24 Haziran Cumhurbaşkanı ve 27. Dönem Milletvekili Genel Seçimi'nin ardından Türkiye parlamenter sistemden 'Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçti. 16 Nisan 2017 referandumu sonuçları doğrultusundaki bu geçiş ile Başbakanlık görevi sona erdi ve icra yetkisi Cumhurbaşkanlığı makamına geçti. Bakanlık sayısında ve yapısında da değişiklik yapıldı. Devlet yönetimindeki yenilikler Temmuz ayı süresince yayımlanan Kanun Hükmünde Kararnameler, Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ve Genelgelerle hayata geçirildi.
Yasal değişiklikler kurum ve kuruluşlar açısından önemli değişiklikler getirdi. Bazı kurumlar Cumhurbaşkanlığı’na doğrudan bağlanırken, bazıları ilgili Bakanlıkların yetkisine bağlandı. Bazı kurumların üst kademe yöneticilerini atama yetkisi de cumhurbaşkanına verildi. Devlet yapısına yeni kurumlar eklenirken, bazı kökleşmiş kurumlar kaldırıldı. Son bir ay içerisinde devlet yapısında meydana gelen değişimleri kısaca özetledik.
Hangi kurum ve kuruluşlar doğrudan Cumhurbaşkanlığı’na bağlandı ?
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi gereğince Başbakanlık makamının kaldırılması, bu makama bağlı kurum ve kuruluşların geleceğini belirsizleştirdi. Bu belirsizlik uzun sürmedi, 10 Temmuz 2018 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Cumhurbaşkanlığı’na bağlı kurum ve kuruluşlar açıklandı. Birçoğuyla ilgili ayrıntılar ilgili Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri’yle netleştirilirken, bazı konular Resmi Gazete’nin 9 Temmuz tarihli mükerrer sayısında yayımlanan 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile detaylandırıldı. Bazı kurum ve kuruluşlara ilişkin ayrıntılarn içinse önümüzdeki günlerde yayımlanması beklenen Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri bekleniyor. İşte Cumhurbaşkanlığı’na bağlı kurum ve kuruluşlar :
Devlet Arşivleri Başkanlığı
Kaldırılan Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü yerine kurulan bu Devlet Arşivleri Başkanlığı, arşiv hizmet ve faaliyetlerini düzenlemek, kamuda belge yönetimini sağlamak üzere faaliyet gösterecek. Düzenlemeye göre kurum başkanı, cumhurbaşkanına karşı sorumlu olacak ve cumhurbaşkanı tarafından belirlenen amaç, politika ve stratejilere uygun olarak kurumu yönetecek.
Devlet Denetleme Kurulu (DDK)
Devlet Denetleme Kurulu, 1981 ylında Cumhurbaşkanlığı'na bağlı olarak kuruldu. Kurul, yönetim işlerinin hukuka uygun, düzenli ve verimli bir şekilde yürütülüp, geliştirilmesi amacıyla görev yapıyor. Cumhurbaşkanınca atanan başkan ve üyelerden oluşan Kurul , cumhurbaşkanının isteği üzerine, yargı organları dışındaki tüm kamu kuruluş ve kurumlarında, kamu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, kamu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, her düzeydeki işçi ve işveren meslek teşekküllerinde ve kamuya yararlı derneklerde inceleme, araştırma ve denetlemelerde bulunmakla yükümlü. 15 Temmuz’da yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Kurul’un yetki alanı Genelkurmay Başkanlığı, Kuvvet Komutanlıkları, Milli Savunma Üniversitesi ile her türlü askeri okul, birlik ve birimleri ve ayrıca Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı ile Savunma Sanayii Destekleme Fonunun yeraldığı bazı ortaklıkları da kapsayacak şekilde genişletildi. Böylece yalnızca yargı ve Meclis dışında Kurul’un denetim alanı dışında kaldı.
Diyanet İşleri Başkanlığı
Başbakanlığa bağlı olarak faaliyet gösteren Diyanet İşleri Başkanlığı yeni sitemde Cumhurbaşkanlığı'na bağlandı. 703 sayılı KHK’nın 141. maddesiyle Başkanlığa öğrenci yurtları, eğitim kurumları, gençlik merkezleri ve kampları, ceza infaz kurumları, sağlık kuruluşları, sosyal hizmet kurumları ve benzeri yerlerde işbirliği esasına göre manevi danışmanlık ve din hizmeti sunmak, yazılı, görsel, işitsel ve dijital medya vasıtasıyla toplumu din konusunda aydınlatmak, göçmen, engelli, bağımlı gibi desteğe muhtaç kesimlere yönelik manevi danışmanlık hizmetleri yürütmek, kurban ibadetinin usulüne uygun şekilde yerine getirilmesi amacıyla gerekli tedbirleri almak, vekaletle kurban organizasyonu gerçekleştiren kurum ve kuruluşların bu kapsamdaki faaliyetlerini denetlemek ve ihtiyaç duyulan yerlerde okuma salonu, aile ve dini rehberlik merkezi, gençlik çalışmaları merkezi ve benzeri yerler açmak gibi yeni faaliyet alanları tanımlandı. Ayrıca Başkanlık tarafından yönetilen cami, mescit ve Kur’an kurslarının müştemilatındaki yerlerin kiralanması, işletilmesi ya da işlettirilmesi ile ilgili iş ve işlemleri yürütmek yetkisi de tanındı. Diyanet İşleri Başkanlığı Hac ve Umre hesaplarının denetlenmesinde de söz sahibi olacak.
Genelkurmay Başkanlığı
1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Genekurmay Başkanlığı doğrudan Cumhurbaşkanlığı'na, Kara, Deniz ve Hava Kuvvet Komutanlıkları ise Milli Savunma Bakanlığı’na bağlandı. 703 sayılı KHK ile kaldırılan ve Genelkurmay Başkanlğı’nın görev ve yetkilerini tanımlayan kanun, ilgili Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi yürürlüğe girinceye kadar uygulanmaya devam edilecek. Jandarma Genel Komutanlığı ile Sahil Güvenlik Komutanlığı ise daha önce olduğu gibi İçişleri Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyetlerini sürdürecek.
İki yıl öncesine kadar Kuvvet Komutanlıkları doğrudan Genelkurmay Başkanlığı’na bağlı iken, Genelkurmay Başkanı’nın Başbakana karşı sorumluluğu bulunuyordu. Ağutos 2016’da yayımlanan Olağanüstü Hal (OHAL) sürecinde Genelkurmay Başkanlığı ve Kuvvet Komutanlıkları Milli Savunma Bakanlığı’na bağlanmıştı. Bu şekilde 2007 yılında kamuoyunda geniş yankı bulan “Genelkurmay Başkanlığı kime bağlı” tartışmalarına da son nokta konulmuştu.
Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği (MGK)
Daha önce yine Başbakanlığa bağlı olarak görev yapan Kurullar’dan biri olan MGK yeni sistemde Cumhurbaşkanlığı’na bağlandı. Genel Sekreterliğin teşkilat, görev, yetki, çalışma usul ve esaslarını düzenleyen ilgili Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nde milli güvenliğin sağlanması ve milli hedeflere ulaşılması amacıyla MGK’nın belirlediği görüşler dahilinde cumhurbaşkanı tarafından tespit edilen siyaset doğrultusunda siyasi, ekonomik, kültürel ve ekonomik dahil bütün menfaatlerin ve ahdi hukukun her türlü dış ve iç tehdide karşı korunması ve kollanması için çalımalar yürütmekle görevlendirildi.
Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT)
2017 yılına kadar Başbakanlığa bağlı olarak görev yapan MİT, OHAL kapsamında yayımlanan 694 sayılı KHK ile Cumhurbaşkanlığına bağlanmıştı. 703 sayıı KHK ile Teşkilat Müsteşarı ve Müsteşar Yardımcıları şeklindeki kadro unvanları değiştirilerek MİT Başkanı ve Başkan Yardımcıları oldu.
Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı
Türkiye Büyük Millet Meclsi’ne bağlı bir kurum olarak faaliyet gösteren Milli Saraylar Genel Sektererliği, Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı adıyla Cumhurbaşkanlığı’na bağlandı. Başkanlık, Cumhurbaşkanlığının yönetiminde bulunan saray, köşk ve kasırlar ile bunlara bağlı taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarının tespitini, tasnifini, periyodik bakımını, muhafazasını, restorasyonunu ve tanıtımını yapacak).
Savunma Sanayi Başkanlığı
1989 yılında Savunma Sanayi Müsteşarlığı olarak kurulan yapı, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde Savunma Sanayii Başkanlığı olarak yeniden yapılandırıldı. Başkanlık modern bir savunma sanayiinin geliştirilmesi ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nin modernizasyonunun sağlanması amacıyla faaliyet göstermeye devam edecek).
Türkiye Varlık Fonu Yönetimi A.Ş.
Yaklaşık iki yıl önce Başbakanlığa bağlı olarak sermaye piyasalarında araç çeşitliliği ve derinliğine katkı sağlamak, yurt içinde kamuya ait varlıkları ekonomiye kazandırmak, dış kaynak temin etmek, stratejik ve büyük ölçekli yatırımlara iştirak etmek için kuruldu. Çeşitli finansal varlıklara yatırım yaparak gelirini artırmayı hedefleyen yapı, devletin sahipliği ve yönetimi altında çalışan fonlar olarak biliniyor. Fon bünyesinde THY, Halk Bankası, Ziraat Bankası, Borsa İstanbul, PTT, BOTAŞ, ETİ Maden, TPAO, Türksat, Türk Telekom ve Çaykur gibi dev şirketleri bulunduruyor. Varlık Fonu, otoyollar, köprüler, havalimanları, nükleer santraller gibi altyapı projelerine kamu borcunu arttırmadan finansman sağlamayı hedefliyor. Sermaye piyasalarının büyüme ve derinleşmesini hızlandıracak olan fon, bankacılık sisteminin finans sektöründeki hakim rolünü de azaltacak. Fonun, ekonomik dalgalanma dönemlerinde piyasalarda istikrarı sağlayıcı bir rol üstlenmesi de amaçlanıyor. Fon Cumhurbaşkanlığı'nın 1 Numaralı Kararnamesi ile Cumhurbaşkanlığı'na bağlandı.
Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu (TMSF)
Bugüne kadar Başbakanlığa bağlı olarak faaliyet yürüten TMSF 15 Temmuz tarihli bir Cumhurbaşkanlığı 2018/1 sayılı Genelgesi ile Cumhurbaşkanlığıyla ilgilendirildi. 1983 yılında Merkez Bankası bünyesinde kurulan fon, tasarruf sahiplerinin haklarını yolsuzluk ve usulsüzlüklerden korumak amacıyla faaliyet yürütüyordu. 1994 yılında yaşanan ekonomik kriz sonrasında yetkileri genişletilen TMSF’ye bankaların mali bünyelerini güçlendirme ve gereğinde yeniden yapılandırma görevi de verildi. 1990’larda finans sektöründeki gelişmeler üzerine Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun (BDDK) oluşturması üzerine TMSF yetkilerinin bir kısmını bu yeni kuruluşa devretti. Yeni sistemde TMSF Cumhurbaşlanlığı ile, BDDK ise Hazine ve Maliye Bakanlığı’yla ilgilendirildi.
15 Temmuz 2016 tarihinde yaşanan darbe girişimi sonrasında başlayan OHAL süreci ile TMSF’nin yürüttüğü ana faaliyetlere ilave olarak, terör örgütlerine aidiyeti, iltisakı veya irtibatı nedeniyle kayyım atanan/atanacak olan şirketlerdeki kayyumluk görev ve yetkileri de fonun görevleri arasına eklenmişti.
Yeni kurulan başkanlıklar hangileri?
Strateji ve Bütçe Başkanlığı
24 Temmuz tarihinde yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kurulan Strateji ve Bütçe Başkanlığı ile bütçe planlaması ve yönetiminin daha verimli hale getirilmesi amaçlanıyor.) Başkanlık, cumhurbaşkanı tarafından belirlenen temel hedef, ilke ve amaçlar çerçevesinde kalkınma planı, Cumhurbaşkanlığı Programı, orta vadeli program, orta vadeli mali plan, Cumhurbaşkanlığı yıllık prorgamı ile sektörel plan ve programları hazırlamak, uygulamasını izlemek, değerlendirmek ve gerekirse değiştirmek ya da değişiklik önermekle görevli olacak. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile koordinasyon içinde çalışması öngörülen Başkanlık bütçe tekliflerini inceleyecek, ödenek, gelir ve nakit verilerini derleyerek bunları harcama politikaları açısından değerlendirecek. Başkanlık, kaldırılan Kalkınma Bakanlığı’nın bazı yekilerini de bünyesinde topladı. Kalkınma Bakanlığı 2011 yılında yayımlanan 641 sayılı KHK ile planlı ekonomik kalkınma modelleriyle bilinen Devlet Planlama Teşkilatı’nın görevlerini içerecek şekilde kurulmuştu.
İletişim Başkanlığı
24 Temmuz tarihli bir diğer Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kurulan İletişim Başkanlığı ise cumhurbaşkanınca belirlenen temel ilke, hedef ve amaçlar çerçevesinde devletin tanıtılması, kamuoyunun ve ilgili makamların zamanında ve doğru bilgilerle aydınlatılması, Türkiye’nin dış tanıtım faaliyetlerinin yönlendirilmesi, kamu diplomasisi için işbirliği ve koordinasyon sağlanması, Türkiye hakkındaki propoganda faaliyetlerinin takibi, yabancı ülkelerde Türkiye’nin menfaatleri doğrultusunda çalışmalar yürütülmesi gibi faaliyetlerden sorumlu olacak. Ayrıca vatandaşların kamu kurumlarıyla iletişimi, basınla ilişkiler gibi diğer faaliyetleri de yürütecek.
Başkanlık, her yıl kendi bütçesinin Anadolu Ajansı bölümündeki ödeneği aşmamak üzere ajans ile en çok 5 yıllık sözleşme yapmaya yetkili olacak. Başkanlık ayrıca daha önce Başbakanlığa bağlı olarak faaliyet gösteren Tanıtım Fonu ile ilgili iş ve işlemleri de yürütmekle görevlendirildi.)
Aynı gün çıkan bir genelge ile Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT) da İletişim Başkanlığı’na bağlandı. Daha öncesinde Başbakanlığa bağlı olan Radyo televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ise aynı genelge ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’yla ilgilendirildi. Basın yayın Enformasyon genel Müdürşüğü ise 703 sayılı KHK ile kaldırıldı ve basın kartıyla ilgili işlemler de İletişim Başkanlığı’nın görev alanına dahil edildi.
Daha önce Başbakanlığa bağlı olan kurum ve kuruluşlara ne oldu?
Daha önce Başbakanlığa bağlı olup da Cumhurbaşkanlığı’na bağlanmayan diğer kurum ve kuruluşlar Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri,) Genelgesi ve 703 sayılı KHK ile alanıyla ilgili Bakanlıklara bağlandı. Bu kurum ve kuruluşların büyük çoğunluğunun üst kademe) yöneticilerinin ve kurul üyelerinin ataması ise ya doğrudan cumhurbaşkanı tarafından ya da cumhurbaşkanı onayıyla yapılacak).
Diğer yenilikler neler?
Yüksek Askeri Şurası (YAŞ)
Askeri stratejik anafikir ve silahlı kuvvetlerle ilgili konularda yalnızca barış zamanında görev alan Şura 8 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’yle yeni bir yapıya kavuşturuldu. Daha önce başbakanın başkanlığında toplanan Şura’ya artık cumhurbaşkanı başkanlık edecek. Şurann üye sayısı da arttırıldı, Cumhurbaşkanı Yardımcıları, Hazine ve Maliye Bakanı ile Milli Eğitim Bakanı da Şura üyesi olarak görev yapacak. Şura kararları da cumhurbaşkanı onayıyla yetkinleşecek).
Milletlerarası Andlaşmaların Onaylanması
Yabancı devletler ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak andlaşmalar 9 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile yeniden düzenlendi. 1982 Anayasası’nın 90. Maddesine göre daha önceden TBMM’ne ait olan onay ve onaya uygun bulma görevi bu kararname ile cumhurbaşkanına verildi. Yen düzenlemede andlaşmalar cumhurbaşkanı kararıyla onaylanacak. Uygulama andlaşmaları ile ekonomik, ticari ve teknik münasebetli ve süresi bir yılı aşmayan , devlet maliyesine yük getirmeyen, kişi hallerine ve Türk vatandaşlarının yabancı ülkelerdeki mülkiyet haklarına dokunlmayan andlaşmalar cumhurbaşkanı tarafından doğrudan onaylanabilecek. Türk kanunlarında değişiklik getiren hükümler içeren her türlü milletlerarası andlaşmanın onaylanması veya bunlara katılma TBMM tarafında çıkarılacak bir kanuna bağlı olmaya devam edecek).