2023 yaz başında bir yakınım beni "narsist" olmakla itham etti.
Bu benim zihnime takıldı.
Borderline, bipolar, şizofreni, psikopati gibi bir takım kişilik bozukluklarını çalışmıştım ama narsistik kişilik bozukluğuna hiç bakmamıştım.
Kendini çok beğenmiş, merkezde gören kişilere narsist der geçeriz.
Çoğumuzun bunun hayati derecede ciddi bir sorun olduğu hakkında en ufak fikri yoktur.
Benim de yoktu ta ki, 3 ay boyunca bu konuyu enine boyuna inceleyene kadar.
Kendim hakkında söz hakkı doğduğu için birkaç kelam etmek isterim (yazıyı öyle kurguladım ki kendi kendime söz hakkı meydana getirdim).
Özgüveni yüksek bir insan olduğum doğrudur, çünkü bu zamana kadar çok fazla sayıda işi başarıyla tamamladım.
Burada yazmaya kalksam, maksadı aşarak uzunca bir yer tutacağından örnek olsun diye iki doçentlik, ürün patentleri, on binden fazla öğrenci, şirketimde üretilmiş onlarca makine ve 23 sayfalık özgeçmiş desem, iki satırda mini bir özet vermiş olurum.
Bu kadar çok şeyi yapmış olmak iş bitirme başarma kabiliyetinin de yüksek olması anlamına geliyor, özgüvenin yüksek olması ise bundan kaynaklanıyor.
Elbette, benim de başarısızlıkla sonuçlanan birçok girişimim oldu, başarısızlıklara takılmadan kararlılıkla çalışmaya devam ettim.
Hayatımın hiçbir döneminde vaktimi boş geçirmedim.
O zaman şu soru akla geliyor, yüksek özgüven narsistlik demek midir?
Elbette hayır.
Konuyu incelediğimde fark ettim ki, aslında o söz aslında aşağıdaki 7. ve 8. madde gereği söylenmiş.
Türk Dil Kurumu tarafından Türkçe’ye özsever olarak çevrilen narsist kelimesi abartılı bir öz-önem duygusuna sahip, son derece benmerkezci olan kişileri tanımlamak için kullanılır.
Narsist kelimesinin bir diğer anlamı ise fiziksel görünümüyle aşırı ilgilenen kişidir.
Narsist kişilik bozukluğu ise, özellikle, abartılı bir kendini beğenmişlik duygusu, kendisine sürekli hayranlık duyulması ihtiyacı, başkaları için empati eksikliği, başarılardan aşırı gurur duyma ve küçümseyen veya tepeden bakan tutumlarla karakterize bir kişilik bozukluğudur.
Açık veya gizli kalabilen bu özellikler, narsist kişilik bozukluğunun temel özelliklerindendir.
(Bu iki açıklama paragrafı, MedicalPark hastanesi sayfasından alınmıştır)
Narsistle ilişki doğal ilerlemez, bilinçli yönettiği aşamaları vardır.
Şöyle ki; öncelikle narsist kendine bir kurban seçer.
Önce onu sevgi bombardımanı (love bombing) denen bir yaklaşımla kendine bağlar.
Kurbanın ayakları yerden kesilir.
Karşısındaki kişiyi arayıp da bulamadığı kişi zannetmeye başlar.
Allah dualarını kabul etmiştir.
Karşısındaki kişi kendi gibi düşünüyordur, kendi gibi inanıyordur, aynı zevklere ve değerlere sahiptir, o geleceğe yürürken dayanacağı, güveneceği yegane kişidir.
Sonra narsist Gaslighting aşamasına geçer, burada amaç kurbanın iradesini kırarak kontrolünü ele geçirmektir.
Narsist kurbanını ele geçirdiğinde, yani kontrolü ele aldığında gerçek yüzü görünmeye başlar ancak değişim yavaş meydana geldiği için bazen bu değişimi hissetmek her zaman mümkün olmayabilir.
Çalışmalarım sırasında narsistik kişilik bozukluğunun toplumumuzun çok önemli bir sorunu olduğunu gördüm.
Neden çok önemli bir sorun?
i. Narsizmi tetikleyen şey, genellikle kişinin çocukluk döneminde (çoğunlukla ebeveynleri ya da diğer aile bireyleri tarafından) ezilmesi.
Yani baskı altında kalması, aşağılanması gibi doğrudan ezilmelerin dışında aşırı ve gereksiz bir takım nitelendirmeler de dolaylı olarak o kişinin ruhunda bir eziklik hissi, bir travma oluşturuyor.
Şunların kızı, bunların oğlu, babasının prensesi, anasının arslanı gibi..
ii. Narsizm çok bilinen bir konu olmadığı için birçok kimse karşısındaki kişinin aslında bir kişilik bozukluğuna sahip olduğunun farkına varmıyor.
Bu, yaradılışa yoruluyor fakat muhatabı olan kimse yada kimselerin hayatını cehenneme çeviriyor.
iii. Narsistler olayları normal insanlar gibi değerlendiremiyor.
Dolayısıyla onların nasıl düşüneceği ve davranacağı kestirilemeyeceği için ilişkilerde her an sorun çıkma riski, gerginliği yaşanıyor.
iv. Narsizmin ne olduğu bilinmediği için narsistlerin kriz anlarında, kurbanı olan kimsenin narsistin planladığı ve oynadığı tamamen kendi ruhunu, egosunu tatmine yönelik senaryonun figüranı olmaktan öte başka bir şansı kalmıyor.
iv. Narsistler tedavi edilebilir değildir.
Narsistle nasıl mücadele edilir, öğrenmeniz ve uygulamanız gerekiyor.
Ya narsisti narsist olarak kabullenmeniz ve hayatınızı ona göre uyarlamanız ya da narsisti tamamen hayatınızdan çıkarmanız gerekiyor.
Narsistlerin davranışlarının altında neler yatıyor?
Biraz da buna bakalım.
a. Narsistler çok ilginç şekilde dünyanın merkezinde kendilerinin olduğunu zannediyorlar.
Çünkü öyle zannediyor ki, herkes onun için var, ona hizmet etmek zorunda, en mükemmel o, en doğru düşünen o, en güzel o, en zeki o gibi uzatılabilir.
b. Gizli ve açık narsist olarak ikiye ayrılırlar.
Gizli narsistleri tespit etmek daha zordur.
Çok sinsidirler.
Gizli narsistler hakkında daha fazla bilgiyi aşağıdaki ekte bulabilirsiniz.
c. Çok alıngandırlar, hele gizli olanlar hemen her şeyden nem kapar.
d. Haklılık çabası içerisindedir, sürekli haklı çıkmaya çalışır.
Olayları geniş değerlendiremez, at gözlüğü ile bakar, birtakım kanıtlarla haklı çıkmak için mücadele eder.
Tartışmalarda bir anda dam der, sap der, kapı der, konuyla alakasız saçma sapan der'lerle haklılığını ispat etmeye çalışır.
Karşısındakini konuşturmaz, dinlemez, dinleme adabı yoktur çünkü karşısındakinin söz söyleme hakkı yoktur.
e. Kurbanının mutluluğunu mutsuzluğa çevirme fırsatını kaçırmaz..
Özel günleri berbat etmek, onun en büyük zevkidir.
Çünkü evden püften konularla çıkardığı tartışma ve huzursuzluk sayesinde kendini önemli ve değerli hissederken, karşı tarafın da mutlu olma hakkını elinden almanın hazzını yaşar.
f. Empati kuramaz, kurma gereği duymaz.
Narsistle yaşayan yalnızlık çeker.
g. Bencildir, çıkar ve menfaati için ahlak normu yıkılır.
Çocuğuna karşı dahi böyle davranabilir.
Her şeyin belirleyicisi olmak ister.
h. Kıskanmaz, kıskanmaya gerek duymaz.
i. Tiyatraldir, duyguları, davranışları samimi değildir.
Teşekkür ederken dahi kerhen teşekkür ettiğini hissedersiniz
j. Özellikle kurbanına karşı sevgi hissetmez.
O, onun için narsistik duygularını tatmin eden bir enstrümandır.
Enstrümana karşı sevgi beslenmez.
Sevgi ifadesi sadece sözcüklerde aldatmak için kullanılır, gerçek yaşamda sevgi ve merhamet gösterdiği görülmez.
k. Konfor alanı bozulmasın ister.
Bu nedenle konfor alanını bozma ihtimali olan her şeye karşı mücadele eder.
l. Kurbanı olan kişiden asla ayrılmaz.
Yeni bir kurban bulma zorluğu yaşamak istemez.
Narsistlerin kullandığı bir takım teknikler vardır.
Bunları mutlaka bilmek gerekir.
1. Narsistlerin bir kurbanı vardır, kurban üzerinden tatmin ararlar.
2. Çok kolay yalan söylerler, yalan söylerlerken "Ben hayatta yalan söylemem" diyerek karşısındakinin güvenli kazanmaya çalışırlar.
3. Söylediklerini veya mutabık kalınan sözleri kolaylıkla inkar edebilirler,
4. Konuşulan konuyu çarpıtmak ve kendi istediği yönü çekmek için alakasız mevzuları gündeme taşır ve zihin karışıklığı oluşturmaya çalışır.
Burada amaç, bir ilişkideki sorunu halletmek değil, haklı çıkmak ve kurbanı mağlup etmektir.
5. Kurbanın duygularını küçümsemek ve önemsizleştirmek kullandıkları tekniklerden biridir.
6. Düşünceleri ciddiye almaz ve değersizleştirmeye çalışır.
Çünkü hiç kimsenin onun kadar iyi düşünebilmesi ve ortamı yönlendirmesi mümkün değildir.
7. Kurbanını sürekli aşağılayarak ve yetersizlik yükleyerek sindirmeye çalışır.
En takdir edilesi durumları dahi aşağılamak suretiyle karşısındaki kişiyi sindirmek ve ezmek gayretindedir.
8. Karşısındaki kişiyi sürekli olarak suçlamak, narsistin önemli taktiklerinden bir tanesidir.
Her ne olursa olsun, bir şekilde laf sokup, karşısındaki insanın sürekli olarak huzursuz olmasını, mutsuz olmasını ister.
Çünkü mutluluğa, huzura layık tek kişi kendisidir.
Bunun dışında hiç kimsenin buna hakkı yoktur.
9. Kafa karışıklığı yaratarak (gaslighting), kişinin kendinden şüphe etmesini sağlamak da bir diğer taktiğidir.
Sözüne değer veren kurbanının sağlıklı düşünmesine imkan vermez.
10. Kontrolcü ve sorgulayıcıdır.
Özellikle kurbanının her şeyini kontrolü altında olmasını ister.
Aynı durum çocukları için de geçerlidir.
İnsanların kişisel alanlarına saygısı yoktur eşyalarını, telefonunu, notlarını utanmaksızın karıştırabilir.
Çünkü kendinde bunu hak görür.
11. Hiçbir zaman kendisinde kusur görmez.
Hatalı olduğu ortaya çıktığında dahi özür dilemekten imtina eder, "kusura bakma" ile geçiştirmeye çalışır, çok zorda kalırsa kerhen, sadece anlık durumu kurtarma stratejisi gereği özür dilerler.
Aksi durum meydana geldiğinde ise karşısındaki kişiyi ezmek için özür dilemeye zorlar, "Benden özür dileyeceksin, çabuk özür dile" gibi bir yaklaşım her seferinde yaşanabilir, hatta bu seferlerin kısa olması daha makbuldür.
12. Kurbanın onun hayatına kattıklarının bir anlamı yoktur.
Uzun vadede bakıldığında geçmiş dönemdeki zor zamanlar ya başkalarının desteğiyle ya da kendi başarısıyla atlatılmıştır.
Zorlukları aşarken kurbanının ne tür zorluklar yaşadığı, ne tür katkılarda bulunduğu asla aklına gelmez.
Ona karşı herhangi bir şekilde vefa ve minnet duygusu da taşımaz.
Bilakis kurban ona hayatı zehreden, çekilmez hale getiren bir figürdür.
Kendince, kurbanın bu kötü niyetli davranışlarına rağmen o zorlukları aşmıştır.
13. Herhangi bir nedenle ilişki bitme noktasına geldiğinde, hızla sevgi bombardımanı safhasına geri döner ve kendisi aleyhine oluşan durumu kontrol altına çalışır.
Yeminler, sözler, hataları kabullenmeler, sempatik sahte sevgi soslu jestler havada uçuşur.
Kriz atlatıldıktan, her şey onun normaline döndükten sonra eski tas eski hamam ilişki aynı kalitesizlikte devam eder.
Şunu belirtmek önemli; narsistlerin bu davranışları planlı, bilinçli olarak yürütülen davranışlar değildir.
Neden olduğunu uzmanlığım olmadığı için bilmem mümkün değil ancak o kadar ilginç ki; narsistler sanki özel olarak eğitilmiş gibi hepsi aynı tipik davranışları sergiliyorlar.
Yukarıda özetlediğim şablonu koyduğunuzda, kişinin narsistik bir yapıya sahip olup olmadığı hakkında bir fikir oluşturabiliyorsunuz.
Elbette, bu kişilik bozukluğunun karar vericisi uzman doktorlar olmalıdır.
Ancak şunu da bilmelisiniz ki, hayatınızda bir narsist varsa onu kolay kolay uzmana götüremezsiniz çünkü deşifre olacağını bilir ve elindeki imkanları kaybetme ihtimalini göze almaz.
Narsistliğin tedavisi maalesef yok.
Ancak nasıl düşündüğünü ve davrandığı bilinirse, ona karşı bir takım tutumlar geliştirilebilir, onun saldırılarından korunulabilir ya da en basitinden fütursuzca yaptığı saygısızlık, terbiyesizlik, ahlaksızlıktan ötürü meydana gelen moral bozukluğu, stres, üzüntü gibi olumsuz duyguların etkileri en aza indirilebilir.
Bu noktada sorulması gereken esas soru şudur; narsistle birlikte yaşamaya devam edecek misiniz, yoksa hayatınızdan tamamen çıkaracak mısınız?
Narsistin düzelmesi ya da iyileşmesi gibi bir durum söz konusu olmadığı için hayatın ilerleyen dönemlerinde yani yaşlılıkta çok büyük zorluklar oluşabilir.
Bu nedenle durumun tespiti sağlıklı olarak yapılmalı ve çözüme ilişkin alınan karar istikrarlı bir şekilde hayata geçirilmelidir.
Burada da şu soru akla geliyor; "Peki, onca yıl kahrı çekilen narsist ne olacak?"
İncelediğim hiçbir uzmanda narsiste karşı bir merhamet kırıntısı görmedim.
İlginçtir, tecrübelerinden olsa gerek, hiçbiri narsist bireye acımıyor, bilakis derhal kendinizi kurtarın, hayatınızın kontrolünü elinize alın ve huzura erin diyor.
Şimdi herkes yakınlarını gözden geçirsin, bir narsistin kurbanı olmuş olabilir misiniz?
Not:
Bu yazı, yapılan bir araştırma-inceleme faaliyetine dayanarak toplumsal farkındalık oluşturmak amacı ile yazılmıştır.
Fikir verici amatör bir çalışma olarak değerlendirilmesi uygun olur.
Profesyonel destek için psikolog veya psikiyatristlerle görüşmek doğru olur.
EK
GİZLİ NARSİST NEDİR?
Gizli narsist, narsistik kişilik özelliklerine sahip bir bireyin, bu özellikleri dışa vurmak yerine daha gizli veya örtük bir şekilde sergileyen kişidir.
Gizli narsistler, bir nevi kendilerine aşıktırlar dışarıdan bakıldığında genellikle özgüven eksikliği veya alçak gönüllülük gibi görünebilirler.
Ancak, gizli narsistlerin içsel bir özsaygı eksikliği ve güçlü bir şekilde kendi ihtiyaçlarına odaklanma eğilimleri vardır.
Bu kişiler, başkalarını manipüle etme, kontrol etme veya kendi isteklerini karşılama amacıyla daha örtük yollar kullanabilirler.
Gizli narsistler genellikle aşağıdaki özellikleri sergiler:
Empati Eksikliği:
Başkalarının duygularına karşı duyarsızlık ve anlama eksikliği.
Kendi İhtiyaçlarına Aşırı Odaklanma:
Kendi ihtiyaçlarını ve isteklerini aşırı derecede öne çıkarma.
Manipülasyon Yetenekleri:
Başkalarını manipüle etme ve kontrol etme konusunda ustalık.
Özsaygı Eksikliği:
Görünüşte alçakgönüllü veya güvensiz görünme eğilimi, ancak içsel olarak güçlü bir benlik saygısı eksikliği.
Eleştirilmeye Karşı Hassasiyet:
Eleştirildiklerinde hemen savunmaya geçme veya aşırı tepki gösterme.
Gizli narsizm, genellikle ilişkilerde sorunlara ve iletişim zorluklarına neden olabilir.
Diğer insanlarla etkileşimleri sırasında, gizli narsistler çoğu zaman kendi ihtiyaçlarına odaklanır ve başkalarının duygusal ihtiyaçlarına duyarsız kalabilirler.
Gizli narsistlerin potansiyel riskleri şunlar olabilir:
Manipülasyon ve Kontrol:
Gizli narsistler, başkalarını manipüle etme ve kontrol etme konusunda ustalık gösterebilirler.
Bu, başkalarını etkileme ve kendi çıkarlarına hizmet etme amacını taşıyabilir.
İkiyüzlülük:
Gizli narsistler genellikle dışarıdan alçakgönüllü veya yardımsever gibi görünme eğilimindedir, ancak içsel olarak kendi çıkarlarına odaklanmış olabilirler.
Bu durum, başkalarını yanıltabilir.
İlişki Zorlukları:
Gizli narsistlerin duygusal olarak bağlı olma ve sağlıklı ilişkiler kurma konusunda zorluk yaşamaları mümkündür.
İlişkilerde çatışma, kontrol arayışı ve güç mücadeleleri yaşanabilir.
Ancak, bu tür genelleştirmeler her gizli narsist birey için geçerli olmayabilir.
Her birey benzersizdir ve bu özelliklerin şiddeti kişiden kişiye büyük ölçüde değişebilir.
(Psikolog Berat HAZAR’ın sayfasından alınmıştır.)