elvedatan@gmail.com
Mobbing[1]; aslına bakılırsa çokta tanıdık bir kelime değil. Ya da biliniyordu da, ben yeni duydum… Merak ettim ve araştırdım… Mobbing, kökeni Latince olan, psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı vermek anlamındadır…
Kavram olarak; kişinin işyerinden dışlandığı ve ruh sağlığının bozulmasına sebebiyet verecek seviyede kötü muameleye maruz bırakıldığı, olumsuz davranış yaklaşımı ve sonucu olarak kabul edilmektedir…
Mobbing, özellikle hiyerarşik yapılanmış gruplarda ve kontrolün zayıf olduğu örgütlerde gücü elinde bulunduran kişinin ya da grubun, diğerlerine psikolojik yollardan, uzun süreli sistematik baskı uygulamasıdır. Mobbing duygusal bir saldırıdır. Psiko terördür. Nedeni ise, düşünce ve inanç ayrılığından tutun da, kıskançlık ve cinsiyet ayrımına kadar her türlü faktör olabilir. Yaş, ırk, cinsiyet ayrımı gözetmeden, taciz, rahatsız etme ve kötü davranış yoluyla herhangi bir kişiye yönelen saldırganlıktır. Mobbing’in bir veya birkaç kişi tarafından diğer kişi veya kişilere düşmanca ve ahlak dışı uygulamalarla ortaya çıkan psikolojik şiddet veya psikolojik terör olduğu vurgulanmaktadır. Kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla kasıtlı olarak yapılır. Kişinin saygısız ve zararlı bir davranışın hedefi olmasıyla başlar. Gücü elinde bulunduranın (Yönetici, işveren, bir kişi, bir grup vb.) bir çalışana uzun süreli günler, aylar ve yıllar boyu sistemli bir baskı, ima, alay ve karşısındakinin toplumsal itibarını düşürme gibi saldırgan bir ortam yaratarak onu işten çıkmaya kadar zorlamasıdır. Üst yönetimden alt kademeye yönelttiği gibi, bezende eşit koşullarda bulunan çalışanların kıskançlık ve çekememezlik, rekabet, kişisel hoşnutsuzluk nedeniyle birbirlerine psikolojik şiddet uyguladıkları görülür.
Zamanımızın büyük bir kısmının geçtiği işyerlerinde duygusal tacizin sistemli bir şekilde uygulanması halinde psikolojik savaşa dönüşerek, hedef alınan kişilerin işten ayrılmalarının dışında başka bir çareleri kalmamaktadır. Bunun yanında iş ortamında yalnızlaştırmak, iş veriminde olumsuzluk yaratacak şartları oluşturarak psikolojik tacize uğrayan kişinin işi bırakması, buhran yaşaması, kişilik bozukluklarına, hayattan koparak, intihar etmeye kadar gidecek şartların oluşması mobbing olarak değerlendirilmektedir. Bu duygusal tacizlerin en fazla görüldüğü yerler, hizmet veren kurum ve kuruluşlardır.
Yakın zamanlarda; kamu çalışanları üzerinde yapılan araştırmada kadın çalışanların, erkek çalışanlara oranla daha çok mobbinge maruz kaldığı tespit edilmiştir. Mobbinge maruz kalanların ortak özellikleri ise aşağıdaki sıralamada yer almaktadır.
İşini çok iyi, hatta mükemmel yapan,
Çevresindekilerce sevilen, ilişkileri olumlu,
Çalışma ilkeleri ve değerleri sağlam, ödün vermeyen,
Dürüst ve güvenilir, çalıştığı yere sadık,
Bağımsız ve yaratıcı, en önemlisi de, zorbanın yeteneklerinden üstün özelliklere sahip olmalarıdır.
Bu özellikler mobbinge maruz kalmayı gerektirir mi? Kesinlikle gerektirmez… Tam aksine akıllı olan birisi bu özelliklerdeki personelinden, en verimli şekilde faydalanıp, iş verimini artırarak başarısına başarı katar... Ama zorba hazımsız, basiretsiz, yeteneksiz. Elindeki yetkiler onları güçlü yapıyor. Her nasılsa hak etmedikleri bir konumdalar... O yetkileri istediği gibi kullanacak… Yetenekli personelden verim alma, üretimi artırma yerine, sanki onu bunalıma sürüklemeye odaklanmış bir durum sergilerler…
Peki ya çalışanlarına mobbing uygulayan bu zorbaların ortak özellikleri nelerdir?
Aşırı kontrolcü, korkak, iktidar açlığı gibi niteliklerinin yanında; çalışanların yeteneklerinin kendisinden üstün olması, kötü kişiliği, yöneten olması nedeniyle ilahi hak olarak görmesi, Narsist kişilik[2] çocukluk travmaları, özgüven eksikliği, toplumda kendi kişiliği ile saygı ve sevgi görmeyenlerin bulundukları ( yönetim) konumlarını saygı malzemesi yapmak istemeleri, iş yetersizliği, güçsüz ve güvensiz, kıskanç, çatışma eğilimli, riyakar, sevgisiz yetişmiş, ilgi açlığı çeken, övgüye aşırı derecede ihtiyaç duyan, kendi eksikliklerinin telafisi için mobbinge başvuran kötü niyetli ve hileli davranışlara başvurabilen insanlar olduğu görülmektedir…Mobbingi uygulayan aktörlerin genel özelliklerine de değindikten sonra mobbingde ki 5 aşamalı sistematik süreci aşağıda görebiliriz.
Kendini göstermeyi ve iletişim oluşumunu etkilemek
Sosyal ilişkilere saldırılar
Kişisel itibarınıza saldırılar
Kişinin yaşam kalitesi ve mesleki durumuna saldırılar
Kişinin sağlığına doğrudan saldırılar
Mobbing sürecinin başlamasıyla, çalışanların şerefi, doğruluğu, güvenirliği ve mesleki yeterliliğine saldırılar başlar. Yeterlilik sorgulandığı zaman o kişiye güvenilmeyeceği anlamına da gelir, mobbinge uğrayanın yaptığı iş de, kendileri de değersizdir.
Olumsuz, küçük düşürücü, yıldırıcı, taciz edici, kontrol edici iletişim kurulur. (Verilen süre içerisinde başarılması zor görevler vermek, bilginin saklanması, kuralların sıkça değiştirilmesi) Doğrudan ve dolaylı, gizli ya da açık yapılması, ( göz teması kurulmaz, tutarsız gösterilirsiniz.) Bir veya birkaç kişi tarafından yapılması (bu durumda bazen yöneticiler ve çalışanlarda zorbaya yalakalık olsun diye katılırlar.)
Sürekli, çoklu ve sistemli bir şekilde zaman içinde yapılması (mobbingin sıklığı ve süresi zararı büyütür.) Aniden yetersizmişsiniz gibi gösterilir, önceden şikâyet konusu olmayan bazı hatalar sorun yaratmaya başlar. Hatta layıkıyla yaptığın bir görevle ilgili bilgi verdiği sırada, diğer kişilerin gözü önünde rencide edici ifadelere maruz kalır.
İtibarını kaybettirmeye, kafasını karıştırmaya, yıldırmaya yönelik ve onu teslim olmaya zorlaması, (utandırma eylemleri yapılır, lakap takılır.) Kişiyi dışlama niyetiyle yapılması, işyerinden ayrılmayı kurbanın tercihi miş gibi göstermek.
Yani; mobbing bir anlaşmazlıkla başlar, bu bir işin akışına ilişkin ya da bir davranışa ilişkin olabilir. Daha sonraları zorbanın saldırgan davranışları devam eder, saldırganlığa zorbanın dışında yönetim veya iş arkadaşlarınızda katılabilir. Hatta zorbanın ailesi bile saldırgan davranışta bulunur. Sorunun kaynağı, problemli ya da akıl hastası olarak damgalanırsınız. Süreç, işinize son verilmesi ya da sizin ayrılmanızla tamamlanmış gözükse de, devam eder. Benzer iş kolunda çalışacağınız zaman referanslarınız artık kirlenmiştir. Ya kötü huylu, ya asi ya da, işten anlamaz olarak damgalanmışsınızdır.
Mobbinge maruz kalan kurbanın nasıl etkilendiğine gelince; insanın mesleki bütünlük ve benlik duygusunu zedeler, kişinin kendine yönelik kuşkusunu artırır, paranoyaya ve kafa karışıklığına neden olur, kendine güven duygusunu kaybeder, huzursuzluk, korku, utanç, öfke ve endişe duyguları ile dolabilir. Ağlama, uyku bozukluklarından, depresyon, yüksek tansiyon, panik atak, kalp krizine kadar giden sağlık sorunları yaşar.
Aslına bakarsanız bu yukarıda anlatılanlara hiç de yabancı değiliz. İş hayatında hangimiz bu tür davranışlara maruz kalmadık veya kalmıyoruz… Evet dediğinizi duyar gibiyim… Sessiz kalsanız da, inkâr etseniz de bu böyle... Neden sineye çekeriz?…İşi kaybetme korkusu mu? Başka bir yere atanma korkusu mu? Terfi edemem korkusu mu? Takdir taltif edilme korkusu mu? Korkma! Sakın ha korkma! Sen korktukça, daha çok bu tür davranışlara maruz kalırsın…Peki ne yapacaksın.? Yapabileceğin o kadar çok şey var ki!.. Yeter ki sen mobbinge maruz kaldığında, mücadele için kararlı ol…
Zorbaya açıkça duruma itiraz ettiğinizi söyleyin, taciz edici söz ve davranışlarını durdurmasını isteyin. Bunu söylerken yanınızda güvendiğiniz ve gerekirse size tanıklık edebilecek bir iş arkadaşı bulundurun… Olayları, verilen anlamsız emirleri ve uygulamaları yazılı olarak kaydedin. İlk fırsatta mobbing uygulayıcısını yetkili birine rapor edin. Gerekiyorsa tıbbi ve psikolojik yardım alın, hem size yardımcı hem de kanıt oluşturacaktır… Şikâyetiniz hakkında ne yapıldığını araştırın. İş arkadaşlarınızla durumunuzu paylaşın, onlarda aynı şekilde olabilir, gurupça başvurma daha etkili olabilir.
Bunlar, mobbingi durduramıyorsa, hukuksal başvuru için elinizde yeterince malzeme toplanmış olur. Suç olarak tanımlanması da, uygulamaların azalmasında katkı sağlayacaktır… Hem mobbingcilerin geri çekilmelerine, hem de, kurbanların çaresiz kalmasını engelleyecektir…Mobbing, bir insan hakları ihlalidir. Psikolojik bir saldırı olduğu düşünülürse psikolojik savunma yöntemleri geliştirmeniz büyük önem taşımaktadır. Böylece alınan yaranın derinleşmesi önlenebilir ve iş yaşamının dışına atılmaktan kurtulabilirsiniz.. Dayanma gücünüzü en üst seviyede tutarak, aciz olduğunuzu etrafınızdakilere hissettir memeniz gerekir. Bu tür hareketlere maruz kalmak onur kırıcı olsa da, bu işten başarılı ve büyük zararlar almadan çıkmak için bu zor yolu sabırla almak gerekir.
Karşınızdakinin kazanmasının istemiyorsanız, bu yolda yürümenin dikenli yolda yürümek gibi olduğunu ve her aşamada canınızın daha fazla yanacağını bilerek bu yolu yürümek gerektiği bilincini kendinizde oluşturmalısınız…
Sonuç olarak; mobbinge maruz kalanlar, yaşadıklarının tanımlanmış bir iş yeri sendromu olduğunu, uğradıkları tacizin kendi suçları olmadığını, basiretsiz ve yetersiz, kıskanç zorbadan kaynaklandığını anlamalılar… Hiç korkmadan ve cesaretle bu yönde mücadeleye devam etmeliler. Ayrıca Psikolojik yardım almaları da, onları yaşadıkları sendrom karşısında verdikleri mücadelede daha bilinçli ve güçlü kılacaktır…
[1] http://tr.wikipedia.org/wiki/Mobbing , 1 Şub 2011 08:59:16
[2] “Sosyal özürlü olarak değerlendirilirler. Korktuğu kişileri denetim altında tutmak için güç kullanan, kendini diğer insanlardan sürekli üstün gören bir davranış bozukluğu gösteri