“Her ile bir havalimanı” 1990’da dönemin ANAP hükümetinin fikriydi. Bu kapsamda 1990’lı yıllar boyunca yurdun çeşitli illerine havalimanı temelleri atıldıysa da dönemin ekonomik ve siyasi özellikleri nedeniyle bu inşaatlar yarım kaldı.
2010’lu yıllara gelindiğinde ise pek çoğu plansızca kotarılmış yeni havalimanı projelerine girişildi. 90’lı yıllarda temeli atılan havalimanları tamamlandı, bazı havalimanlarına en baştan başlandı. Böylece 2010-2015 arasında 9 adet havalimanı açıldı. Karayolları, elektrik üretim ve dağıtım ihaleleri, tren yolları vb. yatırımlar da düşünüldüğünde bu projelerin tümüne ülke ekonomisinin geleceğine ilişkin hayalci beklentiler yüzünden girişildi. 2013’te hazırlanan 10’uncu 5 Yıllık Kalkınma Planı’na göre 2018’de Türkiye’nin kişi başına düşen milli gelirinin 15 bin 996 dolar olması bekleniyordu ancak gerçekleşen 9 bin 632 dolar oldu. 2010-2015 arasında yap-işlet-devret (YİD) modeliyle Hazine’nin geleceğini ipotek altına alan projeler bugün 83 milyon için büyük bir yüke dönüşmüş durumda. Üstelik ister YİD isterse de doğrudan kamu yatırımı eliyle üstlenilsin, projelerin verimliliği şüphe doğuruyor. Son yıllarda açılan havalimanlarının performasına mercek tuttuk. Buna göre zaten son 2 yıldır azalan yolcu sayısı pandemiyle beraber dibi görmüş durumda.
Normalleşme sürecinin başlaması da havalimanlarına fayda etmiş değil. Örneğin yap-işlet-devret modeliyle finanse edilen İstanbul Havalimanı geçen yıl 6 milyon 764 bin yolcu ağırlarken bu yıl bu sayı 1 milyon 400 bine gerilemiş durumda. Garanti bedelleriyle sık sık gündeme gelen Zafer Havalimanı’nı ise bu yıl Ağustos ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 90'lık azalmayla sadece bin 19 yolcu kullandı. Bu havalimanına verilen garanti yolcu sayısı ise yıllık 1 milyon 232 bindi.
SON 10 YILIN HAVALİMANLARINDA TABLO DAHA AĞIR
2010-2015 arasında hayalci beklentilerle 9 havalimanı açıldı. Kişi başına düşen gelirin 2020’li yıllarda 20 bin dolar olacağı düşüncesiyle milyarlık yatırımlara girişildi. DHMİ’nin elindeki havalimanları AKP’ye yakın inşaat şirketlerine yaptırıldı veya onlara işletmesi verildi. Ancak ülkenin içindeki ekonomik darboğaz son 2 yıldır yolcu sayılarını azaltıyor. Covid-19 salgını ise krize tuz biber ekmiş durumda. İşte son 10 yılda açılan havalimanlarının ağustos ayı yolcu performansları.
YİD MODELİNİN HAZİNE'YE YÜKÜ ARTACAK
2010’lu yıllarda tümüyle yap-işlet-devret modeliyle finanse edilen 3 adet havalimanı yapıldı.
Bunlar:
?Kütahya Zafer Havalimanı (2012)
İşletmecisi IC İçtaş olan bu havalimanının yıllık 1 milyon 232 bin yolcu garantisi verildi. 2019’da kullanan yolcu sayısı 82 bin 26’a sınırlı kaldı. Bu yılın bitimine 5 ay kala Zafer Havalimanı’nı kullanan yolcu sayısı sadece 16 bin 450. Zafer Havalimanı’nın işletmesi 2044’e kadar IC İçtaş’a satılmış durumda. Aynı şirket İstanbul’daki Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nü ve Kuzey Çevre Otoyolu’nu da işletiyor. Öte yandan şirket Ordu-Giresun Havalimanı’nı da işletiyor.
?İstanbul Havalimanı (2018)
İşletmeci şirket İGA. Ancak İGA’nın bugünkü ortakları Limak, Kalyon, Mapa ve Cengiz İnşaat’tan oluşuyor. 2019’un Ağustos’unda 6 milyon 764 bin yolcu taşıyan İstanbul Havalimanı’nın bu yılın ağustosundaki yolcu sayısı yüzde 79’luk azalmayla 1 milyon 400 bine geriledi. İGA ise devlete ödemesi gereken geçmiş kira bedellerinin tümünü erteletmiş durumda. Şirket 2043 yılına kadar işletme hakkını elinde tutuyor.
Ozan Gündoğdu/Birgün