Prof.Dr. İ. Hamit HANCI

Av.Dr. Alp ASLAN, Patent V., Amatör Telsizci (A Sınıfı)

Elektronik harp (EH), savaş alanının görünmez cephesi olarak da anılan, elektromanyetik sinyaller üzerinden yürütülen bir mücadele yöntemidir. Elektromanyetik spektrumun kontrolünü ele geçirme savaşıdır. Bu savaşta düşmanın radar, telsiz hatta ulaşım araçları ve diğer elektronik sistemlerini kullanması engellenirken, dost kuvvetlerin bu spektrumu en verimli şekilde kullanması sağlanmaya çalışılır. Modern ordular için elektronik harp, konvansiyonel silahlar kadar kritik bir unsurdur ve teknolojik üstünlüğün belirleyici olduğu günümüz çatışmalarında büyük öneme sahiptir.

Tarihte ilk örnekleri 20. yüzyılın başlarında görülse de (örneğin 1905 Rus-Japon Savaşı’nda telsiz karıştırma girişimleri), elektronik harbin gerçek değeri II. Dünya Savaşı’nda anlaşılmıştır. O günden bu yana iletişim, radar ve güdüm teknolojilerinin gelişimiyle birlikte elektronik harp de sürekli gelişmiş, modern savaşın vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir. Günümüzde sadece savaşlarda değil, barış döneminde dahi ülkeler elektronik harp tekniklerini istihbarat toplamak ve caydırıcılık oluşturmak amacıyla kullanmaktadır. Elektronik harp, askeri başarının anahtarı olabilecek kadar kritik bir alan haline gelmiştir.

Doğrular ve Yanlışlar

*Yanlış: “Elektronik harp sadece radar karıştırmadır.”

Doğru: Elektronik harp, radar karıştırmadan ibaret olmayıp çok geniş bir faaliyet alanını kapsar. Genel olarak üç ana dala ayrılır: Elektronik Taarruz , Elektronik Savunma (veya Koruma) ve Elektronik Destek . Radar veya haberleşme sinyallerini karıştırmak (jammer kullanımı) bu dallardan sadece birisidir ve “elektronik taarruz” kapsamına girer. Elektronik taarruz, düşman radyo/radar sistemlerine yönelik aktif müdahaleleri (karıştırma, aldatma, yüksek güçlü elektromanyetik silahlar gibi) içerir. Bunun yanında, sinyal aldatma (düşman radarına sahte hedefler göstermek veya yanlış bilgi yansıtmak) da taarruzun bir parçasıdır.

Elektronik savunma/koruma, dost unsurların düşman elektronik saldırılarından korunmasını hedefler. Örneğin, kendi radar ve haberleşme sistemlerimizi anti-karıştırma özellikleriyle tasarlamak, platformlara radar ikaz alıcıları ve karşı tedbir sistemleri (chaff/flare, aktif karıştırıcılar vb.) entegre etmek elektronik savunma faaliyetleridir.

Üçüncü boyut elektronik destek, düşmanın yayınladığı sinyalleri dinleme ve analiz etme faaliyetlerini kapsar. Buna genelde sinyal istihbaratı (SIGINT) da denir. Elektronik destek sayesinde radar emisyonları, telsiz konuşmaları gibi sinyaller pasif olarak toplanır; bu yolla düşmanın yerini, kapasitesini ve niyetini anlamaya yönelik kritik bilgiler elde edilir.

*Yanlış: “Elektronik harp bir silah değildir.”

Doğru: Elektronik harp, patlayıcı mermi atan bir top veya füze gibi kinetik bir silah olmasa da askeri literatürde bir savaş silahı ve kabiliyeti olarak kabul edilir. Düşmana doğrudan fiziksel zarar vermekten ziyade düşmanın elektronik teçhizatını etkisiz hale getirmeye veya yanıltmaya odaklanır. Güçlü bir karıştırma sinyali göndererek düşman radarının uçakları görememesini sağlamak, aslında düşman silahlarını “kör etmek” anlamına gelir ve bu da ciddi bir taarruz etkisi yaratır. Bu yönüyle elektronik harp, düşman üzerindeki sonuçları itibariyle bir silahtır ve doğru kullanıldığında muharebenin gidişatını değiştirebilir.

Elektronik harbin silah sayılması konusundaki kafa karışıklığı, onun öldürücü olmamasından kaynaklanır. Gerçekten de birçok elektronik harp yöntemi, düşman personelini öldürmez; ancak tank, uçak, gemi gibi pahalı platformları görev yapamaz hale getirmek veya füzeleri hedefinden saptırmak suretiyle silah etkisi gösterir.

Ayrıca, elektronik taarruz kapsamında değerlendirilen yönlendirilmiş enerji silahları (örneğin mikrodalga silahları, EMP jeneratörleri) doğrudan elektronik devreleri yakarak teçhizatı kalıcı biçimde tahrip edebilir. Bu nedenle modern ordular, elektronik harbi “ölümcül olmayan bir silah” kategorisinde konumlandırmakta ve ciddi yatırımlar yapmaktadır.

*Yanlış: “Elektronik harp sadece büyük savaşlarda kullanılır.”

Doğru: Elektronik harp sistemleri büyük ölçekli konvansiyonel savaşlarda kritik rol oynasa da küçük ölçekli çatışmalarda ve barış dönemlerinde de yaygın şekilde kullanılır. Barış zamanında birçok ülke, komşularının ve potansiyel tehditlerin yayınlarını sürekli izler (elektronik destek/sinyal istihbaratı faaliyetleri) ve olası bir kriz anında avantaj sağlayacak veriler toplar. İstihbarat uçakları veya gemileri rutin devriyelerinde çevre coğrafyadaki radar ve iletişim sinyallerini kaydederek bir elektronik harp bilgi bankası oluşturur. EH gerginlik veya caydırıcılık durumlarında da aktif rol oynar: Bir ülke, düşmana gözdağı vermek için sınır bölgesinde güçlü karıştırıcılar çalıştırabilir veya kritik anlarda düşmanın haberleşmesini geçici olarak keserek onu uyarabilir.

Düşük yoğunluklu çatışmalar ve sınır ötesi operasyonlar da elektronik harp kullanımına sahne olur. Terörle mücadele harekâtlarında güvenlik güçleri, uzaktan patlatılan bombaların sinyallerini karıştırarak (cep telefonu veya radyo frekanslarını baskılayarak) bu tehditleri bertaraf etmektedir. Yine 2020’deki Bahar Kalkanı Harekâtı gibi sınır ötesi operasyonlarda Türk Silahlı Kuvvetleri, düşmana ait radar ve hava savunma sistemlerini elektronik harp ile kör etmiş; bu sayede SİHA’ların güvenle operasyon icra etmesini

*Yanlış: “Elektronik harp sadece hava kuvvetlerini ilgilendirir.”

Doğru: Elektronik harp, üç boyutlu bir harp sahası olup hava, kara ve deniz kuvvetlerinin tamamını ilgilendirir. Akla genelde uçaklardaki radar karıştırıcılar gelse de, aslında deniz platformları ve kara birlikleri de yoğun biçimde elektronik harp sistemleri kullanır. Bir savaş gemisi, düşman anti-gemi füzelerini şaşırtmak için elektronik karıştırma ve aldatma sistemleriyle donatılır; aynı gemi torpido saldırılarına karşı akustik/jammer karşı tedbirler kullanabilir. Kara birlikleri ise telsiz haberleşmesini korumak için karıştırmaya dayanıklı sistemler kullanırken, düşmanın komuta kontrolünü bozmak için taşınabilir telsiz karıştırıcı cihazlar konuşlandırır. Hava kuvvetlerinde savaş uçakları ve İHA’lar, radar ikaz alıcıları, kendi kendini koruma sistemleri ve taarruz maksatlı elektronik harp podları taşır. Uydu haberleşmesini engellemek veya uydu konumlama (GPS) sinyallerini bozmak da elektronik harbin parçasıdır.

Başarılı bir elektronik harp icrası, kuvvetler arası koordinasyonu gerektirir; örneğin, havadan bir karıştırma uçağının bastırdığı düşman radarı, karadan ilerleyen birlikler için güvenli bir koridor açabilir. Bu nedenle elektronik harp, tek bir kuvvetin tekelinde olmayıp bütüncül bir harp disiplini olarak değerlendirilmektedir.

*Yanlış: “Elektronik harp her sistemi anında etkisizleştirir; uzaktan da her şeyi yapabilir.”

Doğru: Elektronik harbin etkisi, hedef sistemlerin anında ve otomatik olarak devre dışı kalması şeklinde özetlenebilecek bir “sihirli değnek” değildir. Aksine, başarılı bir elektronik harp için birçok fiziksel ve teknik faktörün göz önüne alınması gerekir.

Menzil ve Güç: Elektronik taarruz sistemleri, hedefe belirli bir mesafeden etkili olurlar. Sinyal gücü, mesafe arttıkça zayıflar. Bir radar veya iletişim cihazını karıştırmak için, belirli bir mesafeye kadar yaklaşmak veya çok yüksek verici gücü kullanmak gerekir. Uzak mesafelerden “her şeyi yapabilmek” pratikte mümkün değildir. Bu yüzden hava platformlarına (ör. karıştırma uçakları) ihtiyaç duyulur veya yüksek güçlü yönlendirilmiş antenler kullanılır. Ayrıca atmosfer koşulları (yağmur, nem) ve arazi engelleri (dağlar, arazi yapısı) sinyallerin yayılımını sınırlar. Görüş hattı (line-of-sight) olmadığında, yani hedef doğrudan görünür bir konumda değilse, radyo dalgaları engelleri aşamayabilir.

Teknolojik Karşı Önlemler: Hedef alınan sistemlerin teknolojik seviyesi, elektronik harbin başarısını etkiler. Akıllı ve dirençli sistemler elektronik harp saldırılarından korunmak üzere tasarlanabilir. Örneğin, modern askeri telsizler frekans atlama (hopping) tekniği kullanarak sabit frekanslı karıştırmaları boşa çıkarır. Radarlar düşük güçlü, kesintili veya LPI (Low Probability of Intercept) dalgaları kullanarak tespit ve karıştırılmayı zorlaştırır. Hedefteki sistemlerin karşı EH tedbirleri (ECCM) ne kadar gelişmişse, onları anında etkisizleştirmek o kadar zorlaşır. Bu durumda elektronik harp unsurları, hedefin zayıf noktasını bulmak için daha karmaşık teknikler veya daha uzun süreli müdahale uygulamak zorunda kalabilir.

Koordinasyon ve Zaman: Elektronik harp genellikle diğer harekât türleriyle koordineli yürütülür ve etkisini gösterebilmesi için doğru zamanlama şarttır. Bir radar karıştırması başlatıldığında, bu sadece o an için etkilidir; karıştırma kesilirse radar yeniden normal çalışabilir. Yani etki anlıktır ve sürekli tutulmazsa kalıcı sonuç vermez. Karıştırma süresince kendi uçaklarınız hedef bölgeden geçip güvenle görevi tamamlar. Elektronik harp planlamasında, “hedefin tamamen kör olması” gibi abartılı beklentiler yerine, geçici fakat kritik avantaj sağlama amacı güdülür.

*Yanlış: “Elektronik harp füzelere karşı tek başına yeterlidir.”

Doğru: Elektronik harp, güdümlü füzelere karşı çok önemli bir savunma katmanı sağlasa da tek başına mutlak bir koruma kalkanı değildir. Örneğin, radar güdümlü bir füzeyi yanıltmak için chaff (metalik şaft) veya karıştırıcılar kullanılır; ısı güdümlü füzelere karşı kızılötesi karıştırıcı (flare veya lazer dazzler gibi) sistemler devreye girer. Bu yöntemler birçok durumda füzeleri şaşırtabilir, ancak her zaman %100 başarı garantisi yoktur. Bazı modern füzeler, karıştırmaya karşı dayanıklı arayıcı başlıklara sahiptir veya farklı sensörleri kombine ederek (ikili arayıcılar gibi) hedefe kilitlenmeye devam edebilir. Ayrıca bir anda birden fazla füze atılmışsa, elektronik karşı tedbirlerin hepsini aynı anda yanıltması zorlaşır.

Bu nedenle, askeri savunma doktrinleri çok katmanlı savunma prensibini benimser: Elektronik harp (yumuşak öldürme/soft-kill) yöntemleri füzeyi aldatmaya çalışırken, eşzamanlı olarak fiziksel imha (sert öldürme/hard-kill) sistemleri de hazır bekler. Bir savaş gemisi, gelen füzelere karşı önce elektronik karıştırma uygular, buna rağmen yaklaşan füze olursa yakın hava savunma topları veya füze savarlarla vurur. EH füze tehdidine karşı kritik ve ilk aşama bir savunmadır ama tek başına yeterli kabul edilmez; diğer savunma tedbirleriyle entegre kullanılır. Bir “mucize kalkan” değil, genel savunma sisteminin önemli bir parçasıdır.

*Yanlış: “Elektronik harp sistemleri sivil sistemleri de otomatik etkiler.”

Doğru: Elektronik harp operasyonları, mümkün olduğunca hedef seçici olacak şekilde planlanır. Amaç, düşman askeri sistemlerini baskılamak iken, sivil iletişim veya elektronik altyapıya zarar vermemektir. Modern EH cihazları, belirli frekans bantlarını hedef alacak veya belirli yönlere yayın yapacak şekilde tasarlanabilir; böylece etki sınırlı ve kontrollü tutulur. Karşı tarafın askeri iletişim ağı VHF/UHF bandında çalışıyorsa, karıştırıcılar sadece o bantta yayın yaparak sivil yayın yapan FM radyo veya cep telefonu şebekelerine müdahale etmeyecek şekilde ayarlanabilir. Keza bir radar karıştırıldığında, bu sivil GPS sinyallerini etkilemez, çünkü farklı frekans ve teknikler söz konusudur.

Elbette, kapsamlı ve geniş spektrumlu bir elektronik taarruz sırasında, sivil sistemler de yan etkiler hissedebilir; özellikle savaş bölgesine yakın coğrafyada sivil haberleşme aksayabilir. Bu daha çok kullanılan yöntemin genişliğine bağlı bir risktir. Genelde Dost ve tarafsız unsurların kullandığı frekanslar önceden belirlenir ve karıştırma planları yapılırken bu frekanslardan uzak durulur. Uluslararası hukuk ve angajman kuralları da, gereksiz yere sivil altyapının hedef alınmamasını şart koşar.

*Yanlış: “Elektronik harp pahalı olduğu için her ülke bunu yapamaz.”

Doğru: Elektronik harp yüksek teknoloji içerse de günümüzde birçok ülke kendi koşullarına uygun EH kabiliyetleri geliştirebilir ve geliştirmektedir. Türkiye, bu alanda son yıllarda kaydettiği ilerlemelerle bunun en somut örneklerindendir. Bir dönem elektronik harp sistemlerini dışarıdan satın alan Türkiye, teknolojik bağımsızlık hedefiyle yoğun AR-GE yatırımları yaparak yerli EH sistemleri geliştirmeyi başarmıştır. ASELSAN ve benzeri savunma sanayii kuruluşlarının çalışmaları sonucu KORAL Mobil Elektronik Harp Sistemi, MİLKAR-3A3 V/UHF karıştırıcı sistem, çeşitli radar ikaz alıcılar (RİAS) ve hava platformları için elektronik taarruz podları gibi ürünler envantere girmiştir. Bu sistemler Suriye sınırında gerçek operasyonel tecrübeler kazanmış, sahada etkinliklerini ispatlamışlardır. KORAL sistemi, 2016’dan bu yana aktif olarak Türk Hava Kuvvetleri tarafından kullanılarak sınır ötesi harekâtlarda düşman radarlarını başarıyla kör etmiştir.

Bazı yetkililerin dediği gibi “Elektronik harp, dışarıdan alınabilecek bir silah değildir; her ülke kendi tehditlerine göre bu sistemleri geliştirmeli”dir.

Türkiye yalnızca karıştırıcı sistemlerde değil, yönlendirilmiş enerji ve siber-elektronik harp konularında da Ar-Ge yürütmektedir. NAZAR Lazer Elektronik Taarruz Sistemi, Deniz Kuvvetleri için geliştirilen ve elektro-optik güdümlü füzeleri lazerle bozmayı amaçlayan yenilikçi bir projedir. Yine HAVA SOJ projesi kapsamında, stratejik bir elektronik harp özel görev uçağının (hava platformuna entegre güçlü bir karıştırma sistemi) 2026 yılında Türk Hava Kuvvetleri’ne teslim edilmesi planlanmaktadır.

*Yanlış: “Elektronik harp gelecekte önemini kaybedecek.”

Doğru: Aksine, elektronik harp geleceğin harp sahasında önemi daha da artacak bir alandır. Bunun birincil sebebi, askeri teknolojilerin gitgide daha fazla sinyal ve ağa bağımlı hale gelmesidir. İleri nesil savaş uçakları, insansız hava araçları, füze savunma sistemleri ve hatta piyade teçhizatları bile yoğun bir şekilde radyo frekansları, veri bağlantıları, sensörler ve GPS gibi elektromanyetik tabanlı sistemler kullanılmaktadır. Bu durum, “sinyal harbi” kavramını ön plana çıkarmaktadır: Gelecekte muharebenin kazanılması, büyük ölçüde düşmanın sinyallerinin bozulması ve kendi sinyallerinin korunmasıyla ilgili olacaktır.

GELECEK: Önümüzdeki dönemde daha akıllı ve otonom EH sistemleri geliştirilecektir. Makine öğrenmesi ve yapay zekâ sayesinde, elektronik harp cihazları anlık olarak yeni tehdit sinyallerini tanıyıp kendi kendine adapte olabilecek, gerçek zamanlı karşı tedbir üretebilecek kabiliyete kavuşacaktır. Bu da insan müdahalesine gerek kalmadan otomatik frekans yönetimi, sinyal analizi ve karıştırma yapan sistemleri yaygınlaştıracaktır.

Siber savaş ile elektronik harp arasındaki sınır incelmektedir. EH operasyonu, sadece radyo dalgalarını değil, düşmanın iletişim ağlarına sızmayı da içerecektir. “Siber-elektronik harp” adı verilen entegre yaklaşımla, bir taraftan radyo spektrumu karıştırılırken, diğer taraftan yazılım tabanlı ağlar çökertilecektir. Bu iki alanın birleşik kullanımı, düşmanın sensör ve iletişim altyapısını felç etmede daha kapsamlı bir etki yaratacaktır.

Lazer ve mikrodalga gibi ışın silahları, elektromanyetik spektrumun bir parçası olarak değerlendirilecek ve gelecekte elektronik harbin en uç noktası olarak görev yapacaklardır. Yüksek güçlü mikrodalga silahları, düşman elektroniklerini yakıp kullanılamaz hale getirebilecek; lazer sistemleri optik sensörleri kör edebilecektir. Bu tür sistemlerin prototiplerine birçok ülke yatırım yapmaktadır ve “geleceğin silahları” arasında sayılmaktadırlar. Bu gelişmeler elektronik harbin kinetik savaşın yanında asıl belirleyici unsur olabileceğine işaret etmektedir.

Uzay ve stratosfer tabanlı elektronik harp imkanları da genişlemektedir. İletişim uydularını hedef alan karıştırıcı uydular, yüksek irtifa insansız hava araçlarıyla geniş alanlı elektronik taarruzlar gibi konseptler üzerinde çalışılmaktadır. Bütün bunlar, önümüzdeki yıllarda elektromanyetik spektrum üzerindeki mücadelenin daha da kızışacağını göstermektedir.

Not:Dün gece Ankara da düşen özel jet uçağı bu makaleyi yazmamız için bizi uyarmıştır.

Kaynaklar:

ASELSAN. (2023). Elektronik Harp Sistemleri Kataloğu. https://www.aselsan.com.tr

Bahadır, T. (2020). Elektronik Harp Sistemlerinin Modern Savaşlarda Rolü. Savunma ve Güvenlik Stratejileri Dergisi, 18(2), 87–104.

Joint Chiefs of Staff. (2020). Joint Publication 3-13.6: Joint Electromagnetic Spectrum Operations. U.S. Department of Defense. https://www.jcs.mil

Karataş, F. (2021). Elektronik Harp Kabiliyetlerinin Geleceği ve Türkiye'nin Yeri. Milli Savunma Üniversitesi Yayını.

NATO. (2021). Electronic Warfare Doctrine (AJP-3.6). https://www.nato.int

@savunturk , https://www.instagram.com/p/DSRmOgYDCOv/?img_index=2&igsh=MXZobWplcjEwd3pycw%3D%3D Erişim T.: 23.12.2025

Özkan, M. (2019). Türkiye’nin Elektronik Harp Yeteneği ve Kendi Kendine Yeterlilik Stratejileri. Uluslararası Savunma Araştırmaları Dergisi, 5(1), 55–68.

RAND Corporation. (2017). Electronic Warfare: Current Capabilities and Future Trends. https://www.rand.org

SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute). (2022). Technological Developments in Military Electronic Systems. https://www.sipri.org

Savunma Sanayii Başkanlığı. (2022). 2022 Faaliyet Raporu. https://www.ssb.gov.tr

Şahin, A. (2022). Elektronik Harbin Gelişimi ve Siber Harple Kesişimi. Bilgi Güvenliği Dergisi, 14(1), 42–60.