Korona(Corona) virüsü yayılımını artırdıkça küresel ekonomiye kısa zamanda verdiği zararı ulusal ekonomilere de vermeye başladı. Aynı anda yaşanan arz ve talep şoku ülke ekonomilerinin dengesini iyice bozdu.

Belirsizlik durumunun yarattığı panik ekonomiye de yansıyınca, hükümetler sağlık tedbirlerinin ardından hızlıca ekonomik önlem paketlerini açıklamayı başladılar.

Almanya 550 Milyar Avro.

Hollanda 100 Milyar Avro.

Fransa 300 Milyar Avro.

İngiltere 400 Milyar Dolar.

İspanya 200 Milyar Avro.

İsveç 31 Milyar Dolar.

İtalya 25 Milyar Avro.

Polonya 52 Milyar Dolar.

ABD’de ise 1 Trilyon Dolar’a kadar çıkacağı tahmin edilen bir paketin Kongre tarafından onaylanması an meselesi. Paketin içinde her bir vatandaşa 1000’er dolar nakit yardım da bulunuyor.

Bu paketlerden bazıları 2008 krizindeki destek paketlerinden daha yüksek olmasıyla birlikte, Almanya gibi ülkeler için devamının geleceği ve bu desteğin bir başlangıç olduğu da vurgulanıyor.

Bizde ise merakla beklenen ekonomi destek paketinden 100 Milyar TL (15.4 Milyar Dolar) çıktı.

Tabii bu paketlerin meblağlarından çok neleri kapsadıkları çok daha önemli!

Bu yüzden “bizimkinin” içeriğine hep birlikte bir bakalım. 

*************************************************************************************************

BELİRLİ SEKTÖRLERE YÖNELİK

*Perakende, AVM, Demir-Çelik, Otomotiv, Lojistik-Ulaşım, Sinema-Tiyatro, Konaklama, Yiyecek-İçecek, Tekstil-Konfeksiyon ve Etkinlik-Organizayon sektörleri için Muhtasar ve KDV tevkifatı ile SGK primleri Nisan, Mayıs ve Haziran ödemeleri 6’şar ay ertelendi.

*Konaklama vergisi Kasım ayına kadar uygulanmayacak.

*Otel kiralamalarına ilişkin irtifak hakkı bedelleri ve hasılat payı ödemeleri Nisan, Mayıs ve Haziran ayları için 6 ay süreyle ertelendi.

*İç hava yolu taşımacılığında 3 ay süreyle KDV oranı yüzde 18’den yüzde 1’e indirildi.

*500 bin liranın altındaki konutlarda kredilendirilebilir miktar yüzde 80’den yüzde 90’a çıkartılacak, asgari peşinat yüzde 10’a düşürülecek

*Küresel tedarik zincirlerindeki aksama ihtimaline karşı hem üretimde hem de perakende de belirlenen önceliklere göre alternatif kanallar geliştirilecek.

*İhracattaki geçici yavaşlama sürecinde kapasite kullanım oranlarının korunması amacıyla ihracatçıya stok finansmanı desteği verilecek.

İŞ DÜNYASINA, ESNAF VE SANATKARLARA YÖNELİK

*Kovid-19 salgınıyla ilgili tedbirlerden etkilendiği için nakit akışı bozulan firmaların bankalara olan kredi anapara ve faiz ödemeleri asgari 3 ay ötelenecek ve gerektiğinde bunlara ilave finansman desteği sağlanacak.

*Bu dönemde işlerinin olumsuz etkilendiğini beyan ederek talepte bulunan esnaf ve sanatkarların Halkbank’a olan kredi borçları, Nisan, Mayıs ve Haziran anapara ve faiz ödemeleri 3 ay süreyle ve faizsiz olarak ertelenecek.

*Kredi Garanti Fonu limitini 25 milyar liradan 50 milyar liraya çıkartılacak, kredilerde önceliği gelişmelerden olumsuz etkilendiği için likidite ihtiyacı oluşan ve teminat açığı bulunan firmalar ile KOBİ’lere verilecek..

*Virüsün yayılmasına karşı alınan tedbirlerin etkisiyle Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında temerrüde düşen firmaların kredi siciline “mücbir sebep” notu düşülmesi sağlanacak.

*Stopaj gibi kaynağında yapılan kesintilerin ödemelerini içeren muhtasar beyannamelerin süreleri 3 ay ertelenecek.

İSTİHDAM BOYUTU

*Yılbaşında açıklanan asgari ücret desteği devam edecek.

*Mevzuattaki esnek ve uzaktan çalışma modellerinin daha etkin hale getirilmesi temin edilecek.

*İstihdamdaki sürekliliği temin etmek amacıyla 2 aylık telafi çalışma süresi 4 aya çıkartılacak.

*Kısa Çalışma Ödeneği devreye alınacak, bundan faydalanmak için gereken süreçler kolaylaştırılacak ve hızlandırılacak. Böylece faaliyetine ara veren iş yerlerindeki işçilere geçici bir gelir desteği verirken, işverenlerin de maliyeti azaltılmış olacak.

DOĞRUDAN VATANDAŞA, EMEKLİYE VE İHTİYAÇ SAHİPLERİNE YÖNELİK

*Vatandaşlar için uygun ve avantajlı şartlarda sosyal amaçlı kredi paketleri devreye alınması teşvik edilecek.

*En düşük emekli maaşı 1.500 liraya yükseltilecek.

*Emeklilerin bayram ikramiyesi Nisan ayı başında ödenecek. Yine emeklilerin maaş promosyon ödemelerinin de, şubelere gitmelerine gerek kalmaksızın, doğrudan hesaplarına yatırılması sağlanacak.

*Aile, Çalışma ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'nın belirlediği kriterlere göre ihtiyaç sahibi ailelere yapılacak nakdi yardımlar için ilave 2 milyar liralık bir kaynak ayrılacak.

*Tek başına yaşayan 80 yaş üstü yaşlılar için sosyal hizmet ve evde sağlık hizmetlerinden oluşan periyodik takip programı devreye alınacak.

*************************************************************************************************

Açıklanan paketin milyonlarca insanın eve kapandığı, işine gidemediği bu yüzden de binlerce iş yerinin kepenkleri indirdiği bir ortamda yeterli olup olmadığı tartışma konusu oldu.

Pakette emekliye ve dar gelirliye küçük jestler olsa da, elbette yeterli değil.

Paketin en dolu tarafı işveren tarafı, özellikle çalışan boyutu güvencesiz kalmış.

Bir önceki yazıda ısrarla üzerinde durduğum işsizlik mevzusu, belki de salgının uzun dönemde ekonomiye vereceği en ciddi hasar boyutu.

Bugün Uluslararası Çalışma Örgütü(ILO) tarafından yayınlanan raporda, salgının dünya genelinde yaklaşık  25 milyon kişiyi işsiz bırakabileceği vurgulandı.

İşsizliğin yüzde 13.7, genç işsizliğin ise yüzde 25 olduğu bir ekonomide, her 4 gençten biri işsiz demektir.

Pakette işveren boyutunda verilen desteklerin, istihdam boyutunda mevcut sürdürülebilirliği sağlayacağına dair bir iyimserlik söz konusu olsa da, bunu tamamen işverenin inisiyatifine bırakmak milyonlarca çalışan insanı başka bir belirsizliğe itmektedir.

Onun yerine,  ileride işsizlikte yaşanabilecek artışları önleyebilmek adına dolaylı değil de doğrudan önlemler almak çalışan boyutundaki panik havasını hafifletecektir.

Bunun için işsizlik tazminatları üzerine tedbirler alınabilir.

Öte yandan Türkiye’de son 6 ayda yüzde 53 oranında artan işsizlik maaşı alanların sayısı 654 bin kişiye ulaşmış durumda.

Her ay üzerine eklenen binlerce kişiye, salgının etkisi ne olacak ilerleyen günlerde göreceğiz. Ancak şu an işsizlik maaşı alan bu 654 bin kişinin, önümüzdeki 6 ay içinde iş bulabilmesi neredeyse imkansız. Bu sebeple işsizlik ödeneklerinin süreleri uzatılabilir.

Tepki çeken desteklerden biri de konaklama vergisinin Kasım ayına kadar uygulanmayacak olması. Destek kararının doğru fakat zamanlamasının yanlış olduğunu düşünüyorum.

Şu anda vatandaşın evinden çıkamadığı, yabancı turistin ülkeye giriş dahi yapamadığı bir ortamda böyle bir destek zamansız olmuş.

Benzer bir vergi indirimi de iç hava yolu taşımacılığında yapıldı. 3 ay süreyle KDV oranı yüzde 18’den yüzde 1’e indirildi.

Küresel boyutta salgının şimdiden en çok etkilediği sektörlerden biri hava yolu, diğeri de turizm sektörü.

Ancak belki de yaz aylarında bile bir canlanma yaşayamayacak bu iki sektör için daha uzun vadeli kurtarıcı bir paket gerekebilir.

Örneğin; İngiltere turizm ve hizmet sektörüne uygulanan vergileri 2020 yılı boyunca kaldırdı. Fransa’nın ise ulusal hava yolu şirketlerini kurtarabilmek için bazılarını satın alabileceği söyleniyor.

Paketin içinde tek anlam veremediğim madde; konut alımlarındaki kredi teşviği. Vatandaşın kendisi ve sevdikleri için hayatta kalma endişesi varken ev alması gerçekleşirse, herhalde “Korona’nın Emlak Avcıları” olarak tarihe geçeriz.

Öte yandan İngiltere’de uygulanacağı gibi mevcut konut kredisi ödemelerine belirli bir süre ( 2 ya da 3 ay) ara verilebilir.

Bu paket elbette kısa sürede hazırlandı. Yine de daha kapsayıcı ve uzun vadeli bir destek paketi olabilirdi.

İlerleyen günlerde salgının artan ekonomik etkilerine ve bunun sebep olacağı sosyal tahribata karşı paketin içeriği genişletilmeli.

Korona giriş yaptığı her ülkede yalnızca sağlık krizi değil peşinden de bir ekonomik kriz getiriyor.

Zaten yorgun olan ekonomi için bu teşvik ancak bir başlangıç paketi olabilir.

Belki de Türkiye,  tarihinin en büyük ekonomik destek planını bekliyor.