Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’ne bağlı (TMMOB) Makina Mühendisleri Odası (MMO), sanayinin sorunları bülteninin 47’ncisini "kriz ve sanayi" konusuna ayırdı.
Derinleşen krizin sanayi odaklı olmaya başladığına işaret edilen analizde, inşaata girdi veren sektörlerle iç talebi hızla daralan dayanıklı tüketim malı üreten sektörlerin krizden en olumsuz etkilenen alt dallar olduğuna dikkat çekildi. Sanayide işçi çıkarmalarının hızlandığı ve işsizliğin hızla tırmanacağı belirtilen araştırmada yatırımlardaki sert düşüşe de uyarı yapıldı. 2019 için ekonomide düzelme belirtilerinin çok zayıf olduğu vurgulanan raporda şu tespitlere yer verildi:
DOLAR BAZINDA YÜZDE 8 DARALMA
Türkiye ekonomisi 2018’in son çeyreğinde yüzde 3 küçülürken 2018’in tamamında ancak yüzde 2.6 büyüyebildi. Bu dönemde Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH), Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) dolarla ifadesine göre, 784 milyar dolara kadar gerilemiş görünüyor. Bu, dolar bazında 2017’ye göre yüzde 8 dolayında daralmadır. Türkiye’nin kişi başına geliri, 1.4 milyar nüfusu olan Çin’in kişi başına geliri düzeyine indi.
SANAYİDE SORUN BÜYÜYOR
Sanayinin GSYH içindeki payının yüzde 23.6 ile ilk sırada olduğu, imalat sanayinin payının yüzde 20’yi bulduğunun hatırlanması halinde, krizin sanayi odaklı olarak derinleştiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Nitekim sektörel katma değerlerin bir önceki yılın aynı çeyreklerine göre değişimine bakıldığında, GSYH’deki payı yüzde 24’e yaklaşan sanayide 2018 son çeyrekteki küçülmenin yüzde 6.4 olarak çok önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. GSYH’deki büyüklüğü yüzde 20 olan imalat sanayiinde son çeyrekteki daralma yüzde 7.4 ile daha belirgin ve merkezde durmaktadır.
SANAYİ 12 AYDIR İNİŞTE
Sanayinin 4 çeyrek ya da 12 aydır iniş halinde olması, krizin odağının sanayi olduğunu teyit ediyor. Sanayide birikimli kayıp yüzde 7’yi buluyor. Birikimli kayıp GSYH’de ise yüzde 3.1 olarak izleniyor. Sanayi üretim endeksi verilerine mevsimsellikten arındırılmış olarak bakıldığında resesyonun hissedildiği Temmuz 2018’den en son verinin yayımlandığı Ocak 2019’a kadar 7 ayda en çok daralmanın ağaç işleme sanayinde yüzde 24’e yakın yaşandığı gözlemleniyor. Onu izleyen demir-çeliği de içeren ana metal sanayiinde küçülmenin yüzde 15’e yaklaştığı anlaşılıyor. İnşaat ile doğrudan ilgili "Metalik olmayan Mineral Ürünler" diye tanımlanan ve çimento, cam, seramik, tuğla vb. gibi inşaat girdilerini içeren alt sektördeki 7 aylık birikimli küçülmenin yüzde 14’e yaklaştığı anlaşılıyor.
İnşaata girdi sağlayan alt sektörlerden sonra, beyaz eşya, elektronik ev eşyalarını üreten sektör ile otomotiv ürünlerini izleyen sektörlerde analize konu 7 ayda yüzde 10’a yaklaşan daralmalar olduğu gözleniyor.
YATIRIMLARDA YÜZDE 13 DARALMA
Milli gelir verileri, yatırımlarda iki çeyrektir artan bir gerileme eğilimine işaret ediyor. Yatırımların 2018’in tamamında GSYH içindeki payı yüzde 28.4 olarak gerçekleşti. Ekonominin yüzde 3 küçüldüğü 2018 son çeyreğinde yatırımların GSYH içindeki payı yüzde 26.8’e düşerken, son çeyrekte yatırımlar 2017 son çeyreğine göre yüzde 13’e yakın daralma gösterdi.
Yatırımların inşaat ve makine-teçhizat biçimindeki kırılımı, sanayi yatırımları hakkında da bilgi verir. 2017 ve 2018’in 8 çeyreği dikkate alındığında inşaat yatırımlarının son 2 çeyrekte negatife düşmesine karşılık makine-teçhizat yatırımlarının 3 çeyrektir gerilediği görülüyor. Daralan makine-teçhizat yatırımları, sanayinin geleceği açısından çok olumsuz sinyaller vermektedir.
EN YÜKSEK İŞSİZLİĞE YAKLAŞILDI
İşsizlik artışı, sanayide önemli istihdam kayıplarının başladığına işaret ediyor. Aralık 2018’de yüzde 13.5’i bulan işsizlik, Türkiye’nin son 30 yılının en yüksek işsizliğine çok yaklaşmış durumda. Aralık 2017’de yaklaşık 3.3 milyon olan işsiz sayısı bir önceki yıla göre 1 milyon kişi artarak 4.3 milyonu buldu. Kasım döneminde sanayide çalışanların sayısı 40 bin azalmıştı. Aralık döneminde ise 182 bin azaldı. Belli ki işverenler düşen üretimlerine hemen tepki vermeyip bir süre sabrettiler ama sonunda işten çıkarmalara hız verdiler.
TOPARLANMA EĞİLİMİ YOK
2019’un ilk çeyreğini (Ocak-Mart) bitirmeye az kalmışken daralma konjonktürünün sürdüğünü, toparlanma yönünde eğilimin olduğunu söylemek pek mümkün görünmüyor.
Bankalarda kredi musluklarını biraz gevşetecek kadar kaynak olsa bile iç talep hâlâ zayıf. Tüketicinin kullanabileceği kredilerin faizleri hâlâ yüksek. Yatırımcıların iştahını kabartacak siyasal ve ekonomik adımlar da görünürde yok. 31 Mart yerel seçimlerini her şeyin önüne çeken hükümet, herkesi "bekle-gör" davranışına yöneltince tüketim de yatırım da bekle-gör kararında sabitlendi.