İran destekli Beşar Esad'ın devrilmesi, Orta Doğu'daki kilit kuvvetlerden biri olan Direniş Ekseni ittifakına büyük bir darbe vurdu.

BBC Farsça Servisi, ittifakın mimarlarından Kasım Süleymani suikastinin beşinci yıldönümünde, Direniş Ekseni'nin geleceğinin nasıl şekilleneceği sorusunu cevaplamaya çalıştı.

Kasım Süleymani, beş yıl önce 3 Ocak'ta Donald Trump'ın emri ile Bağdat'ta öldürüldü.

Süleymani, 1979'daki İslam Devrimi'nin ardından kurulan ve İran'ın ülke dışındaki faaliyetlerini yürüten Devrim Muhafızları'na bağlı Kudüs Gücü'nün komutanıydı.

62 yaşındaki Süleymani, İran'ın bölgesel nüfuzunun ve askeri stratejisinin kilit mimarlarından biriydi.

ABD'nin insansız hava aracı saldırısı ile öldürülmesinden üç ay önce Süleymani, komutanlarına "Direniş Ekseni'nin niceliksel ve niteliksel genişlemesine" ilişkin kamuoyuna kapalı bir konuşma yapmıştı.

Süleymani, öldürülmeyi bekliyormuş gibi duyuluyordu. Kudüs Gücü liderliğindeki yirmi yılının bir raporunu vermek istiyor gibiydi.

Konuşmasında şu mesajları öne çıktı:

"Devrim Muhafızları, direnişi hem niceliksel hem de niteliksel olarak geliştirdi. Lübnan'ın güneyindeki 2 bin kilometrekarelik bir alandan yarım milyon kilometrekareye kadar genişletti.

"İran'ı Irak'a, Irak'ı Suriye'ye ve Suriye'yi de Lübnan'a bağlayarak, bölgesel bir direniş hattı yarattı. Bugün Tahran'da bir arabaya binip Beyrut'un güney banliyölerine ulaşabilirsiniz."

İran'da Süleymani'nin en önemli başarılarından biri olarak görülen Direniş Ekseni geçen yıl peş peşe birkaç büyük darbe aldı.

İran'ın bölgesel genişlemesi, 1980'lerle başladı. Hem ABD'ye hem de İsrail'e karşı koymak için Lübnan'da Şii Hizbullah hareketinin kurulmasına yardımcı oldu.

ABD'nin 2003'te Irak'ı işgali ardından da 2011'de başlayan Arap Baharı, IŞİD gibi Sünni aşırılıkçı hareketlerin ortaya çıkmasıyla oluşan istikrarsızlık, İran'ın bölgedeki varlığını daha da güçlendirmesi için fırsat oldu.

Devrim Muhafızları'nın iç savaşla birlikte Suriye'ye konuşlandırılması, Irak ve Lübnan'da Şii militan grupların varlığı ile İran, İsrail sınırlarına kadar ulaşan bir hat oluşturdu.Kudüs'teki İbrani Üniversitesi'nden Profesör Daniel Sobelman, ABD'nin 2003'teki Irak işgali öncesi böylesi bir kara koridoru kurma fikrinin gerçekçi olmadığına inanıyor:

"2. Irak Savaşı, İran'ın noktaları birleştirmesine; Irak, Suriye ve oradan doğrudan Lübnan'a giden yolu birbirine bağlamasına olanak sağladı.

"Bu gerçekten önemliydi çünkü Lübnan Hizbullah'ı, İran'ın bölgesel planının amiral gemisi ve Direniş Ekseni'nin temel yapı taşı haline geldi."

Yemen de bu süreçte iç savaşa sürüklendi. Başkenti ve birçok önemli şehri İran'la bağlantılı Şii milislerin kontrolüne girdi.

'İran önemli başarılar elde etti'

Son halinde Direniş Ekseni, Batı ve İsrail etkisine karşı koymayı amaçlayan, çoğunlukla Şii gruplar ile Filistin'deki Hamas ve İslami Cihat gibi bazı Sünni İslamcıların da içinde olduğu bölgesel ittifakın sembolü oldu.

Lübnan'daki Hizbullah, Irak'taki Şii milisler ve Yemen'deki Husiler gibi devlet dışı aktörler ile Esad rejiminden oluşan bu eksen, İran'ın en önemli jeopolitik kozuydu.

Eğer bu ittifakın desteğini almasaydı Esad rejimi çok daha erken düşecekti.

Direniş Ekseni ayrıca İsrail sınırlarında da bir "ateş çemberi" yaratarak İran'a hem İsrail hem de ABD karşısında önemli bir caydırıcılık gücü verdi.

Irak ve Afganistan savaşlarının yanı sıra İran ile nükleer anlaşmanın çökmesi de Direniş Ekseni'ni genişletmeye yardımcı olan faktörler arasındaydı.

Trump'ın başkanlığı döneminde ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı olarak görev yapan John Bolton, İran'ın bu dönemde ittifakını büyütürken, askeri olarak da güçlendiğine işaret ediyor:

"Lübnan'da Hizbullah'ın kurulmasıyla başlayan bu proje için milyarlarca dolar yatırım yaptılar. Nükleer ve balistik füze programlarıyla birleştirdiğinizde bu çok iddialı bir projeydi ve önemli başarılar elde edildi."

Kaynak,Soleimani.ir

Beş yıl önce, Kasım Süleymani'nin suikast emriyle Direniş Ekseni'nin etkisinin çöküşüne zemin hazırlayan Trump, Beyaz Saray'a dönmeye hazırlanıyor. İran'ın bölgedeki etkisi son yirmi yılın en zayıf döneminde.

Başkanlığı döneminde Trump İran'a karşı, nükleer anlaşmadan çekilmeyi ve sert ekonomik yaptırımları içeren "maksimum baskı" siyaseti uyguladı.

Yaptırımlar, son yedi yılda İran'da ciddi mali sıkıntıya neden oldu.

Süleymani'nin ölümüyle birleşince bu baskı, İran'ın bölgesel rolünün zayıflamasında etkili oldu.

Ancak Hamas'ın 7 Ekim 2023'te İsrail'e saldırısı daha büyük bir zemin kaymasına yol açtı.

Hamas liderlerinin peş peşe öldürülmesi, Gazze'deki askeri gücün dağıtılması, Hizbullah lideri Hasan Nasrallah'ın Beyrut'ta öldürülmesi ve Devrim Muhafızları'nın birçok kıdemli komutanının hedef alınması, İran'ın İsrail'e karşı caydırıcılık gücünü önemli ölçüde zayıflattı.

Dr. Daniel Sobelman'a göre, İran'ın bölgesel nüfuzunun en önemli uzantısı olan Hizbullah'ın askeri gücünün felç edilmiş olması, bölgesel denklemleri uzun vadede İsrail lehine değiştirmiş durumda:

"Hizbullah, Direniş Ekseni'nin en güçlü bileşeni olarak uzun yıllar boyunca kendini kanıtlamıştı. Şimdi bu ittifakın ayakta kalıp kalamayacağını tartışıyoruz ve bu gerçekten şaşırtıcı.

"Direniş Ekseni, bölgesel güç dengesini İran lehine değiştirmeyi başarmıştı, ancak şimdi durum tamamen tersine döndü."

İran'ın destekçileri tarafından direniş çadırının ana direği olarak tanımlanan Esad rejiminin çöküşü de Direniş Eksenine onarılamaz bir darbe vurdu.

John Bolton, Esad'ın devrilmesinin yalnızca İran'ın için değil Hizbullah için de büyük bir yenilgi olduğuna işaret ediyor:

"Füze, silah ve diğer teçhizatın kara yoluyla tedariği duracaktır. Tam bir İsrail baskısı altında olan Hizbullah, şimdi ciddi tedarik sorunlarıyla da karşı karşıya"

Kaynak,Getty Images

Birçok komutanını ve Direniş Ekseni liderini kaybeden, müttefikleriyle toprak bağları kopan İran zor durumda.

İran'ın bölgede elinde kalan silahlı kozları Irak'taki Şii milislerle Yemen'deki Husiler, ABD ve İsrail'in yoğun saldırıları altında.

Donald Trump'ın başkanlığı devralması sonrası, Çin ile Irak'ı tehdit ederek, İran petrolünü almama konusunda olası iknası da ek olarak Tahran'ı petrol gelirlerinden mahrum bırakabilir.

Orta Doğu'nun mevcut çalkantılı ikliminde, İran'ın ruhani lideri Ayetullah Ali Hamaney, Aralık ayında, "Direnişe ne kadar baskı yaparsanız, o kadar güçlenir" iddiasında bulundu.

Hamaney, iddiasını, "Direniş Ekseni'nin kapsamının bölgeye daha fazla yayılacağı" ifadesiyle de sürdürdü.

Bu sözleri İran'ın ittifakı yeniden inşa etme ve kesilen toprak bağlantılarını yeniden kurma yönünde çabalayabileceğine işaret ediyor.

İsrail ordusunda eski bir istihbarat görevlisi ve güvenlik tehditleri konusunda uzman olan Ebrahim Levin, Direniş Ekseni içindeki intikam motivasyonunun zirveye çıktığını ve liderliğin eski konumu geri kazanmak için çabalayacağını savunuyor.

Levin'e göre Tahran, HTŞ ile temas kurarak, Suriye topraklarını kullanma hakkı elde etmeye çalışabilir.

Dr. Sobelman ise mevcut dönemin Orta Doğu için kritik gelişmelere sahne olabileceğine de işaret ediyor:

"Belki de İsrail-Filistin sorununun çözümü için bir fırsat oluşur.

"Politikacılar ve liderler için, savaşın sonuçlarını gözden geçirme ve bölgede daha iyi bir gelecek için alternatif yollar keşfetme zamanı."