İnsanlar, bir buçuk yılı yakın süredir pandemi koşullarında yaşıyor.
Her zamankinden daha fazla evlerde zaman geçiyor.
Bu da insanların gündelik koşuşturmalar içinde zaman ayıramadıkları bazı meraklarını araştırmayı sağladı.
Bunlar arasında kendisinin ve ailesinin geçmişine dair merak da var.
Birçok insan ailesinin geçmişini merak eder. Elde belge yoksa bunu aile büyüklerine sorarak öğrenmeye çalışır.
Ancak bazı insanlar, bundan daha fazlasını bilmek ister. Aslında hangi halktan olduğunu veya ata köklerinin nereden geldiğini öğrenmeye çalışır.
Geçmişte bunu öğrenmek pek kolay olmasa bile son yıllarda DNA araştırmaları yalnızca kimi sağlık sorunlarının çözümü için yeni tedavi yöntemlerini geliştirmekle kalmıyor aynı zamanda etnik grupların kökenleriyle ilgili de yeni bilgiler sunuyor.
Bunun sonucunda kişilerden alınan DNA verileriyle o kişinin hangi kökenden geldiğine dair tahminler yürüttüklerini iddia eden birçok firma türemiş durumda.
İnsanlar ulaştıkları sonuçların ne kadar güvenilir olduğu bilinmeyen bu firmalara 1000 ile 2000 lira arasında değişebilen ücretler ödeyerek merak ettikleri soruların cevaplarını bulmaya çalışıyor.
Turkish DNA Project Grubu, bu araştırmayı yaptıran kişilerden gelen raporları analiz ederek Türkiye'de yaşayan insanların kökenleriyle ilgili bilgileri derlemeye ve bu raporları anlama noktasında insanlara yardımcı olmaya çalışıyor.
Projenin iletişim sorumlusu Tarihçi-Türkolog Denizcan Dede'nin Independent Türkçe'ye verdiği bilgiye göre özellikle pandemi sürecinde kökenlerini öğrenmek için DNA incelemesi yaptıranlar arttı.
Dede, bu konuya dair sorularımızı yanıtladı:
"Yurtdışında yaşayan Türklerden test yaptıranlarda artış var"
Pandemi döneminde insanların kökenlerini öğrenmek için DNA incelemesi yaptırma istekleri ve bu konudaki girişimler arttı mı?
Özellikle yurtdışında yaşayan Türklerden test sayısında bir artış olduğunu söyleyebiliriz. Bu konuya yönelik merak artmakta. Bir oran vermek mümkün olmasa da bir artış eğiliminin olduğu doğrudur.
Avrupa'daki Türkler arasında ilginin daha çok olmasının özel nedeni var mı?
Evet, özellikle döviz kuru sebebiyle durum böyle. Hatta Afyonkarahisar ilinden test alanların mühim bir kısmının Emirdağlı olması gibi bir fenomen var. Bunun sebebi de ilçenin dışarıya, özellikle Benelüks'e verdiği göç.
"Türkiye'de Türk yok" benzeri vurgular da kökenini araştırmak isteyenleri artırdı
İlgideki bu artışı başka hangi nedene bağlıyorsunuz?
Türkler için, özellikle sosyal medyada bazı portal ve çevrelerin "Türkiye'de Türk yok" benzeri vurgularla döndürdüğü genetik hakkındaki söylenceler, Türkiye'de bu konuda yorum yapan kişilerin artması gibi faktörler var. Projemizin bundaki payı da yadsınamaz. Zira Türkiye'de genetik konuları multidisipliner ve detaylı olarak ele alan ilk ekibiz.
Doğu Karadeniz ve Tunceli'den test talebi Türkiye ortalamasının üstünde
En çok hangi bölgelerden talep var?
Aslında bu tarz genetik testlerin artmasını sadece etnik Türklerin bu tarz sorulara yönelik merakından ibaret görmemek gerek. Etnik tarihi daha çetrefilli ve yakın dönemde kimlik tartışmalarının daha çok olduğu Doğu Karadeniz ve Tunceli gibi yörelerden test talebi, Türkiye ortalamasının üstünde. Bu konuda etnisite kavramları üzerindeki tartışmaların, test alımlarını etkilediği söylenebilir. Bazen ailesinde etnik Türklük dışında hiçbir kimlik olmayan insanlar, "Ne gerek var, ırkçı mıyım ben, Türk olduğumu biliyorum zaten" diye bu genetik test konuları açıldığında geçiştirebiliyor mesela.
Başvurular nerelere yapılıyor, nasıl başvuruluyor? Sonuçlar ne kadar güvenli?
Kendi blog sitemizde de belirttiğimiz gibi, bu testi sunan belli firmalar var. Bu firmalar arasında bazı teknik farklılıklar haricinde temelde fark yok. Önemli olan firmaların sunduğu grafikler değil, firmaların sunduğu ham veridir ve bunu kullanmaktır.
Anadolu, birkaç kez DNA değişimine uğramış
- Yapılan tespitlerde yeni denebilecek sonuçlar var mı?
İlk olarak, Anadolu'nun Tunç Devri başta olmak üzere tarih öncesi dönemlerinden ve erken İlk Çağ dönemlerinden sonuçlar gelmeye başladı. Çatalhöyük, Boncuklu Höyük, Barçın, Arslantepe gibi Neolitik'ten Tunç Devri'ne giden sürecin arkeolojik bölgelerinden çıkan örnekler, günümüz popülasyonlarının hepsine bir hayli uzak, hem baba hattından geçen Y-DNA bakımından, hem de otozomal DNA bakımından. Dolayısıyla Anadolu'nun binlerce yıldır değişmediğini iddia eden söylemlerin hiçbir gerçeklik payı yok. Bu örnekler sadece Türkiye Türklerine değil, Anadolu Rumlarına da bir hayli uzak kalıyor. Bunun yanı sıra, Anadolu örnekleri de geçmişe gittikçe günümüz halklarından uzaklaşıyor. Dolayısıyla Anadolu'nun hem Türk göçü hem de öncesindeki göç akınlarıyla tarihte birkaç kez genetik değişime uğradığını görmekteyiz.
Tarihteki ünlü şahsiyetlerden henüz test sonucu yok
Türkiye'de bulunan tarihi iskeletlerle ilgili de incelemeler yapılıyor mu? Bugüne kadar ünlü şahsiyetlerin incelemesi yapıldı mı?
Türkiye'de Taş Devirlerinden Geç Ortaçağ'a kadar muhtelif testler yapılmıştır, ancak Selçuklu döneminden kesin bir örnek olmadığı gibi, Bizans döneminden net bir Rum örneği de çıkmamıştır. Çalışmalar genel olarak Tunç Devri ve öncesine yoğunlaşmıştır. Türkiye sınırları içinde yaşamış, yakın olmayan tarihteki ünlü şahsiyetlerden ise henüz test sonucu yoktur.
Azerbaycanlılar, Türkiye Türklerine en yakın topluluklardan biri / Fotoğraf: AA
Hangi halklar kimlerle yakın akraba
Peki köken tespiti için yaptırılan DNA analizlerine göre hangi halklar kimlere yakın?
Bunları şu şekilde ifade etmek mümkün:
Anadolu Türkleri: Azerbaycan Türkleri, Kumuklar, Karaçaylar, Balkarlar, Çerkezler ve İranlılar.
Kürtler: Zazalara, Talışlara, Lurlara, Farslara, Azerbaycanlılara, Süryanilere ve Ermenilere yakınlar.
Lazlar: Hemşinlilere, Trabzonlu ve Rizeli Türklere, Gürcülere, Abhazlara ve Ermenilere yakınlar.
Hemşinliler: Ermenilerden çok Lazlara yakınlar
Boşnaklar: Hırvatlara, Karadağlılara ve Sırplara yakınlar
Adigeler: Osetlere, Karaçaylara, Balkarlara ve diğer Kuzey Kafkasyalı halklara yakınlar
Arnavutlar: Balkanlar'daki Slav halklarından ziyade Yunan anakarasında yaşayanlara ve İtalyanlara yakınlar