Fransa’nın, Pasifik’teki sömürgesi ve aynı zamanda nikel madeni zengini Yeni Kaledonya’da siyaseten zor günler yaşıyor olması; gelecekte, Batı sömürgeciliğinin maruz kalacağı zorlukların bir işareti olabilir mi? Fransa özelinde baktığımızda, Orta Afrika kuşağı ülkelerinde başlayan sorgulama ve taleplerin; Pasifik’teki küçük bir adaya kadar uzandığını gösteriyor. Dengeler bozuluyor. Başa çıkmak da imkânsız hale geliyor. 2021 yılında yapılan bağımsızlık referandumlarında Fransa kıl payı Yeni Kaledonya’yı elinde tutmayı başarabildi.
Avustralya’daki nükleer denizaltı ihalesinin, müttefikleri tarafından elinden alınması ve bölgedeki denizaşırı askeri gücünün diğer aktörlere göre sembolik nicelikte kalması Napoleon ruhlarda hayal kırıklıklarına neden olmuş görünüyor.
Etki alanını genişletmek artık birkaç yüzyıl öncesi gibi rahat olmasa gerek. Durumsal farkındalıkları artan ve dünyayı öğrenmeye başlayan toplumların sömürüye karşı olan reaksiyonları da farklılaştı. Ancak bunu anlamamakta ısrar edenler var.
Bunun en bariz kanıtı, geçmiş bir örnek olsa da Fransa eski Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy’in 2007 yılında Afrika toplumları için Senegal'de verdiği bir beyanattı. Sarkozy, Afrika'nın sorununun Afrikalıların tarihe yeterince girmemiş olması (ilgilenmediklerini kastediyor herhalde) gerçeğinden kaynaklandığını belirterek Afrikalı erkekleri kendi kültürlerinin tutsağı olarak tasvir ettiğini ifade etmiştir. Kıta insanının ve kültürünün aşağılanmasına ve tepeden bakış ile kibirli bir anlayışın dayatılmasına dair ilginç bir örnek var karşımızda.
Ancak, Afrika devletlerinin kendi döviz rezervlerinin yüzde 50'sinin Fransa Maliye Bakanlığında tutulma zorunluluğunun kaldırılması talepleri; esasen, Afrikalı erkeklerin hangi tutsaklığa karşı olduğunu gösteren ibretlik bir cevap olmuştur.
Bazı Afrikalı entelektüeller, Fransa’nın ABD’nin yardımı olmadan kıtada bir değer ifade etmediği görüşündeler.
Şimdi de Yeni Kaledonya… Bağımsızlık reformlarında istedikleri neticeyi alamayan yerli Kanak halkı istismar, sömürü ve baskı karşısında bir çıkış yolu arıyor. Üstelik Yeni Kaledonya’daki Fransız azınlığın bir kısmı Cezayir sürgünleri. Bir de bunun üzerine adada 10 yıl yaşamış Fransızlara oy hakkı öngören yasa tasarısı her şeyin üzerine tüy dikmiş görünüyor.
Bazı Batılı kaynaklar; Yeni Kaledonya isyanının arkasında Türk ve Azerbaycan istihbaratının olduğu iddiasındalar. Bunu neden yapıyorlar? Dayandıkları iki nokta var.
Birincisi; Bakü İnisiyatif Grubunun 24 Şubat 2024 tarihinde İstanbul'da düzenlediği ve 13 ülke ile 4 uluslararası kuruluşun katıldığı ‘‘Dekolonizasyon: Rönesansın Uyanışı’’ isimli uluslararası bir konferans.
İkincisi; 8 Nisan 2024'te bazı Yeni Kaledonya milletvekillerinin katılımıyla Bakü'de gerçekleşen, ‘‘Yeni Kaledonya: Tarih, modern zorluklar ve beklenen gelecek’’ konulu konferans. Hemen arkasından taraflar arasında yapılan, Yeni Kaledonya yerel halkının kendi kaderini tayin hakkına verilecek desteğe ilişkin iş birliği anlaşması.
Yeni Kaledonya meselesinin kendi ekseninden çıkıp farklı coğrafyalarda tartışılması ve hatta bu tartışmalara diğer bir kısım kolonilerinin de dâhil olması; Fransa’yı elbette zorluyor. Örneğin İstanbul buluşmasında; Yeni Kaledonya’nın yanı sıra Fransız Polinezyası, Fransız Guyanası, Martinik, Guadeloupe, Wallis ve Futuna, Korsika ve Komorlar Birliğinin olması dikkat çekici. Fakat kamuya açık yapılan demokratik bir toplantı için sağa sola suç atmaya başladılar.
Sadece bu koloniler mi? Havlu atılan diğer yerler?
Mali, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Burkina Faso’dan askerlerini çekmek zorunda kalan Fransa; şimdi Ukrayna ve Yeni Kaledonya’ya asker göndereceğini duyuruyor. Ancak, Rus sempatizanlığının genç nüfus arasında yüzde 68 oranında arttığı Orta Afrika kolonilerinden asker çekenlerin Rusya için Ukrayna’ya asker konuşlandırmak istemesi de enteresan bir tezat.
Diğer yandan, dünya genelindeki sömürgeciliğin sonuçlarından biri olan düzensiz göçün ülkemize verdiği zararlar dikkate alındığında, kamuya açık bir toplantıdan hareketle; Fransa’nın, sömürülenleri kışkırtma suçuyla ülkemizi itham etmesi ise ayrı bir paradoks.
Anlaşılan o ki Pasifik’te küçük bir ada olan Yeni Kaledonya; farklı coğrafyaları da tetikleyecek ya da tetiklenmiş olanları şekillendirebilecek bir resmi bizlere sunacak gibi görünüyor. Fransa ve hatta AB bu gerçekle henüz yüzleşti mi yoksa yüzleşmeye mi hazır değil?
Kolonizatörlük ısrarında ve birçok bölgede yaşanan savaş ve çatışmalarda mantıklı ve olumlu gelişmeler yaşanmaz ise Pasifik, Akdeniz ve Afrika üçgeninde yüzleşilemeyen konular herkes için baş ağrıtıcı olacak gibi görünüyor.
Kaynaklar:
El Yattioui, Mohamed Badine, Prof.Dr., ‘‘Unfair French economic relations with Africa’’, Anadolu Ajansı AA, 11 Aralık 2020, https://www.aa.com.tr/en/africa/opinion-unfair-french-economic-relations-with-africa/2073357 (Son Erişim Tarihi: 18 Mayıs 2024)
Sylla, Ndongo Samba, Pigeaud Fanny , Dite Chris, ‘‘Africa: How France Continues to Dominate Its Former Colonies in Africa’’, Committee fort he Abolition of Illeigimamate Debt CADTM, 26 Nisan 2021, https://www.cadtm.org/Africa-How-France-Continues-to-Dominate-Its-Former-Colonies-in-Africa (Son Erişim Tarihi: 18 Mayıs 2024)
Million, Charles, ‘‘Russia will unleash chaos in the Sahel’’, Gisreportsonline GIS, 29 Mart 2024, https://www.gisreportsonline.com/r/russia-africa-propaganda/ (Son Erişim Tarihi: 18 Mayıs 2024)
‘‘Rusya, dünyanın en çok silah satan ikinci ülke unvanını Fransa'ya kaptırdı’’, EuroNews, 12 Mart 2024, https://tr.euronews.com/business/2024/03/12/rusya-dunyanin-en-cok-silah-satan-ikinci-ulke-unvanini-fransaya-kaptirdi (Son Erişim Tarihi: 19 Mayıs 2024)
Veliyev, Cavid, Dr., ‘‘Fransa Yeni Kaledonya'daki gelişmelerden neden Azerbaycan'ı sorumlu tutuyor?’’, Anadolu Ajansı AA, 20 Mayıs 2024, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-fransa-yeni-kaledonyadaki-gelismelerden-neden-azerbaycani-sorumlu-tutuyor/3224638 (Son Erişim Tarihi: 21 Mayıs 2024)
Akcan, Irmak, ‘‘Asyalı uzman K J Noh, Fransız kolonisi Yeni Kaledonya'daki olayların arka planının anlattı’’, Anadolu Ajansı AA, 22 Mayıs 2024, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/asyali-uzman-k-j-noh-fransiz-kolonisi-yeni-kaledonyadaki-olaylarin-arka-planinin-anlatti/3226934 (Son Erişim Tarihi: 21 Mayıs 2024)
‘‘Yeni Kaledonya'daki isyan sonrası Fransa'nın Türkiye paranoyası’’, 24 TV, 17 Mayıs 2024, https://www.yirmidort.tv/dunya/yeni-kaledonyadaki-isyan-sonrasi-fransanin-turkiye-paranoyasi-178814 (Son Erişim Tarihi: 21 Mayıs 2024)
‘‘İnisiyatif Grubu'ndan ‘Dekolonizasyon: Rönesansın Uyanışı’ konferansı’’, TRT Haber, 24 Şubat 2024, https://www.trthaber.com/haber/turkiye/baku-inisiyatif-grubundan-dekolonizasyon-ronesansin-uyanisi-konferansi-839887.html (Son Erişim Tarihi: 21 Mayıs 2024)