İspanya’nın başkenti Madrid’de yapılan NATO zirvesi sonrası; Türkiye’nin, Finlandiya ve İsveç’in olası üyeliklerine karşılık, terörle mücadele kapsamında kazanımlarının olup olmadığı ve ABD’yle ilişkilerde gelinen noktalar tartışılmaya başlandı. Resmi makamlar tarafından üyelik süreci ve beklentilerimiz kapsamında yapılan mutabakatın bir izleme periyodu olacağı söyleniyor. Elbette bu anlamda verilen sözlerin tutulup tutulmadığı üye ülke parlamentolarının onay süreçleri boyunca görülecektir. Umarım, sağlıklı bir izleme, değerlendirme ve iyi bir karar süreci yaşarız. Bu tabi ki meselenin bizi doğrudan ilgilendiren tarafı. Bir de genel resmi incelemekte fayda var.
Madrid’de Finlandiya ve İsveç’e NATO’ya katılım konusunda resmi davet kararı çıktı. Kabul görürlerse, Rusya’nın batısındaki cephe kuzeye doğru uzamış olacak. İki İskandinav ülkesinin NATO’ya davetinin arkasında Baltık ve kıyıları olmasa da etki alanıyla Kuzey Kutbu’ndaki Rus askeri varlığının dengelenmesi niyetinin olduğu da düşünülebilir. Diğer yandan zirvede, Rusya’yı “en önemli ve doğrudan tehdit" olarak tanımlayan NATO'nun Yeni Stratejik Konsepti kabul edildi. Çin de Batıya meydan okuyacak seviyede askeri gücünü sürekli artıran bir ülke olarak tanımlandı. Ancak Rusya ve Çin’in sürekli sıkıştırılarak nereye kadar gidilebileceği de merak konusu.
Bu kapsamda, Madrid’de iddialı kararlar alınırken; eş zamanlı olarak, Portekiz’in Sintra kentinde AB Merkez Bankasının düzenlediği Merkez Bankacılığı 2022 Forumu gerçekleşti. Bu forum kamuoyunun ilgisini pek çekmedi. Ancak resmi daha iyi görebilmek için önemli bir toplantıydı. Neden mi?
AB Merkez Bankası Başkanı Christine Lagarde küresel ekonomik düzenin ne olacağı konusunun henüz kestirilemediğini ve bu yılın enflasyon beklentilerinin geçen döneme göre daha yüksek olacağı uyarılarında bulundu. Forumdaki diğer bazı sunumlarda ise enflasyon olasılıklarının ve tedarik zincirleri üzerindeki baskıların; logaritmik denklemlerle bilimsel ve ayrıntılı bir şekilde izah edildiği görülüyor. Genel kanı; Kovid-19 virüs salgını ve Ukrayna meselesinin sistemi sarsmış bir görüntü sergilediği yönünde. Diğer yandan Ukrayna savaşı, Karadeniz bölgesinin ticaret ve lojistiğini bozmuş durumda. Bu durum, diğer bölgeleri de etkiliyor. Avrupa kamuoyuna yansıyan bir önceki değerlendirmelerde ise Rusya-Ukrayna çatışması bitirilmediği takdirde, avro bölgesi ve ötesinde üretimi hızlandırmak için yeni ve yaratıcı hamlelere ihtiyaç duyulacağı belirtiliyordu.
Ukrayna krizi, yükselen enflasyon, ekonomik yetersizliğe sahip bazı AB üyesi ülkeler, tedarik zincirleri sorunu ve Rusya’ya karşı olan enerji bağımlılığı; Avrupa’yı derin bir sosyal ve ekonomik krizin içine çekme ihtimalini ortaya koyuyor. Arz kıtlığı ve resesyon gündemde. Buna karşılık, NATO zirvesinden çıkan sonuçta ise Rusya ve kısmen Çin, tehdit unsurları olarak gösteriliyor. Doğu Avrupa’da ise Rusya’ya karşı NATO birliklerinin sayısında artırıma gidiliyor. Ancak AB açısından, askeri ve ekonomik dengenin birbirini tutmadığı gibi bir görüntü söz konusu. Bu durum, ABD desteği olsa da rakipler dahil aslında tüm taraflara zarar veriyor.
Bu şartlar altında, AB tarafından yeni ve yaratıcı ekonomik hamleler nerede ve nasıl oluşturulacak?
Almanya ve Fransa, öncelikle NATO zirvesi sonuç metninin yumuşatılması çabasına girdiler. Metne ‘‘…Buna rağmen İttifak, Pekin ile yapıcı bir angajman için hazırdır…” ifadesini koydurttular. Ancak ABD tarafından, 29 Haziran-04 Ağustos 2022 tarihleri arasında, Pasifik’te RIMPAC isimli kendi kontrolünde çok geniş katılımlı bir deniz tatbikatı yapılacak. Zirveler ve tatbikat başlama tarihi belki tesadüfen rast gelmiş olabilir. Fakat tatbikat Çin’e karşı bir gövde gösterisine dönüşmek üzere. Bu bir NATO tatbikatı olmamakla birlikte 26 katılımcı ülkenin sadece bir kısmı NATO üyesi, diğerleri ise bölge ülkeleri.
Siyasi ve askeri gelişmeler tabiatıyla öncelikli olarak deniz, denizcilik ve deniz endüstrisi politikaları yönünden tüm tarafları etkileyebiliyor. Örneğin Ukrayna savaşının, daha şimdiden küresel gemi talebini ve dünya çapında nakliye maliyetini artırdığı belirtiliyor. Şimdi de dünya gemi inşa kapasitesinin 2021 yılı itibarıyla yüzde 50’sine sahip olduğu iddia edilen Çin’de bazı sıkışmaların yaşandığı gözleniyor. Ekonomik olarak, Çin’i bu anlamda yerinden edecek kadar olmasa da dönemsel olarak bazı emareler ortaya çıkmaya başladı bile.
Örneğin Çin’in, bu yılın ilk altı ayındaki gemi üretiminde yüzde 15,3’lük (14,28 milyon DWT) bir düşüş yaşandığı ancak mayıs sonu itibarıyla siparişlerde yüzde 20,2 (102,2 milyon DWT) artış gösterdiği ifade ediliyor. Gemi sacı talebinin ise bu yıl için 11 milyon mt seviyesini aşacağı belirtiliyor. Buna karşılık demir cevheri fiyatları nisan ayı döneminde aşağı bir eğilim gösterse de gemi sac fiyatlarının düşmesinin beklenmediği bildiriliyor. Siyaseten karşı karşıya kaldığı Avustralya ise Çin’in en önemli demir cevheri tedarikçisi. Sipariş artsa da ham madde girdisi kısıtlanırsa üretimde daha da fazla düşüş yaşanması kaçınılmaz.
Bu durum, Batı tarafından uygulanmaya çalışılan kontrollü gerginliğin; dünya ticaret dengesi üzerindeki olası kelebek etkisinin sadece küçük bir misali. Örnek alınan gemi inşa sektörünün uluslararası siyasi ve sosyo-ekonomik ilişkilere olan duyarlılığı dikkate alındığında bile siyasi ve askeri zorlamalarla ekonomik olarak yaşanabilecekler, öncelikle Batı’nın kâbusu haline gelebilir. O nedenle olsa gerek İspanya’da sonuç metinleriyle oynanmaya çalışılarak kontrollü gerginliğin de kontrolü için uğraş verilirken, Portekiz’den de yakın gelecek için ekonomik uyarılar yayımlanıyordu. Kovid-19 virüsü salgını esnasında ve sonrasında yaşanan konteyner krizinde, standart bir konteyner ücretinin 8 bin dolar üzerine çıktığı hala hafızalarda.
Avrupa için sonbahar ve ötesi, toplumsal ve ekonomik gelişmeler açısından oldukça kritik öneme sahip. AB açısından bu durum, uzun süre sürdürülebilir gibi görünmüyor. İki İskandinav ülkesinin takriben 7-8 aylık üye onay periyodunda yaşanacaklar ile Rusya ve Çin’in karşı tavırları küresel belirsizliğin akıbetini belirleyecektir diye düşünüyorum.
Bu makale https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:6950133601548001280/ linkinde de yayımlanmıştır.
Kaynaklar:
‘‘NATO için Rusya artık resmen en ciddi tehdit’’, Deutsche Welle DW, 29 Haziran 2022, https://www.dw.com/tr/nato-i%C3%A7in-rusya-art%C4%B1k-resmen-en-ciddi-tehdit/a-62307291 (Son Erişim Tarihi: 29 Haziran 2022)
Çakır, Arzu, ‘‘NATO’dan Yeni Stratejik Konsept’e Onay’’, Amerika’nın Sesi VOA, 29 Haziran 2022, https://www.amerikaninsesi.com/a/nato-dan-rusya-y%C4%B1-tehdit-g%C3%B6ren-stratejik-konsept-e-onay/6638086.html (Son Erişim Tarihi: 29 Haziran 2022)
Merkez Bankacılığı Forumu, Canlı Yayın, Küresel Bakış Programı, EKOTÜRK Tv, 29 Haziran 2022.
ECB Forum on Central Banking 2022, European Central Bank ECB, 29 Haziran 2022, https://www.ecb.europa.eu/pub/conferences/html/20220627_ecb_forum_on_central_banking.en.html (Son Erişim Tarihi: 29 Haziran 2022)
Colombatto, Enrico, ‘‘Tighter monetary policy for fighting inflation? Really?’’, Gis Report, 27 Haziran 2022, https://www.gisreportsonline.com/r/fighting-inflation/ (Son Erişim Tarihi: 29 Haziran 2022)
‘‘U.S. Navy Announces 28th RIMPAC Exercise’’, US Navy, 31 Mayıs 2022, https://www.navy.mil/Press-Office/News-Stories/Article/3048569/us-navy-announces-28th-rimpac-exercise/ (Son Erişim Tarihi: 29 Haziran 2022)
Kenny, Peter, ‘‘Ukraine war stifling Black Sea trade, logistics, swelling global vessel demand: UN’’, Anadolu Ajansı AA, 28 Haziran 2022, https://www.aa.com.tr/en/russia-ukraine-war/ukraine-war-stifling-black-sea-trade-logistics-swelling-global-vessel-demand-un/2624950 (Son Erişim Tarihi: 30 Haziran 2022)
‘‘Çin Tersaneleri 2,5 Milyar Dolarlık Yeni Gemi İnşa Siparişi Aldı’’, Türk Deniz Medya, 11 Mart 2022, https://turkdeniz.com/cin-tersaneleri-25-milyar-dolarlik-yeni-gemi-insa-siparisi-aldi (Son Erişim Tarihi: 30 Haziran 2022)
‘‘Çin’in gemi üretimi Ocak-Mayıs döneminde yüzde 15,3 düştü’’, SteelOrbis, 16 Haziran 2022, https://tr.steelorbis.com/celik-haberleri/guncel-haberler/cinin-gemi-uretimi-ocak-mayis-doneminde-153-dustu-1248705.htm (Son Erişim Tarihi: 30 Haziran 2022)
‘‘Çin’in gemi sacı talebi 2022 yılında 11 milyon mt seviyesini geçecek’’, SteelOrbis, 23 Mart 2022, https://tr.steelorbis.com/celik-haberleri/guncel-haberler/cinin-gemi-saci-talebi-2022-yilinda-11-milyon-mt-seviyesini-gececek-1238240.htm (Son Erişim Tarihi: 30 Haziran 2022)
Nuroğlu, H.Hüseyin, Dr., ‘‘ Konteyner krizi küresel ticareti sekteye uğratmaya devam ediyor’’, Anadolu Ajansı AA, 23 Haziran 2021, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/konteyner-krizi-kuresel-ticareti-sekteye-ugratmaya-devam-ediyor/2282562 (Son Erişim Tarihi: 01 Temmuz 2022)