Lojistik tedarik zincirinin en önemli sacayaklarından biri olan deniz yoluyla taşıma, ülkemiz için hayati bir önem arz etmektedir. İhracat ve ithalatımızın takribi olarak yüzde 85’i deniz yoluyla yapılıyor. Ancak pandemi şartlarında, deniz ağırlıklı tedarik sistemimizle ilgili olarak birçok sorun ortaya konuldu. Analizlere baktığınızda ise, daha çok ekonomik rakamların, şirketlerin ve sermayelerin durumları ile piyasa koşullarının ön plana çıkmakta olduğunu görürsünüz. Fakat deniz yoluyla taşımanın perde arkasında, denizcilerimizin büyük gayret ve özverilerinin olduğunu bilmemiz gerekir. Onlar, bu işin gerçek kahramanları. Dünyanın dört bir yanına gidiyorlar. Bütün iş kollarında olduğu gibi onların da bu salgından etkilendiğini ve mevcut sorunlarının daha da arttığını görmemiz gerekiyor. Bu konuda dünya genelindeki sorunları ortaya koyan bir kısım değerli çalışmalar mevcut. Geçen bir yazımda, ülkemizde de buna benzer bir çalışmanın yapıldığını belirtmiştim. Umarım, sermayenin sorunlarının yanı sıra bu işi yüklenen denizcilerimizin problemlerine dair sonuçların da ortaya çıkacağı bir uygulama olur.

Tabi, sadece sorunları ortaya koymak meseleleri çözmüyor. Tespitle birlikte, teşhis ve tedavinin birlikte ele alınması gerekiyor.

Geçtiğimiz ay denizcilik sektörü ve pandemi sürecini ele alan bir yazım sonrasında, tanıdığım kimi meslektaşlarım; salgın başından beri gemide olduklarını, limanlara çıkışlarına ve personel değişimlerine izin verilmediğini ilettiler.

Diğer yandan, örneğin gemide halen 1 yılını dolduran personel olduğu, özellikle ilaçların bittiği, ancak temini konusunda gümrüklerden izin alınamadığı ifade ediliyor. En basit diş ağrısında bile çaresiz kalınabildiği söyleniyor. Bunlar bazı yaşanmış örnekler…

Sorun ciddi ve önemli. Salgın öncesinde de denizcilerimizin sorunları vardı. Bu kapsamda, gemi adamlarımızın problemleriyle ilgili olarak; Türkiye Denizciler Sendikası (TDS) tarafından, iki yıl önce ‘‘Filika’’ isimli bir proje başlatılmıştı. Pandemi öncesi başlatılan bu proje; denizcilere ve ailelerine psikososyal destek sağlamayı hedefliyordu. Gemi adamları ve ailelerinin yaşadığı sorunların ortaya konulması amaçlanıyordu. Bu ve benzeri çalışmaların yabancı örnekleri de mevcut.

Bu çalışma belirli bir olgunluğa gelmeye başlarken, bu defa da bu yılın başında ortaya çıkan korona virüsü salgını bütün taşları adeta yerinden oynattı. Bırakın sorunların çözümünü, mesele daha da ağırlaşmaya başladı. 

Özellikle gemiye katılmak üzere yurtdışı limanlara gidiş ve oralardan dönüşlerde; seyahat kısıtlamaları, limanlarda personel değişimlerinin zorlaşması, çalışma sürelerinin dolması, seyahat belgelerinin sürelerinin azalması gibi birçok konuda gemi adamlarımız mağduriyetler yaşamaya başladılar. Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO), üye devletlerin gemi adamlarına pandemi şartlarında “Kilit Çalışan” statüsü getirilmesini önerdi. Bu sayede, gemi adamlarının seyahatlerinde ve değişimlerinde çeşitli muafiyetler sağlanması hedefleniyor. IMO, personel değişimleri, gemi adamlarının sertifikasyonları ile gemilerin bakım onarım, sörvey ve sertifikalandırılması gibi konular için bir kısım çözümler üretmeye çalışıyor.

Peki şimdi ne olacak?

Ülkemizdeki farklı denizcilik dernekleri tarafından, gemilerde çalışan insanlarımızın birçoğunun psikolojilerinin bozulmaya başladığı belirtilerek, bu konuda uyarılar yapılıyor. Bu, tabi ki sadece bize özgü bir durum da değil. Bu durum, bazı uluslararası deniz kuruluşları ve federasyonları tarafından da dünya geneli açısından gündeme getiriliyor ve uyarılara neden oluyor. Ancak bizim, öncelikle kendi insanımız için acilen önlem almamız gerekiyor. Dünya genelinde tespit edilen uygulamalardaki belirsizlikler, gemilerdeki personelin bekleme sürelerini uzatmaktadır. Bu da önemli oranda bir sıkıntı, gerginlik ve bir dizi sorunlara neden olmaktadır. 

Bu kapsamda IMO, 06 Mayıs tarihinde, ‘‘Koronavirüs (COVID-19) Salgını Sürecinde Gemi Personeli Değişimleri ve Seyahatlerinin Emniyetli Bir Şekilde Gerçekleştirilmesine Yönelik Tavsiye Protokolleri’’ sirküleri yayımladı. Bu protokollerde, pandemi sürecinde gemi personel değişimleri ve seyahatlerinde hükümetlerin ve denizcilik şirketlerinin alması gereken tedbirler ile uygulama tavsiyelerine yer verilmektedir. Gemi personelinin ikamet adresinden gemiye ulaşıncaya kadarki süreç ile gemiden ayrılacak olan personelin yurda dönüş işlemleri 12 aşamada ele alınmaktadır. Protokollerin tedbir ve uygulama kapsamında ise ateş ölçülmesi, test uygulaması, havaalanlarının ve havayolu şirketlerinin bilgilendirilmesi, vize uygulamalarında istisna ve kolaylaştırma ile gemi personeline uygun kişisel koruyucu donanımların tahsis edilmesi gibi hususlar yer almaktadır.

IMO’nun bu tavsiyeleri, hükümetin ve denizcilik şirketlerinin irade ve tutumlarına bağlı olarak bir şekil alacaktır. Denizde can ve mal emniyeti dikkate alınarak; söz konusu bu tavsiye protokollerine, bir sistem ve koordinasyon dahilinde yaklaşmanın faydalı olacağını düşünüyorum. Bazı açık kaynaklar IMO’nun bu önerilerine, sayıları az da olsa, bir kısım üye ülkelerin olumlu yaklaştığını ifade ediyorlar. Bu gelişmeler bile, elbette ümit verici. Önümüzdeki dönemde bu tavsiyeler, denizciler lehine, diğer birçok ülkenin de kabul edeceği zorunlu ve kalıcı tedbirlere dönüşebilir. Diğer yandan, ülkemizdeki uçak şirketlerinin dış hat seferlerine, tedricen de olsa başlaması; denizcilerimizin yararına olacaktır diye düşünüyorum. 

Ancak, sorunlar devam ediyor. Denizcilerimizin seslerine kulak verelim. Selametle…

Kaynaklar:
‘‘Denizcilere ve ailelerine psikososyal destek’’, Vira Haber, 30 Ocak 2018, https://www.virahaber.com/denizcilere-ve-ailelerine-psikososyal-destek-46950h.htm  (02 Temmuz 2020)
‘‘Denizcilerle ilgili dikkat çeken araştırma’’, Sözcü Gazetesi, 18 Eylül 2018, https://www.sozcu.com.tr/2018/gundem/denizcilerin-hayati-sandiginizdan-cok-daha-zor-2632925/  (02 Temmuz 2020)
Herwadkar, Nihar, ‘‘How Seafarers Can Beat Stress and Stay Motivated at Sea?’’, Marine Insight, 11 Ekim 2019, https://www.marineinsight.com/life-at-sea/seafarers-can-beat-stress-stay-motivated-sea/  (04 Temmuz 2020)
‘‘GEMİMO: Denizciler kilit çalışan ilan edilmeli’’, Denizcilik Dergisi, 02 Nisan 2020, http://www.denizcilikdergisi.com/denizcilik-gundem-haberleri/gemimo-denizciler-kilit-calisan-ilan-edilmeli/  (02 Temmuz 2020)
‘‘Global denizcilik sektöründe Covid-19 iş etki anketi’’, 7Deniz, 14 Haziran 2020, https://www.7deniz.net/haber-global-denizcilik-sektorunde-covid-19-is-etki-anketi-34276.html  (02 Temmuz 2020)
‘‘Denizcilere psikososyal destek’’, Aydınlık Gazetesi, 02 Haziran 2020, https://www.aydinlik.com.tr/haber/denizcilere-psikososyal-destek-209361  (02 Temmuz 2020)
‘‘Deniz Emniyet Derneği: Denizcilerin ruh sağlığı tehdit altında’’, TGRT Haber, 27 Mayıs 2020, https://www.tgrthaber.com.tr/ekonomi/deniz-emniyet-dernegi-denizcilerin-ruh-sagligi-tehdit-altinda-2714280  (03 Temmuz 2020)
‘‘ITF message to seafarers’’, ITF Seafarers, 11 Mayıs 2020, https://www.itfseafarers.org/en/news/itf-message-seafarers  (04 Temmuz 2020)
‘‘Koronavirüs (COVID-19) Salgını Sürecinde Gemi Personeli Değişimleri ve Seyahatlerinin Emniyetli Bir Şekilde Gerçekleştirilmesine Yönelik Tavsiye Protokolleri’’, Deniz Ticaret Odası (DTO), 08 Mayıs 2020, https://www.denizticaretodasi.org.tr/tr/sirkuler/koronavirus-covid-19-salgini-surecinde-gemi-personeli-degisimleri-ve-seyahatlerinin-emniyetli-bir-sekilde-gerceklestirilmesine-yonelik-tavsiye-protokolleri-11854  (03 Temmuz 2020)
Deniz Ticaret Odasının 08 Mayıs 2020 tarih ve Sayı: 38591462-030.03-2020-1323, Koronavirüs (COVID-19) Salgını Sürecinde Gemi Personeli Değişimleri ve Seyahatlerinin Emniyetli Bir Şekilde Gerçekleştirilmesine Yönelik Tavsiye Protokolleri konulu yazısı, Sirküler No: 573