İki yıl önce medyaya yansıyan bir haber, kamuoyunda pek dikkat çekmedi ve üzerinde de tartışılmadı. AB’nin onay verdiği, PESCO (Permanent Structured Cooperation-Daimî Yapılandırılmış İş Birliği) kapsamındaki 17 adet proje arasında; AB üyesi ülkelerin katılımıyla, Güney Kıbrıs’ta ortak bir istihbarat okulu kurulması yönünde bir tasarımın olduğu haberi yayımlandı. JEIS (Joint EU Intelligence School- Ortak AB İstihbarat Okulu) ismiyle anılan projenin, Yunanistan-GKRY ikilisinin girişimleriyle gündeme geldiği ortaya çıktı. Bu konuda medyaya görüş veren yabancı akademisyenleri incelediğinizde; merkezi Atina’da bulunan EIA (European Intelligence Academy-Avrupa İstihbarat Akademisi) isimli bir kuruluşun yetkilileri olduğunu görürsünüz. Atina’daki bu kuruluşun, Güney Kıbrıs’taki projenin bir prototipi gibi davranmaya çalıştığını söyleyebiliriz. Bu konuya, Fransa’nın da açıktan destek verdiğini unutmayalım. Üstelik JEIS’in Fransız istihbarat modelini izlemesi gerektiği yönünde görüş veren Yunanlı akademisyenler var.

Güney Kıbrıs’ta düşünülen bu okul projesinin hayata geçip geçmediği konusunda, açık kaynaklarda net bir bilgiye rastlanmıyor. Ancak, AB’nin bu projeyi onayladığı açık kaynaklara yansımış durumda. Proje okulun, resmi bir internet sitesi de mevcut.

Bu okul, çok mu önemli diyebilirsiniz.

İstihbarat okulları, seviyelerine ve konularına göre farklı istihbarat üretim modellerinin temel ve ileri düzeyde eğitimlerinin verildiği yerlerdir. Diğer yandan, ülkelerin kendi istihbarat teşkillerinin kültürlerini de yansıtırlar. Bu kapsamda, her birinin ekolleri farklı olabilir.

Ancak şimdi karşımızda, Doğu Akdeniz’in ortasındaki bir adada AB üyesi ülkelerin istihbarat personelini yetiştirmeyi hedef alan bir okul projesi var. Okulla ilgili açık kaynaklara yansıyan bilgilere bakıldığında; okulun sivil personele hizmet vereceği anlaşılıyor.

Peki, bu ne anlam ifade ediyor olabilir?

Ortak bir istihbarat okulu düşüncesi varsa, ortak bir istihbarat organizasyonu da var ya da gelecekte düşünülüyor anlamına gelebilir. Aslına bakılırsa, AB içinde istihbarat hizmeti verebilen kurumlar var. Ancak bunlar, dağınık ve farklı üye ülkelerin kurduğu ve işlettiği sistem ve kurumlar. Açık kaynaklara yansımış bu konudaki bazı akademik çalışmalara bakıldığında, bunların; Berne Club, Europol, European Union Military Staff (EUMS), The Counterterrorism Group (CTG), The European Union Satellite Centre ve The EU Joint Situation Centre (SitCen)/INTCEN isimli merkezler olduğunu görebilirsiniz.

O takdirde, proje olarak görünen bu okulun; bu dağınık istihbarat birimlerinin muhtemel bir birleşmesine ve müşterekliğin sağlanmasına taban yaratacak bir işlevi olabilir mi?

Şimdilik zor gibi gözükse de orta ve uzun vadede, bölgesel gelişmelere bağlı olarak, en azından, ilgi alanları gereği bazılarının bir araya gelmeleri mümkün olabilir. Stratejik ve operatif ağırlıklılar için bu muhtemel. Olası birleşmeler, seviye ve işlev itibarıyla; The EU Joint Situation Centre (SitCen)/INTCEN (AB Ortak Durum/İstihbarat Merkezi) altında gerçekleşebilir. Ancak bu durum için, AB içindeki bir kısım konularda tam anlamıyla bir mutabakatın oluşması gerekiyor. Nitekim Fransa Cumhurbaşkanı Macron da PESCO kapsamındaki bu projelerin onay aşamalarında, AB'nin ortak bir savunma politikasının olması gerektiğini ifade etmişti. Demek ki bazı konularda hedef birliği oluşturmakta zorlanılıyor. Bu nedenle, kendi ihtiyaçlarına binaen, öncelikli olarak dağınık haldeki stratejik yapılanmaları toparlayacak bazı hamleler geliştirebilirler. Söz konusu proje okul, bunun ilk adımı olabilir.

Diğer yandan önceki dönemlerde, okul projesinin AB içinde İngilizler tarafından engellendiğine dair açık kaynaklarda bir kısım haberler de yer almış durumda. Bunun nedeni, İngiltere’nin bu okul projesini; Kanada, ABD, Yeni Zelanda ve Avusturalya ile yürüttüğü ‘‘Five Eyes-Beş Göz’’ istihbarat projesine rakip görmesi olarak açıklanıyor. Bu engelleme ve gerekçesi doğruysa; okul projesinin, gerçekte ortak bir haber alma projesinin bir parçası olabileceği ihtimalini daha da güçlendiriyor demektir.

Bu ilginç bir durum. Çünkü, İngiltere Brexit süreciyle AB’den çıkma aşamasında. Ancak, adada da üsleri var. İngiltere’nin, Fransa’nın Doğu Akdeniz’deki açık ve kapalı birçok atraksiyonlarına karşı nereye kadar tahammül edebileceği ya da hangi konularda ortak davranış sergileyebileceği de ayrıca incelenmeye değer bir konu.

Bazı Batılı açık kaynaklar tarafından, projenin; müfredat, eğitim takvimi, eğitmenler, katılımcıların seçimi vb. teknik detaylarının açık olmaması ve GKRY’nin Ruslara yönelik siyasi eğilimleri gibi nedenlerden dolayı, AB içindeki bir kısım çevrelerce projeye temkinli yaklaşıldığı iddia ediliyor. Ancak AB dışında, son dönemde ABD’nin Ruslarla olan ilişkilerin minimuma indirilmesi şartıyla GKRY’yi uluslararası askeri eğitim (IMET) programına aldığı da biliniyor.

Okul projesinin internet sitesine bakılırsa, uluslararası iş birliğine yönelik konuları görebilirsiniz. Bu kapsamda, üye ülkelerin güvenlik ve istihbarat servisleri ile NATO Mükemmeliyet Merkezleri’yle de iş birliği içinde olacaklarını iddia ediyorlar. GKRY’de konuşlu bir AB istihbarat okuluna, Mükemmeliyet Merkezi seviyesinde sağlanabilecek bir NATO eğitim desteği mümkün olabilir mi? Zannetmiyorum. Bu desteğin boyutu ve ülkemizin ittifak içindeki bu konuya yaklaşımı elbette ki önem arz ediyor. Kaldı ki ülkemizde de NATO’ya akredite olmuş deniz güvenliği ve terörle ilgili olarak iki adet Mükemmeliyet Merkezi mevcut.

Bununla birlikte Güney Kıbrıs’ta projelendirilen bahse konu bu okulun, diğer başka önemli işlevleri de olabilir. Örneğin, AB üyesi olan ya da olmayan birçok ülkenin konulara ilgi duyan akademisyenleri için, bir düşünce kuruluşu olarak hizmet vermesi de ihtimal dahilindedir. Bu durum, Doğu Akdeniz’le ilgili meselelerin yerinde ancak Yunan-Rum ikilisinin yörüngesinde müşahede edilebileceği olasılığını ortaya koyuyor. Bu da kendi tezleri açısından, küresel ve bölgesel bir kamuoyu oluşturmaya yardımcı olacak fırsatları beraberinde getirebilir.

Bize gelince… Mavi Vatan konsepti kapsamında yapılacak çok iş var. Proaktif yaklaşımların öne çıktığı bir dünyada yaşıyoruz. Karşı tarafın nelerle uğraştığı bu anlamda önem arz ediyor. Bu yazımda, rakiplerce yapılmaya çalışılanlardan birini; sadece açık kaynaklara dayanarak ele almaya çalıştım. Buna karşılık, malumun ilamı olan konuların dışında başka neler yapabiliriz diye bizim de düşünmemiz gerekiyor. Bu kapsamda, örneğin, bizdeki kurumlar için öneriler getirmek; maalesef birçok yönden zor ve pratikte de bir yarar sağlamıyor. Bu nedenle, haziran ayında yazdığım ‘‘Mavi Vatan Tartışmaları ve Öneriler’’ başlıklı yazımın, yeni ve farklı bir öneriyi içeren son paragrafını sizlerle tekrar paylaşmak istiyorum:

‘‘…Meseleleri, farklı konuların uzmanlarıyla bir bütünlük içinde takip edebilecek bir anlayışa ve kolektif bir yapıya sahip olmamız gerektiğini ifade etmiştim. İzninizle, kurguladığım bu bilimsel yapıya; örnek olarak, şimdi bir isimlendirme yapmak istiyorum:

Orta Doğu ve Doğu Akdeniz Bilimsel İzleme ve Değerlendirme Kurulu.

Tabi ki isimler değişebilir. Resmi bir kurumun çatısı altında, kolektif ve bilimsel bir yapının ihtiyaç olduğunu düşünüyorum. Aksi takdirde, birbirinin içine geçmiş disiplinlerin ve parçalı haldeki farklı uygulamaların, iyi niyetle de olsa, bir sonuç vermesinin uzun zaman alabileceğini değerlendiriyorum. Bu önerim, karar vericilerin bu konudaki büyük resmi görmesinde ve kamuoyunun bilgilendirilmesinde yardımcı olacaktır. Bilimsel bir kurulun önemini ve bir örneğini, pandemi sürecinde gördük. Bu fikrin, dikkate alınmasını diliyorum.’’

Selametle…

Kaynaklar:

‘‘Avrupa Birliği ortak ajan okulu kuruyor’’, Hürriyet Gazetesi, 24 Kasım 2018, https://www.hurriyet.com.tr/dunya/avrupa-birligi-ortak-ajan-okulu-kuruyor-41029378 (29 Eylül 2020)

European Intelligence Academy, http://www.euintelligenceacademy.eu/ (29 Eylül 2020)

PESCO Projects, Joint EU Intelligence School, https://pesco.europa.eu/project/joint-eu-intelligence-school/ (29 Eylül 2020)

Gökkuş, Beraat, ‘‘Avrupa Birliği ortak ajan okulu kuruyor, projeye Yunanistan ve Kıbrıs öncülük edecek’’, Euronews, 23 Kasım 2018, https://tr.euronews.com/2018/11/23/avrupa-birligi-ortak-ajan-okulu-kuruyor-projeye-yunanistan-ve-kibris-onculuk-edecek (29 Eylül 2020)

Bilgi, Şeniz, Okutman, ‘‘Intelligence Cooperation in the European Union: An Impossible Dream?’’, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, All Azimuth V5, sayfa 57-67, Ocak 2016, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/147477 (29 Eylül 2020)

Rousselet, Lelia, ‘‘A European intelligence school led by Greece and Cyprus?’’, MacroPolis, 30 Kasım 2018, https://www.macropolis.gr/?i=portal.en.the-agora.7623 (29 Eylül 2020)

Kırıkkanat, Alp, ‘‘Mavi Vatan Tartışmaları ve Öneriler’’, Alp Kırıkkanat Seyir Defteri, 03 Haziran 2020, http://www.alpkirikkanat.com/makale-detay/86/mavi-vatan-tartismalari-ve-oneriler (30 Eylül 2020)