“Çitin yanında durup kuzeye bakarsanız Arizona, Santa Cruz County’deki Nogales’i görürsünüz. Hane başına ortalama 30 bin dolar kadardır. Gençlerin çoğu okula gider ve yetişkinlerin büyük çoğunluğu lise mezunudur.”

“Ulusların Düşüşü” kitabına böyle başlıyor Daron Acemoğu.

Kitabı okumaya devam ettiğinizde Nogales kentinin çitle ikiye ayrılışı gibi demokrasinin doğal ve metazori unsurlarına rastlarsınız.

Çitin kuzeyinde Nogales Arizona, çitin güneyinde Nogales Sonora…

Arizona’da sistem olarak öyle sindirilmiştir ki demokrasi,  yüzyıllardır süzülen, demlenen ve yıpratılmasına asla müsaade edilmeyecek bir kültürmüş gibi hissedersiniz.

Sonora’da ise tam tersi…

Arizona’da sistemin yürütücüleri tarafından yolsuzluk vakaları oluyor ama halk can, mal, güvenlik, sağlık, eğitim, belediye ve diğer alanlarda temel ve sosyal ihtiyaçlarının mevcut hükümetin hizmetlerinde olduğunu ve eşit koşullarda iş yaptığını biliyor.

Sonora’da, yetişkinlerin çoğunun lise diploması yoktur ve gençlerin çoğu okula gitmiyor. Kişi başı gelir Arizona’nın üçte biri kadar…

Bebeklerin ölüm oranı yüksektir ve sağlık sorunları vardır. İnsanların yaşam süreleri çitin ötesine göre daha az…

Baktığınızda çitin kuzeyinde yaşam koşulları mükemmel olmasa da çoğunlukla sorunsuzdur ancak çitin güneyi Sonora kötü yaşam koşulları altındadır.

İlginç bir ayrıntı da Sonora ile Meksika sınırdır ve Sonora, Meksika’ya göre daha iyi haldedir. Meksika’da Sonora’nın üçte biri oranında kişi başı gelire sahiptir ve temel ve sosyal ihtiyaçlar bakımından Sonora’dan çok daha geridedir.

Sonora, Arizona ile Meksika’nın aritmetik ortalaması gibidir.

Demokratik normlar çitin güneyinde çok daha kötücüldür ve asayiş ürkütücüdür.

Kanunlar daha zorlu uygulanmakta, suç oranı daha yüksektir.

Kuzeyden güneye doğru kanunların iyiden kötüye düşen bir skala gibi indiğini görürsünüz ve yaşam koşulları da demokrasiyle paralel bir seyir izler.

İnsanların içindeki kötücül duygular ve demokrasi bilinci okulların doluluk oranına göre tesadüfe yer bırakmayacak ölçüde oran orantı geliştirir.

Demokrasi bilinci oturdukça yönetenler daha doğal yollarla göreve geliyor ve evrensel ahlak prensiplerine göre yönetimi benimsiyorlar.

Bir çitin ayırdığı Nogales nasıl da birbirinden bu denli farklı olabiliyor?

Üstelik kitapta verilen bilgilere göre Nogales Arizona ve Nogales Sonora aynı atalardan geliyor ve geçmişleri oldukça benzer…

Bunun birkaç sebebi vardır.

1. Eğitim: Eğitim ile bilinçlenme sağlanmıyorsa ve halk kültürel bir diyaloğa yaslandırılmıyorsa kanunlar çok bir işe yaramıyor. Kanun korkusunun olmadığı her yerde insanlar suç işleyebiliyor ve kanun yetersiz kalıyor. Bu durum normatif bir kurumsallığın önündeki en büyük engeldir.
2. Sağlık: Mevcut yöneticiler halkın sağlık sorunlarına çözüm bulmuyorsa ve ölüm oranları yüksekse kanunlara direnen bir halk kitlesiyle behemehal karşılaşacaktır. Yönetenler yaşam koşullarında iyileşme sağlamıyorsa bunun rağmına vergisini alıyorsa halk toplu direnme gösterecektir ve kanunlar işlevsizleşecektir.
3. Hukuk Sistemi: Liyakate dayalı eşitlikçi kanunlar ile çoğulculuğu benimseyen anayasa demokratik sistemin normatif hale gelmesini sağlayacaktır.
4. Belediye Hizmetleri: Yol, elektrik ve su gibi hayatın doğal unsurlarının sorunsuz ve sürdürülebilir biçimde verilmesi…

Acemoğlu ekonomik ayrışmanın miladı için şu tespiti yapıyor:

“Birleşik Devletler’in kurumları neden ekonomik başarıya Meksika’nınkilerden ya da benzer biçimde Latin Amerika’nın diğer ülkelerinden çok daha elverişlidir? Bu sorunun yanıtı erken sömürgecilik döneminde farklı toplumların oluşma biçiminde yatar.”

Maalesef demokrasi kültürünün arka planında “erken sömürgecilik” gibi bir ahlaksızlık yatıyor.

Afrika’nın, Meksika’nın Latin Amerika’nın vs. yer altı zenginliklerini yağmalayıp kendine demokratik olmaya çalışan Birleşik Devletler sömürdüğü topraklarda oluşturduğu tahribat ne yazık ki maddi manevi her alanda hissediliyor. Eğitim, sağlık, hukuk, belediye hizmetleri hak getire…

Nogales, bir çitin ayırdığı kentin iki ekstrem yaşam koşullarını göstermesi açısından muhteşem bir minyatür: Arizona ve Sonora.