Geçen hafta, Rus ve Mısır donanma unsurlarından bazılarının bu yıl sonuna kadar Karadeniz’de ilk kez ortak bir deniz tatbikatı yapacakları açıklandı. Tatbikatın adı: Dostluk Köprüsü-2020. Rus kaynakları, Novorossiysk’te geçen hafta üç günlük bir konferans düzenlediğini belirtiyor. Belli ki her iki ülkenin ilgilileri arasında bir tatbikat planlama toplantısı düzenlenmiş. Tatbikatın maksadı, her iki ülke arasındaki askeri iş birliğinin; denizde güvenlik ve istikrara hizmet edecek şekilde güçlendirilmesi ve geliştirilmesi ile denizdeki birçok tehdidin engellenmesine yönelik olarak ilgili personel arasında tecrübe aktarımının sağlanması olarak gösteriliyor. İlk bilgilere göre, yapılacak tatbikatta; denizde haberleşme usulleri, denizde ikmal, şüpheli gemilerin aranması ile güdümlü mermi ve top atışlarının planlandığı ifade ediliyor. Hangi unsurların tatbikata iştirak edeceği yönünde açık kaynaklara yansımış kesin bir bilgi yok.
Bu tatbikat Rus ve Mısır donanmaları arasında yapılan ilk tatbikat değil. Geçmiş dönemde, iki ülkenin Akdeniz’de birlikte katıldığı birçok deniz tatbikatı oldu. Ancak, bu defa tatbikat Karadeniz’de yapılacak. Bu ise akıllara birçok soruyu beraberinde getiriyor.
Rusya, Karadeniz’de Mısır’la neden bir tatbikat yapmak istesin? Her nedense bazı Batılı kaynaklar, bu soruyu tersten düşünüp, cevabını da o şekilde veriyorlar. Mısır’ın Türkiye’ye bir mesajı olarak açıklıyorlar. Montrö Boğazlar Sözleşmesi gereğince Karadeniz’de en fazla 21 günlük bir misafirliğin; Türkiye’ye bir mesaj olabileceği düşüncesi çok mantıklı olmasa gerek.
Oysa geçen yılın kasım ayında her iki ülke Akdeniz’de Dostluk Köprüsü-2019 tatbikatını icra etmişlerdi. Bu birlikteliğin, aynı isimle Karadeniz’e taşınmasının bir nedeni olmalı elbette. NATO deniz unsurlarının Karadeniz’de çok sık olarak bulunmasının Rusya’yı rahatsız ettiği biliniyor. Ancak, Mısır beraberliğinin doğrudan bu konuyla ilgisi olabileceğini düşünmüyorum.
Meseleyi sadece Mısır’ın Karadeniz’de boy göstermesi olarak ele alırsak; şimdilik, kısıtlı bilgilerle bunu yorumlamak hatalı sonuçlara yol açabilir. Bu durum, Libya’da ve Karabağ’daki gelişmelere bağlı olarak; Rusların bir tepkisi şeklinde de değerlendirilebilir. Kaldı ki bu kısmen doğru olsa da buralarda yaşananlar bile tatbikatın Karadeniz’de yapılmasını tam olarak açıklamıyor diye düşünüyorum.
Netice itibarıyla konuya, yine şimdilik kaydıyla, Karadeniz’deki tatbikatın ismiyle müsemma bir yaklaşım sergilemek ve bakış ölçeğini bir miktar genişletmek gerekir diye değerlendiriyorum. Bu kapsamda, köprüler genellikle karşılıklı iki ayak üzerine kuruludur. Dostluk köprüsünün bir ayağı Karadeniz’de ise diğer ayağı Süveyş Kanalı olarak düşünülmüş olabilir. Bu açıdan baktığımızda; Rusların gösterdiği tepkileri tahmin edebiliriz diye düşünüyorum.
O takdirde; zahiri köprünün Süveyş Kanalı ayağına bir bakalım.
İki yıl kadar önce, kanalın kuzeyindeki Port Said limanında bir Rus sanayi bölgesi kurulması için iki ülke arasında bir anlaşma imzalandı. 12 yıl içinde üç aşamada oluşturulması planlanan proje; 5,25 milyon metrekarelik bir alanı ve 50 yıllık kullanım hakkını kapsıyor. Sanayi bölgesinin 7 milyar dolarlık bir yatırım çekmesi bekleniyor. Bunlar medyada yer alan ilk haberlerdi.
Bu yılın ağustos ayında ise, Kahire’deki Rus Büyükelçisinin; bilinen bu açılım hakkında bir miktar daha bilgi verdiği görüldü. Bu projenin finansmanının Rus İhracat Merkezi ve Rus Merkez Bankası tarafından karşılanacağını açıkladı. Sanayi kompleksi inşasının, birkaç ay içerisinde Port Said’in doğusunda başlanacağı bildiriliyor. Port Said’in daha batısında ise Ruslar, Dabaa nükleer santralinin yapımına talipler.
Rusların kanal kuzeyindeki bu sanayi bölgesinde, ithalat, ihracat ve gümrük vergileri ile Süveyş Kanalı'ndan geçiş ücretleri konusunda özel avantajlardan yararlanacağı belirtiliyor. Üstelik, bu bölgenin tüm gelirlerinin Mısırlı bir ortağa ihtiyaç duymadan yurtdışına aktarma imkânı olacağı da ifade ediliyor.
Bazı kaynaklarda, bu proje gerçekleştiği takdirde; Rusların bölge üzerinden Ortadoğu ve Afrika pazarlarına kendi ürünlerini daha rahat imkanlarla sunabilecekleri belirtiliyor.
Peki, Mısır ne kazanacak? Mısır Ticaret ve Sanayi Bakanı Amr Nassar, bu sorunun cevabını; Mısır’ın, Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ülkeleri olan Rusya, Belarus, Kazakistan, Ermenistan ve Kırgızistan arasındaki Serbest Ticaret Anlaşması’ndan yararlanabileceği ve bu ülkelerin pazarlarına serbest erişimin sağlanabileceği şeklinde açıklıyor. Bu, verdiklerinin tam olarak karşılığını açıklayan bir beyanat gibi de gözükmüyor.
Rusların elde etmiş göründüğü Süveyş imtiyazları, bazı Batılı çevreleri rahatsız etmiş olabilir. Bu sebepten midir bilinmez ancak bazı çatışmalar; Süveyş’in dışında ancak, Mısır’ın beklentilerini imkânsız kılabilecek şekilde, Rusya’nın yakın coğrafyasında yaşanıyor. Ruslara kanal kuzeyinde sanayi bölgesi sunan Mısır’ın ekonomik fayda umduğu Belarus, Ermenistan ve Kırgızistan gibi ülkelerin, bugün ne sorunlarla karşılaştığı ortada. Bu çakışan durumlar, bir tesadüf olabilir mi?
Bir kısım Amerikan düşünce kuruluşları ise son yıllardaki Rus-Mısır yakınlaşmasında ABD’yi sorumlu tutuyorlar. Bu yakınlaşmanın ABD’nin Mısır üzerindeki siyasi baskılarının bir sonucu olduğu üzerinde duruluyor.
Netice itibarıyla, Doğu Akdeniz’de bize rakip olmaya çalışan bir ülke; şimdi, Karadeniz’de dostluk köprüsü adı altında Ruslarla tatbikat yapacak. Dostluk göndermesi yapılan köprünün güney ayağı kritik bir geçidin başlangıcında ve bir hayli karışacak görünüyor. Burada ekonomik bir birliktelik öne çıkıyor. Köprünün kuzey ayağı ise bir başka kritik geçidin hemen sonrasına denk düşmüş görünüyor. Burada da askeri bir birlikteliğin yansımaları fark ediliyor.
Ancak kuzeydeki ortaya çıkan tuhaf tabloda; ABD Karadeniz’de kıyıdaş ülkelerle beraber olmaya çalışırken, Rusya kıyıdaş olmayan Mısır’ı tatbikat için davet ediyor.
Karadeniz'e kıyıdaş olan ülkelerin güvenliğinin sağlanmasını amaç edinen Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin tarafı olan Rusya; ‘‘…denizde güvenlik ve istikrarın güçlendirilmesi ve geliştirilmesi…’’ maksadını güden bir tatbikatı, Karadeniz’de kıyıdaş olmayan bir partneriyle yapmaya çalışıyor.
Diğer yandan, ABD’nin Karadeniz’de uzun yıllardır sözleşmeyi delme girişimleri biliniyor.
Port Said’in doğusunda uzun süre kalmayı hedefleyen Rusya, yeni ortağının Karadeniz’de her açıdan uzun süreli kalmasını ister mi? Zannetmiyorum. Ancak Rusya, Kuzey Afrika ve Orta Doğu’daki kalıcılığına yardımcı olabilecek bu önemli sanayi bölgesi fırsatının arkasını getirmek isteyecektir. Bu nedenle, bu imkânı sağlayan Mısır’ı jeopolitik dengelerde beraberinde kullanmak isteyebilir. Ancak son dönemde askeri kuvvet yapısını Batı menşeili platform ve silahlarla teçhiz etmeye çalışan Mısır’ın, bu durumu ne kadar sürdürebileceği ise şüpheli. Buna karşılık ABD’nin Mısır baskısı sürdükçe, Libya ve Orta Doğu’daki meselelerin bir kısmının belirsizliği de devam edecektir. Mısır ise denge politikalarındaki istikrarsızlığın bedelini farklı güçler arasında sıkışarak ödeyebilir.
Her tarafımızın çok bilinmeyenli denklemlerle sarılı olduğunu bilerek, dikkatli olmamızda fayda var. Gelecek sürprizlerle dolu görünüyor.
Kaynaklar:
‘‘Russia, Egypt to hold joint naval drills in Black Sea this year’’, Russian News Ageny TASS, 08 Ekim 2020, https://tass.com/defense/1210037 (13 Ekim 2020)
‘‘Egypt, Russia conduct joint naval drills in Black Sea until 2020 end’’, Daily News Egypt, 10 Ekim 2020, https://dailynewsegypt.com/2020/10/10/egypt-russia-conduct-joint-naval-drills-in-black-sea-until-2020-end/ (13 Ekim 2020)
Abu Zaid, Mohammed, ‘‘Suez industrial zone to attract $7bn in investments: Russian envoy’’, Arab News, 24 Ağustos 2020, https://www.arabnews.com/node/1724086/business-economy (13 Ekim 2020)
Abduh, Mahmud, ‘‘Rusya, Süveyş Kanalı’nda sanayi bölgesi kuracak’’, Şarkul Avsat, 27 Ekim 2019, https://turkish.aawsat.com/home/article/1963811/rusya-s%C3%BCvey%C5%9F-kanal%C4%B1%E2%80%99nda-sanayi-b%C3%B6lgesi-kuracak (14 Ekim 2020)
Maher, Mohamed, ‘‘How Russia Challenges the United States’ Investment in Egypt’’, The Washington Instıtute, 11 Aralık 2018, https://www.washingtoninstitute.org/fikraforum/view/how-russia-increasingly-challenges-the-united-states-investment-in-egypt (16 Aralık 2020)
‘‘Egyptian, Russian presidents discuss latest developments in war-torn Libya’’, Xinhuanet, 09 Haziran 2020, http://www.xinhuanet.com/english/2020-06/09/c_139124393.htm (17 Ekim 2020)