Sadece birkaç hafta içinde hayatın ne kadar değiştiğine inanmak zor!?
Bugün aslında dün ise cevap'ını arayan soru şu: Virüs salgını kapsamında, hangisi doğru?!
Toplum'un, yüz bin'de 1'i ve/veya milyon'da 1'lik dilimini korumak için ülke'nin yüzde 99'unu tedirgin etmek, ne kadar doğru?!
Nüans?!
Hakikat'ten ziyade, gerçek'in nasıl algılanması istendiği ve/veya vitrin'lendiği..
Kaldı ki, sorun çözmek; "imkan", "şartlar" ve de "zamanlama" meselesi.
Devletler "evde kalma emirleri" verirken, benzeri görülmemiş ekonomik teminat hasarı ile hepimiz bu küresel kâbusun sonunun yakında gelemeyeceğini kabul ediyoruz.
Hal böyleyken...
Trilyon dolarlık soru:
COVID-19'u durdurmak için ne kadar ve hızlı, ne gerekiyor?!
Cevap:
COVID-19'u durdurmanın 4 olası yolu var:
1. Tedavi
2. Aşı
3. Sürü bağışıklığı
4. Aktarım zincirinin kırılması.
Bir viral salgının temel epidemiyolojisi hakkında birkaç kelime söylemek gerekir ise...
Bir virüsün temel üreme sayısı R0 (R-naught), her enfekte kişinin, enfekte ettiği ortalama insan sayısıdır.
Bu, bulaşıcılığın da bir ölçüsüdür!
Virüsü, enfekte bir kişiden yakalamanın ne kadar kolay olduğunu gösterir.
Ezcümle:
R0'ı artıran özellikler arasında, daha uzun (potansiyel olarak bulaşıcı) gizli bir dönem ve vücudun dışındaki yüzeylerde hayatta kalma yeteneği var!
Bu özelliklerin her ikisi de COVID-19'da bulunur.
R0 1'den büyük olduğunda, virüs eninde sonunda yayılır; R0 1'den küçük olduğunda virüs sonunda kaybolur.
Demem o ki:
COVID-19'un, Çin'de WHO gözlemine dayanarak R0'in 2–2.5 arasında olduğu tahmin edilmekte?!
Karşılaştırıldığında, mevsimsel grip R0 değeri, genellikle 1.3 civarındadır.
Demem şu ki:
Bir virüsün R0'si, tamamen virüsün kendisi tarafından belirlenmez!?
Yani?!
R0, toplumsal müdahaleler ve kişisel önlemlerle değiştirilebilir. Bu nedenle aradığımız, COVID-19'un R0'sini 1'e getirecek herhangi bir müdahale?!
Nitekim...
Seçenekleri araştırdıkça, dünyanın neden bu kadar agresif sosyal uzaklaştırma önlemlerine başladığı gerçeği açıklığa kavuşuyor.
Zaman tahmini şu an için belirsiz, muhtemelen önümüzdeki birkaç aydan bir yıla kadar?!
Hal böyleyken...
Bir tedavi bulmanın, COVID-19'un yayılmasını durdurmayacağını kabul edelim.
Bir tedavi ortaya çıkarsa, kitlesel zayiat korkusu ve sosyal uzaklaşma önlemlerine olan ihtiyacı azaltacak kadar bunalmış bir sağlık sistemi korkusunu azaltabilir?!
Sözün özü:
Solunum semptomlarını büyük ölçüde azaltan veya ortalama YBÜ kalışını kısaltan bir tedavi bulunmasını umuyorum.
Kaldı ki süre, potansiyel olarak dört seçenekten bir tedaviye en yakın olsa da uyarılar var?!
Yani?!
Etkili bir ilaç bulunduğunun garantisi yok, mucize bir ilaç için nefeslerimizi tutmamalıyız.
Yani?!
Klinik araştırmalarla, güvenliği ve etkinliği sağlamak, küresel ihtiyacı karşılamak, büyük miktarlarda üretim yapmak zaman alır.
Demem şu ki:
Hidroksiklorokin +/- azitromisin, medyanın dikkatini çeken bir kombinasyon, ancak kullanımı lehine sınırlı veri var.
Tahmini süre belirsiz, muhtemelen 12-18 ay!
Yani?!
Gelecekte, bir noktada bir aşı beklemek güvenli bir bahis; ancak soru, yeterince hızlı gelip gelmediği?!
Başka?!
Bir aşı, normal gelişim döngüsünden geçse bile, 12-18 aylık bir süre beklemesi konusunda uyarılıyoruz.
Yani?!
Bir hedef belirlendikten sonra araştırmacılar hedefe odaklanmak, ilacın insan deneklerde güvenliğini ve etkinliğini kanıtlamak, düzenleyici onay almak, son olarak aşıyı kütle miktarlarında üretmek için bir molekül geliştirmeli, rafine etmelidir.
Hasılı:
Önümüzdeki iki hafta içinde, bizi mevcut COVID-19 vaka dalgasından kurtaracak aşı hazır olmayacak!?
Aşı,1918 influenza pandemisinde olduğu gibi, sonbaharda
korkulan bir "ikinci dalga"yı önlemeye hazır olmayabilir?!
Başka bir deyişle, günü kurtarmak için bir aşıya güvenmemeliyiz.
Sürü bağışıklığı için tahmini süre 3-6 ay!?
Sürü bağışıklığı, herhangi bir viral salgının yayılmasını durduracaktır ancak genellikle kötü bir sonuç?!
COVID-19 durumunda felaket bir sonuç olabilir!?
Kavram basit:
COVID-19 ile enfekte olmuş herhangi birinin artık bağışıklık kazandığını, tekrar enfekte olamayacağını varsayarsak; insanlar bir kez koronavirüsü olduğunda, R0 1'in altına düşer, çünkü artık yeterince duyarlı insan yoktur.
Netice:
Sürü bağışıklığına ulaşmak, bağışık olmak için nüfusun yüzde 70'ine ihtiyacınız var.
COVID-19'un, mevcut yörüngesinde, nüfusun yüzde 70'inden geçmesine izin vermek, sağlık altyapısı için iyi bir sonuç değildir?!
Demem o ki:
COVID-19'un iletimini durdurmak, söylenenden daha kolaydır.
Virüs'ün enfektivitesini azaltan tesadüfi bir mutasyonun engellenmesi ve bulaşmayı durdurmak, toplumsal bir görevdir.
Uzak ufuktaki bir aşı, tedavilerle bunalmış hastanelerin hayaleti ile yaklaşırken, başka seçeneğimiz yok!?
Demem şu ki:
COVID-19'un yayılmasını engellemek için sert, sosyal uzaklaştırma programları, tüm dünyada hükümetler tarafından uygulanıyor.
Neyse ki, bize, Singapur, Tayvan ve Güney Kore tarafından bir salgın'ın nasıl kontrol edileceğine dair bir plan verildi:
Sosyal mesafeyle R0'yi düşürün.
Hasılı:
Çin, Singapur ve İtalya'daki çalışmalarda, enfekte hastaların yüzde 86'sının teşhis edilmediği, yeni vakaların yüzde 50'sinin asemptomatik temaslara bağlandığı, COVID-19 pozitif hastaların yüzde 50'sinin tamamen asemptomatik olduğu ortaya çıkmıştır.
Demem o deme değil şu deme:
Sosyal mesafeyi korumak, R0'ı düşürüyor ama ciddi ekonomik etkisi nedeniyle sonsuza kadar sürdürülemez!?
Daha da önemlisi, tanı konulmamış, asemptomatik taşıyıcılar hala hastalığı yaydığı sürece, tek başına sosyal mesafe yeterli değil!?
Netice:
Sosyal uzaklığın amacı, sağlık sistemimizi, yoğun bakım yoğunluğu ve ventilatör kapasitesinin kritik eşiğinin üzerine itmeyi önlemek için eğriyi düzleştirmektir.
Hülasa:
Yeni günlük vakaların ve ölümlerin sayısının azaldığı, sosyal mesafenin ekonomik acısının dayanamayacağı bir nokta gelecek.
Bu noktada, toplum iş için yeniden açılmalıdır.
Bu noktada ne olacağı, tekrarlanan sosyal uzaklaşma önlemlerinin döngülerine nükslerin önlenmesi için kritik olacaktır.
Bu konu; Tomas Pueyo’nun "Coronavirus, Hammer ve Dance" başlıklı makalesinde ustaca ele alındı.
Özellikle, pandemi yanıtının "dans" kısmından bahsediyorum. Yani?!
Buradaki anahtar; enfekte olmuş bireyleri, asemptomatik taşıyıcıları ve tüm temaslarını tanımlamak, karantinaya almak için bir test ve temas izleme altyapısı oluşturmamız gerektiği?!
Singapur ve Kore'nin, şimdiye kadar, şiddetli kilitlenme ve/veya sosyal uzaklaşma önlemlerinden kaçındıklarını belirtmeliyim.
Nasıl mı?!
Hastalığın önünde kalmak, risk altında olan bireyleri kesinlikle karantinaya almak için geniş ve hızlı bir şekilde test ederek.
Ve..
Son olarak...
Sosyal mesafeyle ilgili kısıtlamaları gevşettiğimizde ne olur?!
COVID-19'u arkada bırakabileceğimiz, sunduğum ilk üç seçenekten birini elde edene kadar bölgeden bölgeye kilitlenme döngülerinde geri dönüp dönülmeyeceği belli olur.
Yurtiçi ve yurtdışı seyahatlere bağlı olarak, önümüzdeki aylarda yerel COVID-19 vakaları olacaktır.
Önümüzdeki zorluk şu:
Başka bir tsunami ile karşılaşmadan önce bu ayrı dalgalanmaları aşabilir miyiz?!
Yani?!
Yaygın test ve temas takibi yapabilen ulusal bir halk sağlığı altyapısı inşa etmeyi taahhüt etmeliyiz.
Ezcümle:
Zamanla tedaviler ve bir aşı geliştirilecek, COVID-19 yenilecek, gelecek nesillere yol boyunca öğrendiğimiz dersleri öğreteceğiz...
Kaynaklar
1. https://www.worldometers.info/coronavirus/#countries
2. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf
3. http://www.virology.ws/2020/03/19/hidroksiklorokin- indirgenler- viral- yük- ve-semptomlar---avid-19-19- hastalar
4. https://www.nbcnewyork.com/news/health/covid-19-are-we-close-to-a-novel-coronavirus-vaccine/2312199/
5. https://www.cdc.gov/flu/fluvaxview/coverage-1819estimates.htm
6. https://www.imperial.ac.uk/news/196234/covid19-imperial-researchers-model-likely-impact/
7. https://science.sciencemag.org/content/early/2020/03/13/science.abb3221?fbclid=IwAR3IMrvj77qYuQ3p52AMLDXCuAdRiqbhzV0v54Elc5X8_9IfjAfhUqnTXD4
8. https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.03.05.20031815v1?fbclid=IwAR0jjHtZYZ1pQc46YSTMjblASM32S-DNrnakaJmRraR7eCr4ACG2WLvKrug
9. https://www.scienzainrete.it/articolo/facciamo-tutta-italia-come-vo%E2%80%99-e-corea-del-sud/sergio-romagnani/2020-03-16?fbclid= IwAR3cPLAbQ6KY_W9iTLPfFNBrvKdAlBFUtlwVlVf0UvhEPV6pPaMfrY8UpYo
10. https://medium.com/@tomaspueyo/coronavirus-the-hammer-and-the-dance-be9337092b56