Tüketicinin ‘zam’ endişesinden yararlanan bazı firmalar, fiyat algısını bozmadan ‘gramaj’ların arkasına sığınıyor. Ürünün fiyatı belki aynı kalıyor ancak her geçen gün gramı eriyor. Diğer taraftan gramı küçük oranlarda azaltan ama etikete bile yansıtmayanlar var. Bu firmaların yaptığı ‘hile’ tamamen suç kapsamında. Tüketiciler, saptadıkları ürünü şikâyet edebilir. 

Market alışverişinden sonra siz de sık sık ‘eskiden aldığım pakette sanki daha çok olurdu’ diye aklınızdan geçiriyor musunuz? Yanıldığınızı düşünmeyin, doğru hatırlıyorsunuz!

Milliyet'in haberine göre, girdi maliyetinin arttığını hesaplayanlar, bu artışı gıda ürünlerine yansıtıyorlar. Bu nedenle dönem dönem döviz kurundaki dalgalanma, petrol fiyatı gibi etkenleri öne süren firmalar, anında harekete geçiyor. Ancak tüketici algısını kullanmak isteyen firmalar ise ‘gramaj’a sığınıyor. Yani fiyatlar tüketici için aynı görünürken, aldığı ürün aynı ağırlıkta olmuyor. Çerezler, atıştırmalıklar, hatta pakete giren tüm temel gıda ürünleri bundan nasibini alıyor.

Daha önce özellikle 2018’de gündeme gelen etiketlerdeki gramaj oyunu, son dönemde de tüketiciyi artan sayıda şikayet oluşturmaya yöneltti. Buna göre, gramajı düşürüp fiyatı sabit tutan, hatta artıranlar tüketiciye ve ilgili sisteme arka arkaya yakalanıyor. Bu durum tüketicinin algısından yararlanıp bir çeşit ‘aldatma’ olarak görünse de hukuki olarak cezası yok.

Pakete giren eriyor

Bir de gramajlardan ‘ufak’ kesintiler yapan ancak etikete bile yansıtmayanlar var. İşte bunu yapan firmalar, tamamen ‘hile’ kapsamında değerlendiriliyor ve cezası var. Taklit ve tağşiş yoluyla gıda ürünleri başta olmak üzere yapılan bu dolandırıcılığın cezası yeni yasa taslağı ile daha da artacak. Tüketiciler, sadece fotoğrafını çekerek bu ürünleri şikayet edebilir.

Üstelik gramaj aldatmacası marka ayırt etmiyor. Türkiye çapındaki zincir marketlere, küçük marketlere, bakkallara kadar giren ürünler; tanınan ve daha az tanınan firmaların bazı ürünleri olabiliyor.

Tüketici Başvuru Merkezi Onursal Başkanı Aydın Ağaoğlu, etiket üzerinde çeşitli sorunlar olduğunu belirtirken, “Bunlar; hile, kasti aldatma ve hata olarak yapılıyor. Fiyat aynı ama gramajı düşüren firma kasti aldatma yapar. Cezası yok ama bir ahlak sorunu. Gramajı azalttığı halde, etiketi yeni gramaja göre yenilemezse burada hile yapılmış demektir ve cezası vardır, yasal yollara başvurulmalıdır. Birkaç gram da olsa çalıp kar etmeye çalışırken, tüketiciyi dolandırmış oluyorlar” dedi.

Temel gıdada peynir örneğini veren Ağaoğlu, “Paketteki peynirlerin gramı her gün eriyip gidiyor. Şimdi bir fotoğrafını çekin, birkaç ay içindeki değişiklikleri görün. 800-900 gram olan peynirlerin 600 grama kadar düştüğünü görüyoruz. Fiyatların aynı olması sizi yanıltmasın. Altın, gümüş gibi; yükselen döviz, petrol hemen gramdan düşülüyor” diye konuştu.

‘Reklam yapan var’

Tüketiciye ‘etiketleri okuma alışkanlığı edinin’ çağrısında bulunan tüketici dernekleri, bu sayede hem algıda aldatılamayacaklarını, hem de fark ettikleri tüm suçları bildirdiklerinde artık firmaların da buna cesaret edemeyeceğini vurguluyor. Tüketiciyi Koruma Derneği (TÜKODER) Genel Başkanı ve Tüketici Dernekleri Federasyonu (TÜDEF) Genel Başkanı Aziz Koçal, ‘zam yapmadık, aynı fiyatla satıyoruz’ diye reklam yapanlar bile olduğunu anlatırken, hem gramaj düşürüp hem de fiyatı artıranlar da olduğunu söyledi. Koçal, “Örneğin 50 ve katları ile giden paket gramajları varken, şimdi 188 gram yazıyor. 200 gram bir ürünün fiyatı 10 lira ise 188 gram yapılan ürünün fiyatı da ona göre olmalı.

Birim fiyatı mutlaka yazılmalı. Yani 188 grama isabet eden fiyat satış tutarı yazılmalı. Önceki yıllarda en dramatik örneklerden biri şampuanlardı. 700 gram olan aynı ürün, 550 grama kadar düştü” dedi.

TÜKETİCİLER NE YAPMALI?

Derneklerden tüketicilere şu öneriler sunuluyor:

Tüketicilerin bu yanılgılara düşmemesi için özellikle ‘etiket okumak’ öneriliyor.

Görülen hatalar, fark edilen hileler ise fotoğraflanabilir.

Tüketici her ürünü tartamaz ama şüphe ettiği ürünü tartıp ilgili kurumlara şikayet oluşturabilir.

Çekilen fotoğraflar Tüketici Hakem Heyetleri’ne iletilmeli.

Söz konusu uygunsuzlukların tespit edilmesinde; tüketiciler tarafından yapılan ihbar, şikâyet, CİMER ve Alo 174 Gıda Hattı başvuruları neticesinde de denetimler gerçekleştiriliyor. Bu denetimler Tarım ve Orman Bakanlığı bağlı birlikleri ile yapılıyor. Ayrıca Ticaret Bakanlığı’nın Haksız Fiyat Artışı (HFA) bildirim uygulaması, Alo 175 Tüketici Danışma Hattı, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın ihbar hattı VİMER-189 da kullanılabiliyor.

Sakızda bozukluk sorunu

Tek satılan ‘küçük’ atıştırmalık kategorisindeki ürünlerde ise ‘bozukluk’ sorunu nedeniyle bu gramaj yanılgısına başvurulduğunu anlatan Aydın Ağaoğlu, “Mesela sakız üreticileri… Bir adet sakız 1 lira iken 1 lira 10 kuruş yapmak alışverişi zorlaştırır diye gram düşürebiliyor. Savunmaları bu. Bir kısmı bunun açıklamasını yaptı. Tabii sadece açıklama yetmiyor. Yeni etiketteki yeni gramajı belirli şekilde göstermek gerekiyor” dedi.

‘Cips değil hava almışız’

Fiyat ve gram bilgisi daha önceki haberlerimizde mevcut olan ürünler, tüketici dernekleri ve sosyal medya kanalları üzerinden iletilen bazı şikayetleri de derledik. Çerez, cips, atıştırmalık, paketli çikolata, şampuan, peynir, işlenmiş et ürünleri, salça gibi ürünler öne çıkıyor.

80 gramdan 74 grama düşen çerez, 120 gramdan 91 grama düşen bisküvi, 35 gramdan 32 grama düşen çikolata, 18.5 gramdan 17.5 grama düşen hazır kahve gibi tüketici dernekleri tarafından eski ve yeni görselleri paylaşılan ürünler bunlardan sadece birkaçı. Bu örnekler aslında ‘gram gram’ erimeyi de anlatıyor.

Geçen yıl 830 gram olan aynı salçanın bu yıl 650 grama kadar düştüğü görülürken, 250 gram olan ay çekirdeği 200 gram paketlerde satılıyor. 700 gram olarak paketli peynir de 600 grama düşürülmüş, fiyatında da artış var. Sosyal medya hesaplarından ya da çeşitli şikayet sitelerine yazan tüketiciler, ‘cips değil hava almışız’ yorumunu da getirmiş. 69 gram cips 46 grama, 76 gram cips ise 65 grama çekilmiş.