Prof. Dr. ANIL  ÇEÇEN

Her sene olduğu gibi Birinci Dünya savaşının başlangıç  aşaması olan  ÇANAKKALE  SAVAŞI  Türk devleti ve ulusu tarafından bu yılda  anıldı  . Ne var ki , aradan yıllar geçtikçe  anma törenleri ile birlikte basın ve medya organlarında  bu kutsal zaferin ele alınışı da değişiklik göstermeye başladı .İmparatorlukların çökmesine ve dağılmasına yol açan  Çanakkale Savaşı, devletlerarası bir savaş olmasına rağmen  özellikle  din merkezli  çevreler ve bazı önde gelen siyasal İslam temsilcileri bu savaşı  bir din savaşı gibi göstererek  ve  konuyu sadece  Müslümanlar ile Hrıstıyanların çatışması biçiminde ele alarak, devletlerarası bir savaş olan Çanakkale savaşını değerlendirirken,  çok  ciddi bir tarihsel yanlışa neden olmaktadırlar .  Devir değişikliğine giden yolu açan bu savaş ,devletler arası bir çekişme ve çatışma sürecinin en kritik noktasında gündeme gelmiş olan  tarihsel bir olgudur .

                1915 yılında İngiliz ve Fransız donanmalarının Çanakkale boğazının girişine  birden gelmeleriyle başlayan bu olaya karşı, ülkesine saldırılan Osmanlı İmparatorluğu  savunmaya geçmiş ve bu savaş sırasında Osmanlı devletinin çöküşünü önleyebilmek üzere  Alman ordusunun bir bölümü de Alman subaylarının komutasında Osmanlı topraklarına gelerek, İngiliz ve Fransızların ortak saldırısını geri püskürtmek üzere  Osmanlılara yardımcı olmaya çalışmıştır . Bir yanda  İngiliz ve Fransız devletleri sahip oldukları emperyalist imparatorluklarını merkezi coğrafya üzerinde de genişletmek üzere  harekete geçerken , diğer yandan ülkesi işgale uğrayan Osmanlı devleti bu saldırıya karşı  kendini  koruyabilmek için  savaşa girmiştir . Bu aşamada ulusal birliğini geç sağlayan Alman devleti ordularını  Osmanlı topraklarına göndererek,  bu iki Atlantikçi emperyal  devletin  Osmanlı sınırlarını aşarak  merkezi coğrafyaya  egemen olmasını önlemek istiyordu . Çanakkale’de savaş  böylesine bir ortamda  dört devlet ordularının karşı karşıya gelmesiyle  başlıyordu . Bu nedenle Çanakkale savaşı dinler arası bir savaş değil aksine devletler arası bir silahlı çatışmadır .

Birinci Dünya Savaşı öncesi  dönemde İngiltere ve Fransa el ele vererek bütün dünya kıtalarını birbirine bağlayan büyük sömürge imparatorlukları kurmuşlardı . Avrupa gibi küçük bir kıtadan ortaya çıkan bu iki devlet Atlantik kıyılarında bulunmanın getirdiği jeopolitik kolaylıklardan fazlasıyla yararlanarak ,denizler ve okyanuslar üzerinden bütün dünya kıtalarına girerek, her bölgeyi Avrupa merkezli  sömürge imparatorluklarına bağlayarak bir dünya hegemonya düzeni oluşturmuşlardı . Tama anlamıyla bütün dünyaya egemen olabilmeleri için  Akdeniz üzerinden merkezi coğrafyaya da egemen olmaları gerekiyordu . Bu amaçla Akdenize girerek  Çanakkale önlerine gelen bu iki Atlantik gücünü önlemek ve dengelemek üzere de on dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde devlet birliğini sağlayan Alman  devleti , Osmanlı devleti ile bir askeri anlaşma imzalayarak  Balkanlar ve Anadolu bölgelerine girerek, bir Avrupa gücü olarak Atlantik güçlerinin bütün dünyaya egemen olmasının önüne geçebilmenin mücadelesini veriyordu . Özellikle son dönemde Almanya’nın sanayi alanında öne geçmesi ve dünyanın önde gelen askeri gücü olmasıyla birlikte  Almanlar Atlantikçilere merkezi alanda yer vermek istemiyordu . İngiltere ve Fransa ‘da Almanların önünü kesmek üzere Rusya’ya yardık etmek istiyorlardı ama  Almanya Osmanlı ülkesine gelerek  bu iki Atlantikçi gücün Rusya’ya yardım göndermesini önlemeye çalışıyordu . Alman birliğinin sonraki aşamada bir Avrupa gücüne dönüşmesi ile , İngiltere ve Fransa birlikteliğinin  merkezi alan üzerinden dünya hegemonyasına yönelmelerinin önlenmesi için çaba gösteriliyordu  . İşte bu aşamada  Çanakkale savaşı  tarihin bir kesişme noktası olarak  yirminci yüzyılın başlarında  gündeme geliyordu .

Önce Roma daha sonra da Bizans İmparatorluklarının çöküşü üzerine merkezi alanda otorite boşluğu gündeme gelince , Avrupa merkezli batılı ülkelerin topladıkları ordular ile tam on bir  kez Haçlı seferlerine yöneldikleri ve bu doğrultuda Hrıstıyan ordular ile yeniden merkezi alandaki eski Roma ve Bizans topraklarına egemen olmaya çalıştıkları tarihin ortaya koyduğu bir  gerçektir . O aşamada Hazar’dan güneye inen Selçuklu orduları merkezi alana egemen olurken, sürekli olarak Haçlı seferleri ile karşı karşıya kalmışlar  ve bu orduları yenerek geri  püskürtmüşlerdir .Bu ordular o dönemde Amerika  siyasal gündemde  olmadığından hep Avrupa merkezli  olarak ortaya çıkmışlar ve yeniden Roma ve Bizans hegemonyası peşinde koşan Hrıstıyan toplumların askerlerinden oluştukları için Haçlı seferleri  ismi ile adlandırılmışlardır . Ne varki , Çanakkale savaşlarında boğazlar  bölgesine gelen  deniz birliklerinin milli  devletlerin donanmaları  ile karaya çıkması,  gelen askerlerin bir din ordusu olmadığını açıkça göstermekte ve bu yüzden de Çanakkale savaşları yeni bir Haçlı seferi olarak  tarih bilimince kabül edilmemektedir . İngiliz ve Fransız askerleri Hrıstıyan toplumların içinden çıkmalarına rağmen ,mensup oldukları devletlerin ulus devlet niteliğini taşıması nedeniyle  milli ordular olarak  bir misyon üstlenmişlerdir . Bu açıdan ortada bir din savaşı vermek üzere gelmiş olan  ümmet orduları yoktur . Haçlı seferlerinde Avrupa’nın her ülkesinden toplanan  Hrıstıyan ordular söz konusu olduğu için  , bunlara karşı  Müslüman olmuş  Selçuklu askerleri   çıkmış ve Hrıstıyan ordularının yeniden merkezi bölgeye gelerek   ikinci kez  Roma ya da Bizans gibi Hrıstıyan devletlerin  merkezi alanda  hegemonya oluşturmalarına  izin verilmemiştir .

Çanakkale savaşları yirminci yüzyılın Haçlı seferleri olmadığı gibi , merkezi bölgede var olan Osmanlı devleti de sınırları içinde her din ve kökenden gelen insanların ortak yaşadıkları bir  heterojen bölgesel  imparatorluk olduğu için , İngiliz ve Fransızlara karşı Alman general ve subaylarının yönetimi altında savaşa giren Osmanlı ordusunda Osmanlı vatandaşı olan Ermeni ,Rum ve Yahudilerin  de savaşa girdikleri görüldüğü için Osmanlı ordusuna da bütünüyle bir İslam ordusu olarak bakmak  gerçekliği bütünüyle yansıtmaktan uzaktır . Osmanlı ordusunda  gelecekte Filistin’de İsrail’i yeniden kurmak isteyen  Siyonistlerin katır birlikleri de yer almış ayrıca  Macaristan’dan gelen bazı askerlerde geleceğin oluşturulması doğrultusunda bu savaşın içinde yer alarak etkili olmaya çalışmışlardır . Bu durum dikkate alınırsa Çanakkale savaşlarının Müslümanlar ile Hrıstıyanlar arasında yapılan bir din savaşı olmadığı ama aksine  dört büyük devlet arasındaki bölgesel hegemonya çekişmelerinin  gündeme  getirdiği  sıcak çatışmalar olduğu görülmektedir . Almanların yönetimindeki Osmanlı ordusu bu savaşlarda yenilseydi İngiliz ve Fransız yardımları  Rusya’ya  ulaştırılacak ve Rus devleti  1905 yılında karşı karşıya kaldığı Japon savaşı sonrasındaki çöküntüden kurtularak  ve yeniden güçlenerek tarih sahnesine çıkarak  Alman İmparatorluğunun  önünün kesilmesinde etkin bir rol oynayacaktı . Ne var ki , savaşı Almanya destekli Osmanlı orduları kazanınca , İngiltere ve Fransa Çanakkale’yi geçerek  Rusya’ya yardım edememiş ve bu doğrultuda Rusya’daki kaos ve karışıklık , sosyalist devrimin yapıldığı tarihe kadar devam etmiştir .

İngilizler ile Fransızlar  okyanus kıyısı ülkeler  üzerinden   bütün denizlere açılabildikleri için  dünya hegemonyasını  kıtalar üzerinde  kurabilmişlerdir . Almanya ise  bir kara ülkesi olarak Avrupa kıtasının tam ortasında yer almıştır . Böylesine bir jeopolitik’e sahip olan Almanya batıdaki iki dev  ülke olan İngiltere ve Fransa’yı devre dışı bırakarak batıya ve denizlere açılamamış ama bulunduğu coğrafyanın uzantısı olan doğu bölgesine açılarak merkezdeki Osmanlı topraklarına girmiştir . Savaş öncesinde Osmanlı ülkesi ,İran ve Orta Doğu bölgelerinden Afganistan’a kadar var olan İslam coğrafyasında  bir Alman-İslam devleti olarak Töton İmparatorluğu oluşturmayı  ulusal jeopolitik hedef olarak önüne koyan Almanya  , İngiltere  ve Fransa’dan önce davranarak  merkezi alanda yapılanmaya yönelmiştir . Bu doğrultuda milyonlarca Alman vatandaşı Osmanlı ülkesi üzerinden Rusya ve Orta Asya bölgelerine gönderilerek geleceğin  Alman-İslam imparatorluğu olarak Töton devletinin temelleri  Avrasya bölgesinde yeni bir yapılanma olarak öne çıkartılmaya çalışılmıştır . İngiliz ve Fransız donanmalarının  Çanakkale’yi geçerek  Karadeniz üzerinden Rusya’ya askeri yardım götürmeyi hedeflemesinin arkasında yatan en önemli neden,  Almanya’nın kendi kontrolü altında bir İslam imparatorluğunu dünyanın orta bölgelerinde kurmaya çalışmasıdır . Alman devleti Osmanlı toprakları üzerinden İran ve Orta Asya bölgelerine uzanarak   Avrasya’yı başkalarına bırakmamaya çalışırken  , dünya hegemonya kavgasında  kendi projesi olarak Töton  İmparatorluğu projesini de Atlantik güçlerine karşı yeni bir bölgesel  alternatif olarak ortaya koymuştur .

İngiltere’nin  Birleşik Krallık adı altında  bütün sömürgelerini bir araya getirerek bir dünya devleti oluşturmaya yöneldiği aşamada, jeopolitik açıdan   denizlere açılma şansı olmayan  Almanya ,doğu politikasını devreye sokarak Balkanlar ,Anadolu ve İran üzerinden  Türkistan’a kadar ulaşacak ve Çin ile sınır komşusu olacak  bir Avrasya devleti olarak Töton İmparatorluğunu kendisinin yola devam edebilmesi için  zorunlu bir adım olarak görüyordu .Bu nedenle Avrasya’nın giriş kapısı konumundaki Boğazlar’da askeri varlık geliştirerek  ve Osmanlı ordusu ile birlikte İngiltere ile Fransa’nın önüne geçerek bu kapıyı Atlantik güçlerine karşı kapatıyordu . Çanakkale’de Alman  generallerinin komutasnda Alman subayları olmasaydı , Osmanlı ordusunun bu savaşı kazanması mümkün olamayabilirdi . Çünkü Osmanlı devleti  son döneminde saray yaptıran padişahlar yüzünden büyük borçlara sürüklendiği için , silah almaya ya da orduyu güçlendirmeye yönelik harcama yapamaz duruma gelmiş ve bu yüzden de Almanlara muhtaç kalarak bu ülke ile bir askeri antlaşma imzalama yoluna gitmiştir . Almanlar İngiliz ve Fransızları Çanakkale’de geri püskürtürken , bir çok vatandaşını da Rusya ve Kazakistan gibi ülkelere göndererek gelecekteki Berlin merkezli yeni  imparatorluğun  temellerini atmaya çalışıyordu . Bu durum aynı zamanda Birinci Dünya Savaşına giden yolu da açarak ,imparatorlukların parçalanmasına ve aynı zamanda ulus devlet sürecinin Avrupa kıtası üzerinden Asya kıtasına doğru  gelmesine Türkiye üzerinden   yardımcı oluyordu .  

Çanakkale savaşında dört devletin çarpışmalara katılması , bu olayın bir  emperyalizm ve  kendini koruma  noktasında antiemperyalizm olarak  öne çıkmasına neden olmaktadır . İngiltere ve Fransa emperyalist devletler olarak Çanakkale önlerine gelerek Akdeniz’den Karadeniz’e geçmeye çaba göstermişler ama bu durumda toprakları tehdit altına giren Osmanlı devletinin ,bu emperyalist saldırıya karşı  antiemperyalist bir yol izleyerek  bir savunma savaşına giriştiği ve bu yolda da Atlantik emperyalizmine karşı Avrupa emperyalizminin baş temsilcisi Almanya’nın  askeri ve ekonomik yardımlarını aldığı  görülmüştür . Almanya yıkılmakta olan Osmanlı devletini destekleyerek  İngiliz ve Fransız ordularının Avrasya bölgesine girmelerini engellemiştir . Alman subayları  bu savaştan önce İstanbul’a gelerek yerleşmişler , bu arada hem Türkçe öğrenerek Türk askeri ile diyalog  kurmuşlar hem de geleceğe dönük Avrasya siyasetleri doğrultusunda  Osmanlı ülkesinde yapılanmaya başlamışlardır . Üç büyük Avrupa devletinin ulus devlet kimliği taşımaları , savaş koşullarında  Osmanlı ordusunu da yakından etkilemiş ve bu süreçte  Osmanlı askerlerinin zamanla Türkleşerek Türk askeri konumuna  geldikleri görülmüştür . Osmanlılar müttefikleri Almanya sayesinde yenilgiden kurtulmuşlar ve Alman yardımları ile Rusya, İngiltere ve Fransa gibi emperyal  güçlerin saldırılarına karşı kendilerini koruyabilmişlerdir .Çanakkale savaşı ile başlayan  kurtuluş savaşının zamanla uluslaşması , Çanakkale’deki Osmanlı askerlerinin savaşın getirdikleriyle  bir ulusal orduya dönüşmesini ve sonra da  Osmanlı ahalisinin Türkleşmeye yönelmesinin ilk adımları  olmuştur . Özünde bir imparatorluk ordusu olan Osmanlı  askeri birlikleri savaşırken , alt kimlikler geride kalmış ve düşmana karşı birleşerek savaşan  Osmanlı askerleri milli bir direnişle Türkleşmişlerdir  .

Çanakkale savaşları bir anlamda  Birinci Dünya savaşının ilk raundu olmuş ama daha sonraki gelişmeler doğrultusunda da aynı zamanda  ulusal kurtuluş savaşının  ilk adımları olarak bir görünüm kazanmıştır . Ülkedeki bazı milli şairler ve yazarlar , Çanakkale direnişini bir anlamda dünya emperyalizmine karşı çıkışın şanlı destanı olarak görmüşler  Türkiye Cumhuriyetinin bir ulus devlet olarak kurulmasına giden yolda Çanakkale savaşı bir ulusal direnişin ilk adımı olarak genel kabül görmüştür . İmparatorluktan ulus devlete geçilirken  , Hrıstıyan dünyaya karşı direnen bir İslam ordusu yerine ,batılı emperyal devletlere karşı bir ulusal direnişin başlangıç noktası olarak  Çanakkale savunması açıklanmaya çalışılmıştır . Çanakkale’de  bir  Selahattin Eyyubi ruhu yerine , Limon Von Sanders isimli Alman generalinin ve subaylarının düzgün yönetimi etkili olmuştur . Emperyal saldırıya karşı antiemperyalist bir direniş gösterilirken , ülkede var olan yokluk ve yoksulluk gibi olumsuz etkenler de  savaşın bir ulusal çıkışa yönelmesinde etkili olmuştur .Avrupalı üç ulus devletin askerlerinin   çekişmelerinin, saldırıya karşı savaşan Osmanlı askerlerinde  dinsel bir ruh yerine zamanla ulusal bir ruhu oluşturduğu  ve daha sonraki aşamada da bunun  kurtuluş savaşının ulusal çizgide örgütlenmesine yol açtığı görülmüştür . Fransız devrimi sonrasında bir türlü Osmanlı milleti yaratamayan Osmanlı devletinin , Avrupa’nın yanı başında bir ulus devlete dönüşmesi sürecinde ,Çanakkale  savaşının önemli bir dönüm noktası olduğu görülmüştür .

Çanakkale savaşını saldıranlar cephesi kazansaydı İngiliz ve Fransız orduları , Rusya’ya girerek  çökmüş olan Rus devletini ayaklandırarak Almanların karşısına çıkarmak istiyorlardı . Savaşı bu cephe kaybedince  Japonya’ya karşı yenilerek çökmüş olan  Rus devleti tam olarak  çökerek  dağılacaktı . İşte bu aşamada  Amerika üzerinden örgütlenen bir Bolşevik hareketinin  Rusya’da bir sosyalist devrim yapması üzerine Avrupa emperyalizminin  Avrasya bölgesine  girmesi ve etkin olması  önleniyordu . Eğer Osmanlı ordusu yenilseydi , İngiliz ve Fransız  birlikleri Anadolu yarımadasına da girerek  , bu yarımadanın doğu bölgesinde Rus ve Fransız kışkırtmalarıyla başlamış olan Ermeni isyanlarına da destek sağlayarak ,  Anadolu’nun doğu yarısında  Akdeniz gibi sıcak denizlerde kıyısı olan bir Büyük Ermenistan devletinin kurulması sağlanacaktı . Rus ve Fransız emperyalizmleri her zaman için bir Büyük Ermenistan devletinin kurulmasından yana olmuşlardır . Almanlar ise  Türkler’den çekindikleri için Ermeni sorununa karşı  uzak durmuşlardır . Ama daha sonraki dönemlerde Almanların’da Türkiye’nin çıkarlarını dikkate almayarak bir bağımsız Ermenistan projesinden yana hareket ettikleri ortaya çıkmıştır .   Çanakkale’de kaybedenler Rusya’ya giremedikleri gibi aynı zamanda Doğu Anadolu topraklarında bir Ermenistan’ın kurulmasına da katkı sağlayamamışlar ve bu yüzden bu bölgeden çok geniş bir Ermeni göçü Suriye topraklarına yönelik olarak gelişmiştir . Ermeni sorunu ulus devlet yapılanmaları doğrultusunda çözülmeye çalışılmış  ama ulusal kurtuluş savaşının Misak-ı Milli  protokolü üzerinden  getirmek istediği bütünlük çerçevesini bozduğu için ,  Büyük Ermenistan projesinin gerçekleşme şansı hiçbir zaman olmamıştır .

 1915 yılı Ermeni meselesinin gerçekleşmesi  ile Çanakkale savaşının yapıldığı  yıl olması  her iki olayı  aynı zaman diliminde ortak kılmaktadır . Bu çerçevede her iki olay arasında zamanlama açısından büyük bir bağlantı vardır . Osmanlı topraklarında Avrupa kıtasında olduğu gibi  batı tipi ulus devlet  kurmak isteyenler Balkanlar’da bunu başarınca , aynı  Balkanizasyon sürecini Anadolu ve Orta Doğu bölgelerine de getirmek istemişler ama  bu planı Türk ulusunun vermiş olduğu ulusal kurtuluş savaşı yüzünden  tam olarak  gerçekleştirememişlerdir . Ermenistan kurulamayınca Orta Doğu haritası değiştirilmiştir .  Rusya’ya yardım gidemeyince yirminci yüzyıla yön veren hareket olarak sosyalist devrimin önü açılmış ve bu doğrultuda Sovyetler Birliği kurularak , iki kutuplu bir dünya düzeni Birinci Dünya savaşı sonrasında kurulmuştur . Bu iki büyük oluşum , daha sonraki aşamada  batı tipi bir  ulus devlet olarak Türkiye Cumhuriyetinin tarih sahnesine çıkmasında önemli ölçülerde etkili olmuştur .

 Ermenilerin doğu Anadolu’da Osmanlı yönetimine karşı isyan etmelerinde İngiliz ve Fransız donanmalarının  Çanakkale önlerine gelmesinin  çok büyük etkisi bulunmaktadır .Osmanlı devletini yıkmak ve topraklarını ele geçirmek üzere gelen Atlantik emperyalistlerinin bu  amaçlarına yardımcı olarak gelecekte kendilerine Osmanlı topraklarında yeni yurt  ve devlet kuracak  bir arayış içine giren Doğu Anadolu Ermenilerinin isyanları , beraberinde  Balkan savaşını yitirmiş olan Osmanlı devletinin  tepkisel  davranmasına neden olmuş ve Osmanlılar  Balkanlar’da olduğu gibi Sevr haritasını Anadolu topraklarında gerçekleştirecek bir Balkanizasyon dağılımına, Anadolu toprakları üzerinde yer vermeme eğilimi içinde olmuşlardır . Ermeni sorunu  Çanakkale savaşı ile birlikte patlak verince arada kalan Osmanlı devleti boğazlar  savaşında Almanlardan destek almışlar ama  Ermeni isyanlarına karşı tehcir uygulamaları getirerek yeni kurulmakta olan Türkiye Cumhuriyeti açısından  sorunu kalıcı  bir çözüme kavuşturma  başarısını elde etmişlerdir . İngiliz ve Fransız yardımı alamayan Ermeniler kendi devletlerini kurma  yolunda  pek fazla etkinlik sağlayamamışlar sonra da Rusların desteği ile Kafkasya bölgesinde küçük bir dağ devleti ile yetinmek zorunda kalmışlardır . Ermenistan ile Akdeniz sularına inmek isteyen Rusya  , Japon savaşı sonrasında çöküntüden bir türlü kurtulamayınca , Orta Doğunun yeniden yapılandırılmasında fazla etkili olamamış ve bu yüzden de Büyük Ermenistan kurulamamıştır .

Çanakkale savaşlarının Türk ulusuna kazandırmış olduğu en önemli gelişme , ulusal kurtuluş savaşının öncüsü ve Türk devletinin kurucusu olacak bir büyük ismi tarih sahnesine çıkartması olmuştur . Atatürk , Alman general Limon Von Sanders’in kurmay  başkanı olarak Çanakkale savaşında çok etkili olmuş ve en kritik cephe savaşlarında  komutan olarak gösterdiği büyük cesaret ve kahramanlık ile  Çanakkale savaşında Osmanlı ordusunun , emperyalist saldırıları defetmesinde kilit bir rol oynamıştır . Cephe savaşlarını kazanan Mustafa Kemal  , haklı bir şöhret kazanınca  , Çanakkale savaşlarında gösterdiği kahramanlık sayesinde daha sonraki aşamada Osmanlı genel kurmayı tarafından ulusal kurtuluş savaşının önderi olarak seçilmiştir . Çanakkale savaşı bu açıdan da önemli bir kazanç  sağlayarak ,  Türk ordusunun ve devletinin geleceğe dönük ulusal yapılandırılmasında  başlangıç noktası olmuştur . Çok uluslu bir imparatorluktan çağdaş bir ulus devlete geçerken , Türk ulusunun tarih sahnesine çıkmasını sağlayan uluslaşma sürecinin Çanakkale savaşı sırasında ortaya çıktığı görülmektedir . Sadece bu gelişme bile Çanakkale savaşının bir antiemperyalist ulusal savaş olduğunu ortaya koymakta ve kesinlikle  milli çizgide bir oluşumun  ortaya çıkmasına katkı sağladığı anlaşılmaktadır . Türk ulusunun ve Türkiye Cumhuriyetinin tarih sahnesine çıkmasını sağlayan ulusal önderin çıktığı yer olarak da Çanakkale  bugünkü Türk devletinin  başlangıç noktasıdır .

Çanakkale savaşının bu kadar milli unsurun bir araya geldiği oluşum olarak, bir din savaşı biçiminde ele alınmasının yanlış bir değerlendirme olduğunu tarih biliminin verileri ortaya koymaktadır . Gelibolu gibi küçük bir  alanda cereyan eden kritik mücadele  , yirminci yüzyılın dünya düzenin oluşmasında önemli bir aşama olmuştur . Çanakkale savaşını kazanamayan İngiltere ve Fransa Asya toprakları üzerindeki hegemonya planlarından vazgeçmek zorunda kaldılar .  Hacı hoca kadrolaşması ile Çanakkale’yi dinler savaşına dönüştürmek isteyenlere  Osmanlı yönetimi destek vermemiş ,  boğazdaki çatışmalarda her zaman emperyal projelerin etkili olduğu görülmüştür . Konuyu İslam İmparatorluğu dönemindeki gibi bir cihat savaşına dönüştürmek isteyenler etkin  olamayınca , Birinci Dünya Savaşı sonrasında  eski Osmanlı toprakları üzerinde bir din devleti değil ama tıpkı batılılar gibi çağdaş bir ulus devletin kurulması gerçekleştirilmiştir . Orta Doğu bölgesindeki Müslüman Araplar’ın İngiliz ordusunda Çanakkale’ye gelerek savaşmaları da açıkça  bu savaşın bir din savaşı olmadığının göstergesidir . Hrıstıyan Almanlar Müslüman Osmanlılar ile bir araya gelirken , İngilizler’de sömürgeleri olan Arap ülkelerinden getirdikleri askerleri Osmanlı’nın Müslüman askerlerine karşı  cepheye sürmüşlerdir . Bu da  ortada bir din savaşı olmadığını göstermektedir .

Son yıllarda , Türkiye’de ılımlı İslamcı bir yönetim uzun süre işbaşında kalmasıyla birlikte , Çanakkale savaşının bir başka türlü anıldığı görülmüştür . Resmi bayramların kutlanması ile ilgili yönetmelikler değiştirilirken,  dini bayramların  daha geniş  bir yaklaşım içinde ele alınarak  laik devlet yaklaşımının dışına çıkıldığı göze çarpmaktadır . Kurmay başkan olarak  Çanakkale savaşının her aşamasında ve her cephe savaşında bulunan Mustafa Kemal’in dışlandığı ve Atatürk’süz bir  Çanakkale  programının birbirini izleyen yıllar içinde öne çıkarılmaya çalışıldığı siyaset sahnesinde ortaya çıkan yeni bir gelişme olarak tartışma konusu olmaktadır . Atatürk , Çanakkale zaferinin bir kahramanı olarak  Türk ulusunun gönlünü kazanınca  ,Türkler O’nun arkasından giderek hem devletlerini kurmuşlar hem de emperyalizmin baskılarına karşı çıkarak tam bağımsız bir siyasal düzen içerisinde  özgür bir biçimde yaşama hakkını elde etmişlerdir .Bu durumda Türk ulusu ulusal devletini ve cumhuriyet rejimini Atatürk’e borçludur . Atatürk’de gelmiş olduğu ulusal önderlik konumunu Çanakkale zaferinden elde edilen  başarı  ile  sağlamıştır . Müslüman Araplar ile Türklerin çatışmaları , Hrıstıyan Alman,İngiliz ve Fransız devletlerinin Çanakkale’de karşı karşıya gelmeleri bütünüyle , yirminci yüzyılın başlarında  ulusal gelişmelere katkı sağlamıştır . Hal böyle olmasına ve Çanakkale’nin bir antiemperyalist ulusal kurtuluş  savaşı  olmasına rağmen , sanki ortada bir Haçlı seferi varmış gibi hareket etmek ya da , Hırıstıyan uygarlığına karşı bir İslami Cihat savaşı varmış gibi değerlendirmeler yapmak , Türkiye Cumhuriyetinin hem ulusal yapısına ters düşmekte ve Çanakkale zaferinin  bir ulusal tarih başarısı olarak her yıl anılmasını önlemektedir .

Çanakkale zaferinin Türk ulusunun önderi konumuna getirmiş olduğu büyük Atatürk olmadan   Çanakkale törenleri ya da toplantıları yapmak hem tarih verilerine ters düşmekte hem de Düvel-_i Muazzama denilen büyük emperyalist düzene karşı direnme yolunda Türk’lerin atası konumuna gelmiş olan Atatürk’e karşı yapılan bir haksızlık olmaktadır . Her sene Çanakkale Şehitleri anılırken , bu cephede İngiliz ordusunun askerleri olarak Türklere karşı savaşan Anzak askerleri anılırken , Türklerin komutanı olan  ulusal önder Atatürk’ün dikkate alınmaması  , ulusalcı ve cumhuriyetçi çizgideki Türk toplumunu derinden yaralamaktadır . Atatürk şehitlikte yatan  düşman askerlerine  “ burada yatanlar bizim evlatlarımız “diyerek insancıl bir tutumu dünya kamuoyu önünde sergilerken , biz hala ortaçağ döneminden kalma cihatçı bir tutum ile bu ulusal savaşı  tarihsel gerçeklerden saptırarak anamayız . Çanakkale savaşı  bir din savaşı değil ama bir antiemperyalist ulusal kurtuluş savaşıdır . Savaşın  bizim açımızdan zaferle sonuçlanmasını sağlayan ulusal önder Atatürk’süz bir Çanakkale anması söz konusu olamaz .Olursa tarihsel gerçeklere ters düşen bir durum ortaya çıkar ki  , bunu da Türk ulusu kabül edemez.Türk devleti önümüzdeki dönem de şimdiye kadar yapılmış olan bu yanlışların yeniden ortaya çıkmasına izin vermemeli ve Çanakkale törenlerinde bu zaferi bize kazandıran kurucu önder Atatürk’e hak ettiği yer verilmelidir . I915 zaferi Türkleri 1919’a taşımıştır . Çanakkale’de başlayan ulusal direniş Samsun kıyılarına taşınmış ve oradan hareket ile Anadolu’nun bağrına girilerek , Türk halkı çağdaş bir ulus devlet çatısı altında örgütlenebilmiştir . Osmanlı genelkurmayı , ulusal kurtuluş savaşının önderini seçerken , Çanakkale zaferi bir çıkış noktası olmuş ve Çanakkale’de elde edilen zafer daha sonraki aşamada  yurdun bütün köşelerine taşınarak  ulusal kurtuluş savaşı da zaferle taçlandırılmıştır . İlk adımda elde edilen zafer son adıma giden yolda Türk ulusuna yön göstermiştir . Sonuçta ortaya çağdaş bir ulus devlet çıkarılmıştır  ama  ortaçağ döneminden kalma bir din devleti hiçbir zaman düşünülmemiş ve bu yüzden de laiklik ilkesi  devletin temel prensibi  olarak  anayasanın içinde önemli bir yere sahip olmuştur . Balkan savaşları sonrasında gündeme gelen Çanakkale savaşı , Osmanlı devletini parçalayan Balkanizasyon sürecinin   Anadolu yarımadasına  taşınmasını engelleyerek  Türkiye Cumhuriyeti ulus devletine giden yolun açılmasını sağlamıştır .