NFT (Non Fungible Token/Değiştirilemez Jeton), 2017 yılında blok zincir (blockchain) teknolojisi ile icat edilmiş, değiştirilemeyen ve bu nedenle birbirinin yerine geçemeyen blok zincir adı verilen bir dijital deftere depolanan veri birimidir.

Kısaca NFT teknolojisini özetlemek gerekirse; bir tapu, ruhsat veya sahiplik belgesi benzeri dijital bir veridir.

Daha önceki "Kripto" yazımızda sizlere Ethereum’dan bahsetmiştik.

NFT’lerin birçoğu Ethereum blok zincirinin bir parçasıdır.

Ayrıca Ethereum bir Akıllı Kontrat ürünüdür.

Akıllı Kontratlar sayesinde alıcı ve satıcı arasında şartlar yerine getirildiğinde, herhangi bir kurum veya kuruluşa gerek kalmadan, Ethereum madencileri tarafından sistem otomatik olarak kontratı devreye koyar, saniyeler içerisinde işlemi tamamlar.

Ayrıca diğer blok zincirleri kendi NFT’lerini uygulayabilir.

2021 yılında, NFT kullanımına olan ilgi artmıştır.

Ethereum Flow ve Tezos gibi blok zincirlerinin, NFT'leri destekleme konusunda kendi standartları vardır, ancak her biri, temsil edilen dijital öğenin özgün bir şekilde benzersiz olmasını sağlamak için çalışır.

2020 yılında NFT’nin piyasa değeri üç kat artarak 250 Milyon USD değeri aşmıştır.

Son günlerde, özellikle resim sanatçıları tarafından sıklıkla kullanılmaya başlandı.

Bunun sebeplerinden birisi, tüm Dünyayı etkisi altına alan Covid-19 Pandemisi oldu.

Pandemi döneminde, özellikle sanatçılar mesleklerini icra etmekte ve sergilemekte oldukça sıkıntılı bir sürecin içerisine girdiler.

Bu kriz ortamı, sanatçılara eserlerini internet üzerinden sunmayı ve bir pazar yeri oluşturmayı gerektirdi.

NFT'ler sanat, müzik, spor ve diğer popüler eğlencelerdeki dijital varlıkları metalaştırmak için kullanılıyor.

Genelde fotoğraflar, videolar, ses ve diğer dijital dosya türleri gibi öğeleri temsil etmek için de kullanılabilir.

Ancak, orijinal dosyanın herhangi bir kopyasına erişim, NFT’nin alıcısı ile sınırlı değildir.

Bu dijital öğelerin kopyaları herkesin edinmesi mevcutken, NFT’ler sahibine telif hakkında ayrı bir sahiplik kanıtı sağlamak için blok zincirinde izlenir.

NFT teknolojisi aslında oldukça yenidir ancak kısa süre içerisinde birçok konuda kullanılmaya ve merak edilmeye başlanmıştır.

NFT’leri oluşturmak oldukça kolaydır.

Örnek; bir ressamın ortaya çıkardığı eseri fotoğraf olarak bilgisayarına yüklemesi ile işlem başlıyor.

NFT pazar yeri sitelerinden bir tanesinde üyelik yapıp, buradan kısa bilgiler ile üye oluyor ayrıca bir kripto para cüzdanı sahibi olması gerekiyor.

Üyelik işlemlerini tamamladıktan sonra sisteme fotoğrafı yükleyip, bu üründen kaç adet satması gerektiğini belirtiyor.

Bir adet (Single) veya birden fazla (Multiple) olarak seçeneğini belirtiyor, tabi burada eserden bir adet olması onu daha değerli hale getiriyor.

Satış fiyatını, eserin ismini, açıklamasını ve kaç adet sergileyeceğinizi belirtiyorsunuz.

Eğer ürün tek ise adet belirtmeden sadece fiyatını, eserin ismini, açıklamasını belirtip satışa hazır hale getiriyorsunuz.

Burada işlemi yaptığınız NFT Pazar yeri sitesi sizden bir komisyon alıyor, ilk girişte bu komisyonu kripto para cüzdanınızdan ödemesini gerçekleştiriyorsunuz.

Ödeme işleminden eserinize bir dijital imza, kimlik numarası alıyorsunuz.

Bu imzadan kastım, blok zincirine yazılmış bir kod, ardından Ethereum madencileri eserin pazar yerinde sergilenmesi için onay veriyorlar.

Buradaki ücretlendirme işlemi aslında bir noter veya tapu dairesi gibi, bu alan merkeziyetsiz yani sizin işlemlerinizi Ethereum madencileri sağlıyor.

Ethereum madencilerinin de elektrik, bilgisayar vb çeşitli giderleri olduğunu düşünürsek makul bir durum.

Ayrıca NFT pazar yerine gönderdiğiniz eserinize bir komisyon belirtebilir ve siz sattıktan sonra, her defasında el değiştirdiğinde belirlemiş olduğunuz komisyon akıllı kontrat sayesinde otomatik olarak sizin hesabınıza gelecektir.

Tabi fiziki olarak satmış olduğunuz eserleri kargo ile satın alan sahiplerine göndermeniz gerekir.

Örneğin, eserimizi yüzde 10 komisyon şartı koyarak A kişisine 1000 USD’ye sattık, eser A kişisinden B kişisine 10000 USD’ye satıldığında sistem otomatik olarak hesabımıza 1000 USD yollayacaktır.

B kişisi C kişisine 100000 USD değerinde sattığında yine sistem bizim hesabımıza 10000 USD yollayacaktır.

Sonsuza kadar bu eser her el değiştirdiğinde, akıllı kontrat sayesinde belirlediğimiz komisyon tutarı kadar bedel bizim hesaplarımıza gelecektir.

NFT pazar yerleri; oluşturulan NFT’lerin yani dijital varlıkların resim, video, müzik, oyun vb. eserlerin oluşturulup satışa sunulduğu veya satın almasına olanak sağlayan web siteleridir.

Tabiri caizse, mevcutta kullandığımız E-Ticaret siteleri benzeridir.

Örneğin; Amazon, Ali Express, Gİttigidiyor, N-11, Tredyol vb. sitelere çok benzer.

NFT pazar yerini oluşturan ilk ağ Ethereum oldu.

ERC-721 token standardı ile bunu yapan Ethereum’u, ERC-1155 izledi.

2020 yılının sonlarında, Binance Smart Chain BEP-721’i ve 2021’de BEP-1155 token standardını yayınlamıştır.

Ayrıca NFT pazar yerlerinde kullanıcılar diğer kullanıcıların, eserlerini, ne kadar satış yaptıklarını, kime sattıklarını, eserden kaç adet olduğunu, kazandıkları paraları (ETH) vb her türlü işlemi takip edebilirler.

Örnek site isimleri verecek olursak:

- NBA TopShot

DappRadar hacmi: 9.86 Milyon USD

NBA TopShot, NBA oyuncularının özel sayılabilecek anlarını NFT yoluyla saklama olanağı verir.

NBA TopShot, 40 binden fazla kullanıcıya sahiptir.

200 Milyon USD’den fazla satış yapmıştır.

Platformdan istenen takım tercih edilerek NFT alınabilir.

208 Bin USD ile satılan en pahalı NFT, Lebron James’in bir smaç anını yansıtan "Cosmic" isimli eser oldu.

- Open Sea

DappRadar hacmi: 4.11 Milyon USD

2017’de kurulan platform; çeşitli sanat eserlerinin ve koleksiyon parçalarının NFT’lerini satmaktadır.

Platformda, düşük fiyatlı eserlerden pahalı fiyatlı NFT’lere kadar geniş yelpazede binlerce ürün yer almaktadır.

Sanat, domain adları, sanal dünyalar, dijital kartlar, koleksiyonlar, spor gibi birçok alana ait NFT tokenlar bulunur.

Kullanıcılar, Metamask, Bitski, Walletlink gibi cüzdanlarla kaydolarak platformu kullanabilirler.

- Crytopunks

DappRadar hacmi: 2.36 Milyon USD

Ethereum blockchain'de ERC-721 standardıyla oluşturulan platformda 10 bin biricik NFT bulunmaktadır.

Yaratılan her bir karakter biricik'tir.

CryptoPunks, modern CryptoArt akımının öncüsüdür.

The New York Times, The Financial Times, Mashable gibi platformlarda adı geçmiştir.

Son 12 ay içinde satılan toplam NFT: 6 bin 721

Ortalama satış miktarı: 17 Bin 517 USD

Toplam satış miktarı: 118 Milyar USD

- Sorare

DappRadar hacmi: 951.25 Milyon USD

Sorare, Ethereum blockchain tabanlı bir NFT oyun platformudur.

Platform, Fenerbahçe dahil lisanslı 126 futbol takımına ait dijital ürünler bulundurur.

Oyuncular, seçtikleri takımlara ait lisanslı dijital kartları oyun içi takas ederek koleksiyonlarını genişletirler.

Kullanıcılar, kendi takımlarını oluşturarak gerçek zamanlı takım performansına bağlı olarak puan kazanır.

Başarılı olanlar çeşitli ödüller kazanır.

- Rarible

DappRadar hacmi: 855.9 Milyon USD

Rarible, topluluğa ait ilk NFT pazaryeri olarak işlev görür.

Ethereum blockchain ağında ERC-721 token standardını kullanır.

Blockchain sayesinde güvenli alım-satım işlemleri yapılmasını vadeder.

Topluluk desteklidir, müzayede yapılır, onaylı üreticiler bulunur, kodlama gerektirmez, birden fazla NFT yaratma işlemi gerçekleştirilebilir ve ödül sistemi bulunur.

Platformda 20 binden fazla yaratıcı ve koleksiyoner bulunmaktadır.

RARI isimli yerel tokenı bulunur ve bu tokenla kullanıcılar platformda söz sahibi olabilmektedir.

NFT ücretleri, aslına bakılırsa, o anki sistem yoğunluğuna göre değişiklik sağlar yani sisteme eser yüklemesi sırasında gösterilir.

NFT’leri Pazar yerine yüklerken bir ücret ödersiniz, ortalama 100 USD civarında, tabi bu durum değişiklik gösterebilir.

Aynı zamanda bir NFT’yi bir başka kullanıcıya hediye edebilirsiniz ancak bu noktada yine size bir ödeme çıkacaktır.

Eğer NFT’den vazgeçerseniz yani silmek istediğinizde, yine sistem sizden bir ödeme isteyecektir.

Kısaca, sistem yeni bir NFT oluşturmada, transferinde ve yok etmede sizden ücrete talep edecektir.

Bu ödemeleri kripto cüzdanlardan yapabilirsiniz.

Örnek Cüzdanlar:

- Matemask

- Bitski

- Walletlink

Kripto sanatçılar; bilgisayar aracılığı ile resim, video, ses, oyun vb eserleri dijital ortamlarda yapan kişi veya gruplardır.

Kripto eserler de, bu kripto sanatçıların ortaya çıkardıkları yine resim (jpeg, gif), video, ses ve oyun benzeri dijital eserlerdir.

NFT’ler son dönemlerde sanat eserleri ile anılmaya başlandı, tabi bu durum telif haklarının içeriğini etkilemeye başladı.

Fiziki sanat eserlerinde ve sanatçılarda, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında telif haklarını savunurlar.

Bu durumda, NFT olarak bir dijital eseri meydana getiren sanatçı da, eğer eser koruma şartlarını sağlamışsa, o da Fikir ve Sanat Eserleri Kanununca eser sahibi olarak korunacaktır.

Yukarıda belirttiğimiz gibi bu NFT eserler bir başkasına satış vaadi ile devredilebilir veya bağışlanabilir.

Eğer taraflar ayrıca söz konusu eser üzerindeki mali hakların (FSEK tarafından öngörülen şekil şartlarına uygun olarak) devrini kararlaştırmamışlarsa, eser sahibi eser üzerindeki telif hakları sahibi olarak kalmaya devam edecek, karşı taraf ise NFT esere sahip olacaktır.

NFT eserin her satışında da, satın alan söz konusu dijital varlığın yeni sahibi olacaktır.

NFT’ler telif hakları takibi açısından önemli bir kolaylık sağlar ayrıca NFT eser sahibine her satıştan belirli bir pay almasını sağlayan akıllı kontratlar sunar.

Bu durum, günümüz fiziki sanatçıların aksine, eser sahibinin sürekli olarak üretmesine teşvik sağlamaktadır.

Madde 45 – (Değişik birinci fıkra: 3/3/2004-5101/16 md.)

Mimarî eserler hariç olmak üzere, bu Kanunun 4'üncü maddesinde sayılan güzel sanat eserlerinin asılları ile eser sahibinin kendisinin sınırlı sayıda meydana getirdiği veya eser sahibinin kontrolünde ve izniyle meydana getirilmiş ve eser sahibi tarafından imzalanmış veya başka bir şekilde işaretlenmiş olmaları nedeniyle özgün eser olduğu kabul edilen kopyaları, 2 nci maddenin (1) numaralı bendinde ve 3 üncü maddede sayılıp da yazarlarla bestecilerin el yazısıyla yazılmış eserlerinin asıllarından biri, eser sahibi veya mirasçıları tarafından bir defa satıldıktan sonra, koruma süresi içinde, bir sergide veya açık artırmada yahut bu gibi eşyayı satan bir mağazada veya başka şekillerde satış konusu olarak el değiştirdikçe, bu satış bedeli ile bir önceki satış bedeli arasında açık bir nispetsizlik bulunması halinde, her satışta, satışı gerçekleştiren gerçek veya tüzel kişi, bedel farkından münasip bir payı eser sahibine, o ölmüşse miras hükümlerine göre ikinci dereceye kadar (ve bu derece dahil) yasal mirasçılarına ve eşine, bunlar da yoksa ilgili alan meslek birliğine Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde ödemekle yükümlüdür.

Kararda; bedel farkının yüzde onunu geçmemek şartıyla farkın nispetine göre tespit edilecek bir pay tarifesi; bedeli kararda tespit edilecek miktarı aşmayan satışların pay vermek borcundan muaf tutulacağı; eser nevileri itibariyle mesleki birliğin hangi kolunun ilgili sayılabileceği gösterilir.

Satışın vuku bulduğu müessese sahibi, satıcı ile birlikte müteselsilen mesuldür.

Cebri satış hallerinde pay ancak diğer alacaklar tamamen ödendikten sonra ödenir.

Pay verme borcunun zamanaşımı, bu borcun doğumunu intaç eden satıştan itibaren beş yıldır.

NFT’ler, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 45. Maddesi'ni kolaylıkla yerine getirmektedir. 

Prof. Dr. Seyithan Deliduman