2024'ün en önemli sürprizi, yılın son haftalarında Suriye'den geldi. Ülkede 61 yıllık Baas rejiminin sona ermesi ve Devlet Başkanı Beşar Esad'ın Rusya'ya kaçmasıyla Orta Doğu'da yeni bir dönem başladı.

Yıl boyunca İsrail-Hamas çatışmaları İran ve Lübnan'a yayıldı, İsrail'in Hamas ve Hizbullah'ın liderleri dahil üst düzey yöneticilerini öldürdü, bölgede gerilim artarak sürdü.

24 Şubat 2022'de Rusya'nın Ukrayna'yı işgal girişimiyle başlayan savaşta ise 2024 boyunca karşılıklı toprak kazanımları ve kayıpları yaşansa da savaşın seyri değişmedi.

Orta Doğu'da yeni dönem

2011'de başlayan Suriye iç savaşında 2020'den bu yana gözlenen çatışmasızlık hali 2024'te bozuldu.

27 Kasım'da Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) örgütü liderliğindeki muhalifler saldırı başlattı.

Muhalifler Suriye ordusunun direnişiyle karşılaşmadan Halep, Hama ve Humus'un ardından 8 Aralık sabahı Şam'a girdi. Aynı gün Beşar Esad ve ailesinin ülkeden ayrılması ile Suriye ve Orta Doğu'da bir dönem son buldu.

Süreci daha da önemli hale getiren ise Türkiye dahil birçok Batılı ülkenin "terör örgütü" listesinde yer alan HTŞ'nin bu gelişmelerin mimarı olmasıydı.

İslamcı bir örgüt olan ve adını daha sonra Ahmed eş-Şara olarak değiştiren HTŞ'nin lideri Muhammed el-Colani, ilk mesajlarında azınlıklara, farklı etnik ve dini gruplara saygılı bir yönetim kurulacağını söyledi.

Suriye'de kurulan geçici hükümetin başbakanı ise Muhammed el-Beşir oldu.

Rusya ve İran zemin kaybetti

2015'ten bu yana Suriye'yi siyasi, ekonomik ve en önemlisi askeri olarak destekleyen Rusya ve İran'ın Esad yönetimini çökmekten kurtaramaması sonrası, iki ülkenin Orta Doğu denklemindeki ağırlıklarının azalacağı yönünde değerlendirmeler yapıldı.

Moskova ve Tahran'ın, Esad yönetiminin yanında muhaliflere karşı düzenlenen askeri operasyonlarda yer almaları, yeni kurulan hükümetle sorun yaşayabileceği şeklinde yorumlandı.

Özellikle İran'ın Suriye'de zemin kaybetmesinin, Lübnan'a erişimi ve Hizbullah'a desteği açısından olumsuz etkileri olduğu görülüyor.

İranlı yetkililer, Esad'ın düşmesi sonrası yeni duruma göre politika ve stratejilerini yenileyeceklerini, son gelişmelerin "direnişi zayıflatmayacağını" iddia etti.

Rusya ise Ukrayna savaşı nedeniyle Suriye'deki gelişmeleri engelleyecek adımları atamadı.

HTŞ'nin zaferi sonrası Rusya'nın amacının, Suriye'de Hmeymim ve Tartus'taki üslerini korumak olduğu ve bu yönde temaslarda bulunduğu biliniyor.

Birçok uzmanın üzerinde uzlaştığı görüş ise Esad yönetiminin devrilmesinden en çok yararlanacak ülkenin Türkiye olacağı.

HTŞ ile diyalog kuran, Suriye Milli Ordusu'nun (SMO) kurulması ve geliştirilmesinde rolü olan Türkiye, yeni Suriye yönetiminin şekillenmesinde ve bölgesel politikalarında rol oynayacak bir güç olarak da öne çıkıyor.

ABD ile YPG pazarlığı hızlandı

Ankara, Suriye'deki olayların ardından diplomasi trafiğinin en yoğun olduğu başkentlerdendi.

ABD ve Avrupa Birliği'nden (AB) üst düzey yetkililer, bölgedeki gelişmeleri görüşmek üzere Türkiye'ye arka arkaya ziyaretlerde bulundu.

ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken'ın 13 Aralık'taki ziyaretinde öne çıkan konu, Suriye'nin kuzeyinde Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) örgütüyle süren mücadele oldu.

Suriye'de yeni dönem, Türkiye'nin ABD ile yürüttüğü, Suriye Demokratik Güçleri'ne (SDG) ilişkin pazarlığın da yoğunlaşmasına neden oldu.

IŞİD'le mücadele eden SDG'nin omurgasını Halkın Savunma Birlikleri (YPG) oluşturuyor.

Türkiye, YPG'yi "terör örgütü" olarak görüyor ve ABD'den SDG'yle ilişkisine son vermesini istiyor.

Ankara'ya göre sahadaki yeni gerçeklik, ABD ile YPG tarafından kabul görmeli ve YPG kendisini tasfiye ederek yeni yönetime bağlılığını ilan etmeli.

Türkiye'nin beklentisi, bu konunun Ankara ve Washington ile yeni Suriye yönetimi ve YPG arasındaki müzakerelerle barışçı yollarla çözülmesi.

İsrail-Hamas savaşı bölgeye yayıldı

7 Ekim 2023'te Hamas'ın İsrail'de düzenlediği saldırılarla başlayan savaş, 2024 yılı boyunca sürdü.

Gazze'de yoğunlaşan savaş, özellikle İsrail'in Suriye ve Lübnan'daki İran bağlantılı hedeflere saldırıları nedeniyle bölgeye yayıldı.

İsrail, 1 Nisan'da İran'ın Şam Büyükelçiliği'ne saldırı düzenledi ve önde gelen Devrim Muhafızları komutanlarını öldürdü.

İran da misilleme olarak ilk kez İsrail topraklarını doğrudan hedef alan İHA ve füze saldırıları düzenledi. İsrail de İran'a hava saldırılarıyla yanıt verdi.

İran-İsrail gerginliği, İsrail'in Hamas'ın siyasi lideri İsmail Haniye'yi 31 Temmuz'da İran'ın başkenti Tahran'da düzenlediği bir suikast sonucu öldürmesi ile yine tırmandı.

İsrail, 16 Ekim'de bu kez, Hamas'ın lideri Yahya Sinvar'ı Gazze'de öldürdü.

Yıl boyunca gündemden düşmeyen ülke: Lübnan

İsrail'in 2024'ün ikinci döneminde daha çok hedef aldığı yer ise Güney Lübnan oldu.

Özellikle Eylül ayından itibaren artan İsrail saldırıları sonucu onlarca üst düzey Hizbullah yöneticisi öldü.

İsrail'in özellikle Hizbullah yöneticilerinin kullandığı çağrı cihazlarını patlatması ve yüzlerce kişinin öldürülmesi modern savaş tarihi açısından da kayda geçen bir olay oldu.

İsrail, 27 Eylül'de Hizbullah'ın 1992'den bu yana liderliğini yapan Hasan Nasrallah'ı öldürdü.

Özellikle ABD'nin girişimleri sonucu 27 Kasım'da İsrail ile Hizbullah arasında 60 günlük bir ateşkes ilan edildi. Buna rağmen bölgede çatışmalar sürüyor.

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ülkesinde, rehineleri kurtaracak bir anlaşmaya varmaması nedeniyle eleştirildi.

Güney Afrika'nın başvurusuyla Uluslararası Ceza Mahkemesi'nde (UCM) açılan davada, mahkeme ön değerlendirmesinde Filistinli sivillere karşı "soykırım yapıldığını ve savaş suçu işlendiğini" kayda geçirdi. UCM'nin Netanyahu ile Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında tutuklama kararı çıkarması sonrası, İsrail'e yönelik baskı daha da arttı.Rusya-Ukrayna savaşında değişim yok

2024'te Ukrayna savaşın seyrinde ise önemli bir değişim gözlenmedi.

Rusya, Ukrayna'nın yüzde 20'lik bir diliminde kontrolünü sürdürdü.

Ukrayna ise Ağustos ayı başında Rusya'nın Kursk bölgesine başlattığı sürpriz operasyonla ülkede ufak bir bölgeyi ele geçirdi.

2024'te Ukrayna'ya askeri desteği artıran ABD liderliğindeki Batılı ülkeler Ukrayna'ya ilk kez, uzun menzilli füzeleri Rusya'ya karşı kullanma yetkisini verdi.

Rusya bu karara sert tepki gösterdi, nükleer silah kullanma doktrinini değiştirdiğini ilan etti.

Bu süreçte Rusya'nın Kuzey Kore ile askeri işbirliğini geliştirmesi ve yaklaşık 10 bin Kuzey Kore askerinin Ukrayna'da cephede savaşması dikkat çekti.

5 Kasım'da yeniden ABD Başkanı seçilen Donald Trump, Ukrayna savaşını 24 saatte durduracağını iddia etmişti.

Trump, 20 Ocak'ta görevi Joe Biden'dan devralacak.