Fransa’nın IRINI Harekâtı esnasında, bölgedeki gemilerimize karşı gösterdiği ilginç ve çocuksu tutum; AB ve NATO çevrelerinde de herhangi bir karşılık görmedi. Böyle olunca da Fransa,AB Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası kapsamında Libya’ya silah ambargosunu denetlemek maksadıyla yapılan bu harekattan çekildiğini açıkladı. Libya meselesinin başından beri gizli rakibimizin Fransa olduğunu iddia etmiştim. Fransa, Afrika kıtasında yüzyıllardır sömürüye oynuyor. Ancak bu defa gerçeklerin hilafına hareket ediyor. Fransa’nın Libya’daki bu histerik ısrarı, gelecekte Orta Afrika’daki kazanımlarını da etkileyebilebilir.
Ancak bazı Batılı kaynaklar, Fransız Cumhurbaşkanı Macron’un Libya’nın kolay lokma olacağı yönünde yanlış bilgilendirilmiş olabileceğini aktarıyorlar. Hafter üzerine kurgulanan stratejinin mimarı olarak Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian gösteriliyor. Ancak Le Drian’ın, Macron’un onayladığı sağ orijinli yeni Fransız kabinesinde de makamını koruduğu görülüyor. Savunma Bakanı FlorenceParly ve Ekonomi Bakanı Bruno Le Maire de koltuklarında kalanlar arasında. Kabinenin değiştirilmesini, yerel seçimlerde iktidar partisinin aldığı kötü sonuçlara bağlayanlar var. Yeni Başbakan Jean Castex’inise düşük profilli bir siyasetçi olduğubelirtiliyor. Bu kapsamda; Macron’un kendini başbakan olarak seçtiği yorumları yapılıyor.
Yeni kabine, Macron’un önümüzdeki dönem siyasetine ilişkin bir kısım ipuçlarını da sunar nitelikte. İçeride yapılan bazı analizler, hükümette yapılan bu değişikliği; Macron’unpolitikalarında süreklilik ve değişim arasında bir denge olarak sunuyor.
Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian yerinde kaldığına göre, Fransa’nın Libya konusundaki ısrarında bir değişim değil ancak, devamlılığı içeren ve hatta inada doğru giden bir tavrı benimseyeceğini söyleyebiliriz. Libya konusunda Fransa’nın, müttefiklerini bile karşısına alacak kadar ihtiras içine girmesini; enerji kaynaklarının paylaşımı kapsamında açıklayabiliriz. Ancak bu, enerji şirketi TOTAL ile Fransız hükümetinin karşılıklı paslaşmasıyla gidilen bir oyun gibi görülüyor.
Hafter’in geçen yıl Doğu Libya’daki İtalyan ENI şirketi tarafından işletilen petrol sahalarını kontrol altına alması, Fransa açısından sömürüye açık alanların arttığı kanısını uyandırmış olabilir. TOTAL şirketi,aslında 1954’ten bu yana Libya’da. 2018’de, Libya doğusundaki Waha İmtiyaz Sahalarında yüzde 16,33 oranında hisseye sahip oldu. Ancak, Fransa’nın Hafteri desteklemesine rağmen; TOTAL, Libya’daki çalışma iznini yenilemek maksadıyla Haziran 2019’da Sarrac hükümetine başvurdu. Aralık 2019’da ise Sarrac hükümeti tarafından, Waha sahalarındaki yüzde 16,33’lük oran tekrar onaylandı. TOTAL, 650 milyon dolarlık da bir yatırım yapacak. Sarrac hükümetinin Ekonomi Bakanı Ali Al-Issawi ise, hükümetin Hafter'in Trablus'a saldırması karşısında bazı şirketlerin çalışmalarının askıya alınabileceğini söylüyor. Yani, TOTAL ilediğer yabancı şirketlerin çalışma izinleri; Trablus’un güvenliği karşılığında kullanılmaya çalışılıyor.
Diğer yandan, Hafter desteğinin mimarı görülen Le Drian’ın; özel danışmanı olan Jean-Claude Mallet’in, TOTAL şirketinin dış ilişkiler müdürlüğü görevine getirildiği, açık kaynaklara yansımış durumda. Mallet, üst düzey devlet görevlerinde bulunmuş, gayet donanımlı biri. Bir taraf el altından Hafter’i desteklerken, diğer taraf Sarrac kabinesiyle resmi işleri götürüyor.
Hatırlarsanız; Kasım 2019’da Türkiye ile Libya arasında karşılıklı kıyılar esas alınarak, deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasına yönelik imzalanan mutabakat muhtırasının Libya resmi hükümetiyle yapılmış olması, Türk kamuoyunda bazı tartışmalara neden olmuştu. Karşı kıyının Hafter’in elinde olması, sorun olarak görülmekteydi. Ancak görülüyor ki; Fransa ve diğer bir kısım ülkeler de Hafter’in kontrolünde bulunan alanlardaki faaliyetlerine ilişkin resmi müracaatlarını, Sarrac hükümetine yapıyorlar. Tabi bu noktada Hafter’in de bu işten kazanç sağladığı biliniyor. Ancak, resmi mührün hala Sarrac’da olduğunu da görmek gerekiyor.
Son dönemde sıkça dile getirilen olası bir Türk-Fransız çatışması ihtimalini ise zor görüyorum. Üstelik madeni yağlar konusunda Türkiye’de yüzde 11,9 pazar payına sahip ‘‘TOTAL Oil Türkiye’’yi OYAK satın aldı. İlginç ama gerçek de bu! Bununla birlikte, enerji alanında resmi Sarrac hükümetinin inayetini arayıp bulan Fransa’nın; Trablus ve çevresinin güvenliğine büyük oranda katkı yapan Türkiye’yle askeri anlamda direkt karşı karşıya gelmek istemesi, şimdilik, anlamsız olacaktır diye düşünüyorum. Ama, kapalı işlere girebilir elbette. Örneğin 2016’da Fransız gizli servisi DGSE’nin üç adamının, Bingazi'de helikopter kazasında hayatlarını kaybetmesinin ardından; Hafter, ‘‘Fransa, bizim için evlatlarını feda etti’’ demiştir.
Diğer yandan Vatiyye üssüne yapılan son hava saldırısının, ki saldırının niteliği dikkate alındığında, Hafter’in çapını aştığını düşünüyorum. Şimdilik resmi olarak kimin yaptığı belli değil gözüküyor. Bu kadar karışık ve kompleks bir siyasi coğrafyada, karşımızdaki tarafın tek bir Hafter kartıyla başarı kazanması çok zor görünüyor. Fransız ve diğer bazı Batılı kaynakların da üzerinde durduğu bir konu bu. Bu nedenle şimdilik adı konulmamış bir koalisyon, sanki kıpırdanmaya başladı gibi görünüyor. Buradaki sıkıntı ise Fransız ve Rus yakınlaşması. ABD ve Batılı kaynaklar bu meseleyi çok yakından takip ediyorlar.
Bizi de içine çekecek bir çatışma riski var mı? Elbette var ve bu risk her gün artıyor. Öncelikle Mısır ve BAE ile karşı karşıya gelinebilir. Üstelik, Fransa’nın en fazla silah sattığı ülke Mısır. Böyle bir durum, Hafter’in sonu olabilir ancak, Fransa’yı saf belirlemesi kapsamında kati bir karara zorlayabilir. Türkiye üzerinde yaptığı siyasi ve dolaylı askeri zorlamaların bir işe yaramadığını gördü. Fransa’nın bizimle ilgili sıkıntısının, Trablus üzerindeki etkimiz olduğunu düşünüyorum. Mesele, Trablus’un fiziki koruması dışında, TPAO’nun mayıs ayında beş alanda ruhsat başvurusuna kadar uzandı. Fakat her şeye rağmen, çatışmayı göze alacak şekilde karşımızda olma ihtimallerini zor görüyorum.
Dışarıda Pasifik ve Orta Doğu dahil her yerde olmayı hedeflerken, içeride reformist gündemini sürdürmeye hevesli görülen ancak emekli maaşları ve sağlık hizmetleri gibi zor reformların eşiğinde olan Fransa’nın; şimdiye kadarki gösterdiği bu maceracı tutum ve heveslerinin, makul bir noktadan sonra, gerçekçilikten çıktığını düşünüyorum.
Eski Fransa kralı XIV.Louis ‘‘yönetmek seçim yapmaktır’’ demişti. Tabi ki tercih kendilerine ait. Fatura, ileride öncelikle Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian’a kesilebilir.
Biz ise Libya konusunda çok daha dikkatli olmayı gerektiren günlerden geçiyoruz. Kimin kimle olduğu ve yarınların ne getireceği belli olmayan bir coğrafyadayız. Doğu Akdeniz’deki çıkarlarımız açısından, Libya pivot bir rol oynuyor olabilir. Ancak bu kapsamda, Mısır ve İsrail’le de hareket etmemizi gerektirebilecek alanlar söz konusu. ABD ve Rusya’yla dengeler çok kritik bir seviyede gidiyor. Buradaki bir sıkıntı, her an İdlib’e yansıyabilecek bir potansiyel taşıyor. Önümüzdeki ABD Başkanlık seçimlerinin sonuçları, durumu etkileyebilir. Diğer taraftan, Fransa’nın Libya’nın komşu ülkeleri nezdindeki etkinliğini de dikkate almak gerekiyor.
Bir başka sorunumuz ise, Ege Denizi’nde Kardak krizi sonrası kaderine terk edilmiş gibi gözüken,anlaşmalarla devretmediğimiz, ancak bizim olan ada ve adacıkların bazılarında karşılaşılan ağır Yunan tahrikleri. Ada işgallerinin nedenleriyle ilgili olarak kamuoyunun beklediği açıklama hala yapılmadı. Bu da Libya’daki her faaliyetimizin sonrasında, karşı bir argüman olarak kullanılıyor. Yunanistan’ın ada şovlarının, Doğu Akdeniz politikalarındaki ısrar ve direncin kırılması kapsamda;Türk kamuoyuna yönelik mesajlar içerdiğini düşünüyorum.
Buna karşılık, ekonomik durumumuz iyi değil ve koronayla birlikte önceliklerimizin her an değişebileceği bir zaman dilimindeyiz. Eskisi gibi siyah ve beyaz renkler yok. Grinin elli tonunu kapsayan bir manzarayla karşı karşıyayız.Durumu iyi izlemek gerekiyor.
Kaynaklar:
Taylor, Paul, ‘‘France’sDouble Game in Libya’’, Politico, 17 Nisan 2019, https://www.politico.eu/article/frances-double-game-in-libya-nato-un-khalifa-haftar/ (07 Temmuz 2020)
‘‘Son dakika... Fransa'da Macron'un yeni hükümeti açıklandı’’, Hürriyet Gazetesi, 06 Temmuz 2020, https://www.milliyet.com.tr/dunya/son-dakika-fransada-macronun-yeni-hukumeti-aciklandi-6253081 (07 Temmuz 2020)
‘‘Themoveright: WhatMacron'sgovernmentreshufflemeansfor France’’, TheLocal France, 07 Temmuz 2020, https://www.thelocal.fr/20200707/the-move-right-what-macrons-government-reshuffle-means-for-france/amp (09 Temmuz 2020)
‘‘Macronreplaceskeyministers in French governmentrevamp, but is it really a majorshift?’’, TheLocal France, 06 Temmuz 2020, https://www.thelocal.fr/20200706/macron-replaces-key-ministers-in-major-government-revamp (09 Temmuz 2020)
McNicoll,Tracy, ‘‘Critics say choice of Castex as new PM reveals a Macronpowergrab’’, France 24, 06 Temmuz 2020, https://www.france24.com/en/20200706-critics-say-choice-of-castex-as-new-pm-reveals-a-macron-power-grab (09 Temmuz 2020)
Alharathy, Safa, ‘‘France’s Total startedrenewingitscontract in Libya, economyministerconfirms’’, The Libya Observer, 15 Haziran 2019, https://www.libyaobserver.ly/inbrief/france’s-total-started-renewing-its-contract-libya-economy-minister-confirms (10 Temmuz 2020)
Assad, Abdulkader, ‘‘Libya's NOC approves Total purchase of Wahaconcessionsand $650 millioninvestments’’, The Libya Observer, 11 Aralık 2019, https://www.libyaobserver.ly/economy/libyas-noc-approves-total-purchase-waha-concessions-and-650-million-investments (10 Temmuz 2020)
‘‘Jean-ClaudeMallet’’, Wikipedia, https://tr.wikipedia.org/wiki/Jean-Claude_Mallet (07 Temmuz 2020)
‘‘Total recruits top Le Drianadviser as itsnewexternalrelationsboss’’, Intelligence Online, 17 Mayıs 2019, https://www.intelligenceonline.com/alert-int/2019/05/17/total-recruits-top-le-drian-adviser-as-its-new-external-relations-boss,108357657-art (07 Temmuz 2020)
Kaya, Nuran Erkul, ‘‘OYAK 18 yıl sonra akaryakıt sektörüne geri dönüyor’’, Anadolu Ajansı, 28 Şubat 2020, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/oyak-18-yil-sonra-akaryakit-sektorune-geri-donuyor-/1748144 (11 Temmuz 2020)
Özcan, Yusuf,Canlı, Enes, ‘‘Fransa, Libya'da ekonomik ve jeopolitik emellerini darbeci Hafter ile korumanın peşinde’’, Anadolu Ajansı, 01 Temmuz 2020, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/fransa-libyada-ekonomik-ve-jeopolitik-emellerini-darbeci-hafter-ile-korumanin-pesinde/1895655 (11 Temmuz 2020)
‘‘Trendsin InternationalArmsTransfers, 2018’’, SIPRI FactSheet, Mart 2019, https://www.sipri.org/sites/default/files/2019-03/fs_1903_at_2018.pdf (10 Temmuz 2020)
‘‘Libya için resmi ruhsat başvurusu yapıldı’’, Haber Türk, 01 Haziran 2020, https://www.haberturk.com/tpao-dan-akdeniz-icin-7-basvuru-2697906-ekonomi (11 Temmuz 2020)
De La Graviere, Jurien, Amiral, ‘‘Doria ve Barbaros’’, sayfa 265, Profil Kitap, 2.Baskı, 2018, İstanbul