Rusya Federasyonu’nun Dombas’taki çatışmalar nedeniyle, 01 Nisan tarihi itibarıyla; bu bölgede sona eren ateşkesin uzatılmayacağını açıklaması ve sonrasında Ukrayna sınırına yoğun asker, zırhlı araç, malzeme ve teçhizat sevkiyatı yapması Batı’yı endişelendirmeye başladı. Ruslar bu durumu önceleri bir önlem amaçlı tatbikat olarak dile getiriyorlardı. Şimdi ise Ukrayna’nın Rusya yanlılarına saldırma ihtimaline karşı bir hazırlık olarak gösteriyorlar.

Bu olayların hemen ardından iki adet Amerikan harp gemisinin 14 ve 15 Nisan’da ayrı ayrı Türk Boğazlarından transit geçerek Karadeniz’e açılacaklarının medyaya yansıması, ortamı bir anda hareketlendirdi. Ancak bu gemi geçişleri yıllardır yapılan ve rutin hale gelen faaliyetlerden biri. Ortamın gerginliği bu geçişin farklı yorumlanmasına neden oluyor. Ancak yine de dikkatli olunmasında fayda var.

Bu gemiler tiplerine bağlı olarak Karadeniz’de ve bu denize münhasır olarak bulundukları limanlarda eğitim, tatbikat, istihbarat ve lojistik destek faaliyetleri icra ediyorlar. Diğer yandan bölgede fırkateyn önceliklerinin yanı sıra amfibi ve lojistik destek gemileri de bulundurabiliyorlar. Bulgaristan, Romanya, Ukrayna ve Gürcistan bu gemilerin bölgede ve kendi limanlarında bulunmalarını destekliyorlar.

Uzun süredir rutine binen bu faaliyetlerde görev alan Amerikan gemileri, genellikle İspanya’nın Rota limanında konuşlu 6.ncı Filoya bağlı harp gemileri. Bu gemilerin çoğu Arleigh Burke sınıfı fırkateynler. Bu sınıf fırkateynler arasında Karadeniz’e en fazla giriş çıkış yapan gemiler ise en modern ve gelişmiş saydıkları USS Carney (DDG-64), USS Ross (DDG-71), USS Donald Cook (DDG-75) ve USS Porter (DDG-78) isimli gemiler. Ayın 14’ü ve 15’inde muhtemelen yine bunlardan ya da benzerlerinden ikisinin Karadeniz’e açılmak üzere Türk Boğazlarından geçeceğini düşünüyorum. Düşük bir ihtimal olsa da asker ve malzeme taşıyan bir başka tip geminin giriş olasılığı, meseleyi daha farklı bir noktaya taşıyabilir.

Türk Boğazları ve Karadeniz’e giriş çıkış yapan Amerikan fırkateynleri, genellikle ikişerli girip çıkıyorlar. Karadeniz’de eş zamanlı olarak iki gemi bulundurma düşüncelerini; tepkisel (reaktif) bir davranıştan ziyade, ön alıcı (proaktif) bir tavır sergileme fikri olarak önceki yıllarda filo komutanları seviyesinde açıklamışlardı. Ancak bu haliyle açıklanan ön alıcı hareket tarzının, şimdilik, askerî açıdan Rusların hareket serbestliğini çok fazla kısıtlayamayacağını düşünüyorum.

Fakat Ruslar, kıyıdaş olmayan ülkelerin Karadeniz’deki faaliyetlerini artırmasından rahatsız. Daha şimdiden Rusların Karadeniz Filosuna, Hazar Filosu üzerinden gemi takviyesi yaptıkları haberleri açık kaynaklarda yer almaktadır. Aslında bu haberin, bölgede yaşanacaklar ve sonraki yansımaları açısından; gelecek olan iki Amerikan gemisi haberinden çok daha fazla önem taşıdığını düşünüyorum.

Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi

ABD ve Batı ise Karadeniz’in, Doğu Avrupa, Kafkaslar ve Orta Doğu’nun güvenliği kapsamında bir bütünlük içinde mülahaza edilmesi gerektiğini iddia ediyorlar. Burayı kendilerince, şimdilik, bir ‘‘Girilemeyen Bölge’’ ya da bazı kaynaklarda ‘‘Geçişe Kapatma ve Alan Hakimiyeti’’ olarak tanımlanan ‘‘Anti Access- Area Denial-A2/AD’’ kavramıyla tanımlıyor ve buna neden olan birçok siyasi ve askeri gerekçeleri sıralıyorlar.

Bu kapsamda, Montrö Boğazlar Sözleşmesinin kıyıdaş olmayan ülkelere ait harp gemilerinin; Türk Boğazlarından transit geçişlerindeki toplam gemi sayısı ve toplam gemi tonajı ile Karadeniz’de kalış sürelerine getirdiği kısıtlamalar da bu alan hakimiyetinin kırılmasının önündeki önemli engellerden biri olarak görülüyor. ABD bu nedenle Montrö Sözleşmesini delmeye çalışıyor. Ancak bu sözleşme Karadeniz’in güvenliği ve boğazlar üzerindeki hükümranlığımızı tescil eden önemli bir belge olup, bu konuda ABD ile çıkarlarımız çatışmaktadır.

Kıyıdaş olmayan ülkelerin harp gemileri Montrö Boğazlar Sözleşmesi hükümlerine bağlı olarak bu geçişleri icra ediyorlar. Örneğin, eğer 9500 tonluk iki adet fırkateyn geçecekse, tek geçişteki toplam 15 bin ton kısıtlaması nedeniyle iki geminin iki ayrı zamanda geçişi mümkün olabilir. Karadeniz’de de en fazla 21 gün kalabilirler. Türkiye bu geçişlerin bahse konu sözleşmeye uygunluğu konusunda, geçmişten bugüne çok titiz bir tavır sergilemiştir ve sergilemeye de devam edecektir. Son günlerde bu hassasiyetin kamuoyunun önemli bir kesiminde de yaşandığını ve her türlü bedele rağmen sıklıkla ifade edilmeye çalışıldığını görüyoruz.

Diğer yandan Amerikan gemilerinin, Karadeniz’de bazen Türk harp gemileriyle de talep ve ihtiyaca binaen denizde geçiş eğitimleri yaptıkları görülüyor. Şubat ayında yapılan böyle bir eğitim sonrası, ABD’nin Ankara Büyükelçisi düzeyinde, sosyal medya üzerinden; bu faaliyetten duyulan memnuniyete dair ilginç bir açıklama yayımlandı. Karadeniz’deki sıradan bir geçiş eğitimi, Büyükelçi tarafından; iki ülke arasındaki güven tesisi ile Karadeniz'de ve daha geniş bir coğrafyadaki güçlü bir güvenlik ortaklığının sağlamlaştırılması olarak değerlendirilmiştir.

Güven tesisi ve daha geniş bir coğrafyada güvenlik ortaklığının sağlamlaştırılması isteniyorsa; öncelikle, Suriye’nin kuzeyindeki teröristlere gösterilen müsamaha ve yapılan yardımların ortadan kaldırılması gerekiyor. Karadeniz’in bizim için barış ve sükûn denizi olarak kalması oldukça önemli. Bölgedeki çatışmaların sona ermesi ise hepimizin dileği… Ancak dışarıdan yapılacak olası lüzumsuz fiili müdahaleler, başta ülkemiz olmak üzere tüm bölgeyi ve dünyayı rahatsız edebilecek olayların tetiklenmesine neden olabilir.

Netice itibarıyla, bu ayın ortalarında beklenen iki Amerikan harp gemisi, Türk Boğazlarının ve Karadeniz’in güvenliğini düzenleyen Montrö Boğazlar Sözleşmesi kapsamında transit geçişlerini yapıp; Karadeniz’de azami 21 gün kalarak boğazlardan tekrar çıkış yapacaklardır. Olacak olan budur.

Kaynaklar:

‘‘Rusya sınıra asker yığıyor: Rusya-Ukrayna sınırında neler oluyor?’’, CNNTürk, 01 Nisan 2021, https://www.cnnturk.com/dunya/rusya-sinira-asker-yigiyor-rusya-ve-ukrayna-arasinda-yeniden?page=1  (11 Nisan 2021)

‘‘İki ABD gemisi haftaya Karadeniz'e geçiyor’’, Sputnik, 09 Nisan 2021, https://tr.sputniknews.com/turkiye/202104091044232256-iki-abd-gemisi-haftaya-karadenize-geciyor/  (11 Nisan 2021)

Kırıkkanat, Alp, ‘‘Kriz ve Karadeniz’deki ABD harp gemileri’’, 7Deniz, 29 Ağustos 2018, https://www.7deniz.net/yazar-kriz-ve-karadeniz-deki-abd-harp-gemileri-39.html  (11 Nisan 2021)

‘‘Rusya, Hazar Denizi'ndeki savaş gemilerini tatbikatlar için Karadeniz'e gönderiyor’’, Sputnik, 08 Nisan 2021, https://tr.sputniknews.com/rusya/202104081044225457-rusya-hazar-denizindeki-savas-gemilerini-tatbikatlar-icin-karadenize-gonderiyor/  (11 Nisan 2021)

Demirci, Zuhal, ‘‘ABD'nin Ankara Büyükelçisi Satterfield'den ABD donanması ile TSK'nın tatbikatına ilişkin paylaşım’’, Anadolu Ajansı, 11 Şubat 2021,

https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/abdnin-ankara-buyukelcisi-satterfieldden-abd-donanmasi-ile-tsknin-tatbikatina-iliskin-paylasim/2141932  (11 Nisan 2021)

Montreux Boğazlar Sözleşmesi