İrlanda’da, 2018 yılında kürtaj yasağı referandumunun hemen öncesinde yapılan araştırmaya 3140 gönüllü katıldı. Katılımcılara konuyla ilgili üretilmiş haberler gösterildi.
Her bir katılımcıya, ikisi sahte olmak üzere toplam altı tane haber gösterildi. Uydurulmuş haberlerden biri, referandum kampanyası için asılan afişlerinin ABD tarafından fonladığının ortaya çıkması üzerine parçalandığına dairdi.
Katılımcıların nerdeyse yarısı, bu sahte haberlerden en az birine dair anıları olduğunu söyledi.
SAHTE HABERDE OLMAYAN DETAYLARI BİLE HATIRLADILAR
Kürtaj yasağının kalkması için ‘Evet’ kampanyası yürütenler -hikâye ‘Hayır’ kampanyasını da kapsıyorsa- bu olayı hatırladıklarını beyan etti. Benzer şekilde ‘Hayırcılar’ da aynı şekilde yaşanmamış bir haberi hatırladıklarını söyledi.
Dahası bazı katılımcılar, kendilerine gösterilen sahte haberde bile yer almayan bazı ‘detayları’ hatırladığını bile iddia etti.
Dikkat çekici bir diğer sonuç ise, katılımcılara haberlerin aslında sahte olduğunu söylenince verdikleri tepki oldu.
Katılımcıların önemli bir kısmı okudukları haberin sahte olabileceği açıkça söylenmesine karşın hafızalarını sorgulamakta başarısız oldu.
Araştırmanın sonuçları Psychological Science dergisinde yayımlandı.
BİR KEZ YARATILINCA GERİ ALMAK ZOR
Konuyla ilgili daha önce de benzer araştırmalar yapıldı bu son araştırma gerçek dünyada yapılan bir referandumla eş zamanlı olarak test edilmesi bakımından bir ilki teşkil ediyor.
Araştırmacılar, yapay bir anıyı bir kez yarattıktan sonra geri almanın çok zor olduğunu belirtiyor.
Araştırma sonuçlarının başyazarları, Cork Üniversite Koleji’nde Doktor Gillian Murphy, “Hafıza yeniden inşa edilen bir süreçtir ve bizler hatıralarımızın bozulmasına karşı savunmasızız” dedi.
Yapılacak herhangi bir seçimi gösteren Murphy, “Seçmenler sadece sahte haberlere inanma konusunda savunmasız değil, onları gerçekten yaşanmış gibi yanlış hatırlama konusunda da savunmasız” diyerek potansiyel tehlikeye karşı uyardı.
DAHA ÖNCE NELERE İNANDIRDILAR?
Sahte haberlerin yapay anılar yaratmasına dair tehlike uzun süredir araştırmacılar tarafından mercek altına alınıyor. 2012’de yapılan bir araştırmada, katılımcıların ABD Başkanı Barack Obama ile İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad’ın tokalaştığına inanması sağlanmıştı. Böyle bir ana dair ise kayıt yok.
Benzer şekilde yine ABD’de 2005 yılında, Katrina Kasırgası New Orleans’ı vurduğunda dönemin Başkanı George W Bush’un Teksas’taki çiftliğinde başında beysbol şapkasıyla araba turu attığına inanıldığı ortaya konmuştu. Ancak Bush o sırada Beyaz Saray’daydı.