Yanlış Bilgi (Misinformation)
Yanlış Bilgilendirme (Disinformation)
Misinformation - Yanlış bilgi, yanlış veya hatalı bilgidir. Örnekler arasında söylentiler, hakaretler ve şakalar yer alır.
Disinformation – Dezenformasyon, yanlış bilgi yaymaktır. Halk ve bireyler arasında korku ve şüphe yayma, kimlik avı ve propaganda gibi kötü amaçlı, kasıtlı, sahte, hedefe odaklı şekilde, toksik içerik yaymaktır.
Yanlış Bilgi (Misinformation) ve Yanlış Bilgilendirme (Disinformation) Şekilleri:
1. Uydurma İçerik (Fabricated Content): Tamamen yanlış içerik.
2. Manipüle Edilmiş İçerik (Manuplated Content): Orijinal bilgiler veya çarpıtılmış görüntüler; sansasyonel bir başlık veya popülist 'tıklama tuzağı' gibi.
3. Sahte İçerik (Imposter Content): Orijinal kaynakların kimliğine bürünme, örn. yerleşik bir ajansın markasını kullanmak.
4. Yanıltıcı İçerik (Misleading Content): Yanıltıcı bilgi, örn. yorum gerçekmiş gibi sunulur.
5. Yanlış Bağlam (False Context): Yanlış bağlamsal bilgilerle birleştirilmiş, gerçeklere dayalı olarak doğru içerik, örn. bir makalenin başlığının içeriği yansıtmaması.
5. Hiciv ve Alay (Satire and Parody): Esprili ama gerçekmiş gibi gösterilen sahte hikayeler. Zarar verme amacı yoktur ancak okuyucular kandırılabilir.
7. Yanlış Bağlantılar (False Connections): Başlıklar, görseller veya atıflar içeriği desteklemez.
8. Sponsorlu İçerik (Sponsored Content): Editoryal içerik olarak gizlenen, reklam veya PR.
9. Propaganda: Tutumları, değerleri ve bilgiyi yönetmek için kullanılan içerik.
10. Hata (Error): Yeni kurulmuş – kurdurulmuş kuruluşların, raporlamalarında yaptıkları bilinçli veya bilinçsiz hatalar.
Yapay Zekanın (AI) yükselişi aynı zamanda çeşitli yanlış bilgi ve dezenformasyon biçimlerinin de ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Ortaya çıkan bu “sentetik medya” aracılığı ile işlenen veriler ve multimedya dosyaları, yanıltmak veya değiştirmek amacıyla orijinalinden farklı olacak biçimde yapay olarak üretilmektedir. Sentetik medyanın sahte haberleri güçlendirebileceği, yanlış bilgi yayabileceği, gerçekliğe karşı güvensizliği yayabileceği ve yaratıcı işleri otomatikleştirebileceğine dair kaygılar bulunmaktadır.
Derin Sahtecilik (Deep Fake), mevcut bir görüntü veya videodaki bir kişinin başka birinin benzerliğiyle değiştirildiği bir tür sentetik medyadır. İçeriğin sahtesini yapmak yeni bir şey olmasa da aldatma potansiyeli yüksek görsel ve işitsel içerikleri oluşturmak için makine öğrenimi ve yapay zeka gibi güçlü teknolojiler kullanılır. Derin sahtecilik bu yönü ile intikam pornosu, sahte haberler, siyasi aldatmaca ve mali dolandırıcılık alanlarında geniş çapta ilgi toplamış durumdadır.
Konuşma Sentezi (Speech Synthesis) yapay olarak insan konuşmasını üretebilen bir başka sentetik medya dalıdır. Bu amaçla kullanılan bilgisayara “konuşma bilgisayarı” veya “konuşma sentezleyici” denir. Sentezlenmiş konuşma, kayıtlı konuşmanın parçalarını birleştirir veya tamamen "sentetik konuşma” oluşturmak için ses tonunu ve diğer insan sesi özelliklerini birleştirir.
Sosyal Medya Paylaşımlarının Manipülasyonu
İçeriği manipüle etmenin yukarıda sayılan yeni ve daha karmaşık yollarına ek olarak, sosyal medya paylaşımlarını manipüle etmek için kullanılabilecek giderek artan sayıda yollar bulunmaktadır. Bunların bazıları şöyledir:
1. Çorap Kuklası (Sockpuppet): Karşıdakileri aldatmak için kullanılan çevrimiçi bir kimliktir. Bu terim artık çevrimiçi kimliklerin bir kişiyi veya kuruluşu övmek, savunmak veya desteklemek amacıyla yanıltıcı şekilde kullanılmasını da kapsamaktadır. Kamuoyunu manipüle etmek veya bir web sitesinin kısıtlamalarını, askıya alınmasını veya doğrudan yasaklanmasını atlatmak için de kullanılır. Takma ad ile çorap kuklası arasındaki fark, çorap kuklasının ana hesap sahibiyle bağlantısı olmayan bağımsız bir üçüncü taraf gibi görünmesidir. Çorap kuklaları birçok çevrimiçi toplulukta ve forumda hoş karşılanmazlar.
2. Lehimlenme (Sealioning): İnsanların ısrarlı taleplerle takip edildiği bir tür trolleme veya tacizdir türüdür.Samimi ve kibar gibi görünüp, aralıksız argümanlar veya tekrarlanan sorularla askıntı olmaktır.
3. Yoluna Halı Serme (Astroturfing): Bir mesajın sponsorlarını maskeleyip (örn. siyasi, dini, reklam veya halkla ilişkiler organizasyonları) tabandan katılımcılardan geliyormuş gibi görünmesini sağlayarak, kuruluşların amaçları veya mali bağlantıları hakkındaki bilgileri saklayarak, kuruluşlara güvenilirlik kazandırmayı amaçlar.
4. Bal Tuzağı (Catfishing): Bir kişinin belirli bir şeyi hedef almak için çorap kuklası veya sahte kimlik oluşturduğu bir dolandırıcılık biçimidir. Flört sitelerinde aşk dolandırıcılığı tipi yaygındır. Mali kazanç sağlamak, bir mağdurdan fayda sağlama, trolleme veya dileklerin yerine getirilmesi amacıyla yapılabilir.
22 Ocak 2024
Prof. Dr. İ. Hamit HANCI, Adli Bilimler Derneği (ADBİD) Genel Başkanı
Av.Dr. Alp ASLAN, ADBİD Adli Yöneylem Araştırmaları Komisyonu Bşk.