekte kararlı gibi görünüyor” diye konuştu. Ancak Sitilides ilerleyen günlerde görüşmelerin içeriği, tarafların tutumu ve “ABD-Türkiye ilişkilerinde kayda değer bir çatlak daha oluşması olasılığının netleşeceği uyarısında da bulundu.