Tarımsal elektrik kullanımına gelen %30’luk zam Pompaj sulamalarını da etkileyecek. Pompaj sulamalarımızın yarısı yüksek enerji maliyetleri nedeniyle işletilemiyordu.DSİ sulamalarının %18’i terfili sulama yani pompaj sulaması olarak inşa edildi , Ancak bunun sadece yarısında sulama yapılabiliyor. Enerji maliyeti nedeniyle terfili sulamalar işletme dışı kalıyor .Elektriğe gelen her zam işletme dışı kalan pompa istasyonu sayısını arttıracak

] Tarım ve Orman Bakanlığı 1. Su Şurası TARIMSAL SULAMA GRUBU ÇALIŞMA BELGESİ’nde tüm terfili sulamaların enerji ihtiyacı için 630 MW’lık (GES-RES) santralına ihtiyaç olduğu belirlenmiş.

221 km lik Urfa -Ceylanpınar sulama kanalının üstüne güneş panelleri yerleştirilerek hem buharlaşma azaltılır hem bu enerji sorunu çözülebilir. Bu konuda hedefleri net olarak belirlenmiş “Tarımsal Sulamadaki Enerji Maliyetleri Sorunu İçin Acil Yenilenebilir Kaynak Geliştirilmesi Projesi “ başlatılmalıdır.

1.Giriş

Ülkemizin enerji politikalarındaki "enerjide dışa bağımlılığın azaltılması" stratejisi ile uyumlu olarak terfili sulamalarda sulama tesislerinin işletmesinde sürdürülebilirliğinin sağlanması , tarımsal üretim kayıplarının önlenmesi, ve yatırımların faydaya dönüşmesi büyük önem taşımaktadır.

İşletmedeki ve işletmeye açılacak olan terfili (pompaj) sulama tesislerinin enerji ihtiyaçlarının çiftçilerin ve su kullanıcı örgütlerinin kuracağı yenilenebilir enerji üretim tesisleriyle karşılanmasına yönelik projelere doğrudan devlet desteği arttırılmalıdır.

Türkiye’deki terfili sulamaların aşamalarına bakıldığında 566 726 ha’lık alana karşılık gelen %24,87’lik kısmının işletmede, %21, 29’lık kısmının inşa halinde, %44,61’lik kısmının proje aşamasında, %7,02’lik kısmının planlama, %1,51’lik kısmının ise ön inceleme aşamasında olduğu görülmektedir (Tablo 1).

Halen 485 135 ha’lık bir sulama alanında terfili sulama inşaatı devam etmektedir. Ayrıca 1 milyon ha’dan fazla sulama alanı için terfili sulama projeleri hazırlanmaktadır(1).

Bu projelerden ,özellikle iki veya üç kademeli pompajlı sulama projeleri , enerji maliyeti sorununa sürdürülebilir bir çözüm ile birlikte devam ettirilmelidir.

Terfili Sulamalar Yenilenebilir Enerji Projeleriyle Entegre olarak Ele alınmalı

"Kırsal Kalkınma Destekleri Kapsamında Bireysel Sulama Sistemlerinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ" (Tebliğ No: 2021/7) 25 Şubat 2021 tarihli ve 31406 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe girmişti.Bu tebliğle bireysel sulama sistemlerine yapılacak güneş enerjisi sistemlerine %50 oranında hibe desteği verilmekteydi. Daha sonra 22 Şubat 2022 tarihli tebliğde yapılan değişiklikler ile "Tarımsal sulama amaçlı güneş enerji sistemleri ile Akıllı sulama sistemleri de destekleme kapsamına alınmıştı. Sulama Hibe Desteğine gerçek kişilerin yanısıra, Tüzel Kişiler (Kollektif, limited, anonim şirketleri), Sulama Kooperatifleri, Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri, Tarım Kredi Kooperatifleri ve Sulama Birlikleri ana tüzüklerinde tarımsal üretim yapabileceklerinin yer alması şartıyla başvuru yapabilme imkanı tanınmıştır. Bu değişiklik çok faydalı olmuş ancak bu hibeye esas olarak mal alım tutarı en fazla 1.000.000.TL ‘ye kadar olan projelere % 50 hibe desteği sağlanması günümüz için çok yetersiz kalmıştır.

Bu nedenle bu konu su kullanıcı birlikleri ve kooperatiflerin biraraya geldiği çok ortaklı büyük proje şeklinde tekrar ele alınmalı ve daha merkezi çözümler aranmalıdır. Ayrıca yeni inşa edilecek terfili sulamaların fizibilite çalışmasında enerji maliyetleri gerçekçi olarak değerlendirilmelidir.

Terfili sulama projeleri için toplam 630 MW’lık santral gerekli

Bu konuda yapılan bir çalışmada işletmede bulunan 566.726 ha terfili sulama sahasının 542.142 ha'lık kısmı için 630,18 MW kurulu gücünde yenilenebilir enerji tesisi (GES ve RES) kurularak (1.067.397.196 kWh/yıl enerji üretilerek) terfili sulamaların enerji giderlerinin karşılanabileceği hesaplanmıştır[1].

İşletmedeki terfili sulamaların enerji giderlerinin karşılanması için Türkiye genelinde yaklaşık 3.500.000.000 TL (2020 Birim fiyatlarıyla) yenilenebilir enerji üretim tesisi yatırımının yapılması gerektiği hesaplanmıştır. Bu yatırımın yapılmasıyla yılda 827.000.000 TL tarımsal gelir artışı sağlanacağı hesaplanmıştır [1].

268 000 ha sulama için 465 MW ‘lık GES ihtiyacı var

Hali hazırda Gaziantep Belkıs Nizip Sulaması, Şanlıurfa Yaylak, Suruç, Bozova Sulamaları, Bursa Uluabat Sulaması, Isparta Atabey Sulaması, Elazığ Uluova Sulaması projeleri için ön fizibilite çalışmaları yapılmıştır. Bu projelerin toplam sulama alanı 268 000 ha olup yıllık toplam enerji tüketimleri 778 milyon kWh olarak belirlenmiştir.

GES Tesisi kurulması planlanan bu sulama şebekeleri için toplam 465 MW’lık GES tesisine ihtiyaç olduğu hesaplanmıştır[1].

Urfa - Ceylanpınar Sulama Kanalının üstüne Güneş Enerjisi Panelleri yerleştirilebilir.

Atatürk Barajı rezervuarından aldığı suyu Mardin-Ceylanpınar ovalarına kadar ileten 200 m3/s kapasiteli Urfa Mardin ana sulama kanalı tamamlanarak hizmete açıldı

Terfili sulamalar için ihtiyaç duyulan 465 MW ‘lık güneş santrali, yine aynı bölgede Urfa-Ceylanpınar arasındaki 221 km uzunluğunda olan ana kanalın en uygun bölgesinde gerçekleştirilebilir. Bu kanalın yaklaşık 175 km. sinin üstünün güneş enerjisi panelleri ile kapanması durumunda hem çok büyük bir buharlaşma kaybı önlenecek hem de ön fizibilite çalışmaları yapılmış olan 268 000 ha’lık pompajlı sulama sistemi için gerekli enerji sağlanabilecektir. Ayrıca bu proje geliştirilerek tüm terfili sulamaların enerji ihtiyacı için hesaplanan 630 MW’lık kurulu güce çıkartılabilir.

4. DSİ Sulamalarında net sulama alanının %18’i terfili sulama

DSİ tarafından geliştirilen sulama tesisleri içerisinde terfili sulama alanları net alanın %18’i kadardır. Terfili sulamalarının bulunduğu bölgelerden, DSİ 1. Bölge (Bursa) sulamalarının %67’si terfili, %33’ü cazibeli, DSİ 18. Bölge (Isparta) sulamalarının %50’si terfili, %50’si cazibeli sulama sistemi ile sulanmaktadır. Bu iki bölgeyi %45 terfili ile DSİ 15. Bölge (Şanlıurfa) izlemektedir. DSİ 17. (Van), DSİ 19. (Sivas) ve DSİ 24. (Kars) Bölge Müdürlüklerinde terfi yapılarak sulanan alan bulunmamaktadır. En az terfili sulaması bulunan Bölge Müdürlükleri; DSİ 23. (Kastamonu) %1, DSİ 12. (Kayseri) %4 ve DSİ 2. (İzmir) %7’dir.

4.1.Terfili sulamaların ancak yarısında sulama yapılıyor.

Ülke genelinde sulamaya açılan sahalarda 2020 yılı verilerine göre sulama oranı %69 olarak gerçekleşmiş, sulamaya açılan alanların %31'i çeşitli nedenlerle sulanmamıştır. Özellikle yüksek enerji girdi bedellerinin üretimi yapılacak tarımsal ürünlere yansıyan yüksek maliyet bedelleri nedeni ile terfili sulama alanlarında sulama oranı ancak %53 olarak gerçekleşebilmiştir.

Sadece terfili sulamaların sulama oranları esas alındığında, sulama oranının en yüksek olduğu sulamalar Diyarbakır, Edirne, Adana ve Şanlıurfa Bölge Müdürlüklerinde %70’den fazla olarak gerçekleştirilmiştir. Buna karşılık Ankara, Kastamonu ve Erzurum Bölge Müdürlüklerinde terfili sulama alanları sulama oranı %10’dan daha düşüktür.

Su kaynağı yerüstü suyu olan terfili sulamalarda 2020 yılı sonu itibariyle fiili tüketilen elektrik 460, 741 000 kWh olarak gerçekleşmiştir.

2020 yılında işletme, bakım ve yönetim sorumluluğu su kullanıcı teşkilatlara devredilen toplam 119,452 ha alana hizmet eden sulama tesisleri elektrik borcu sebebiyle işletilememiştir. 2020 yılında DSİ sulama tesisleri ile sağlanan ortalama üretim değeri artışının 2,624 TL/da gerçekleştiği göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu alanda üretim değeri kaybı 3,1 milyar TL’dir.

Ülkemizde pompaj yapılarak sulanan alanlarda tüketilen elektrik enerjisinin en uygun maliyetle üretilmesi büyük önem taşımaktadır. Sulama birlikleri,sulama kooperatifleri ve çiftçilere çok büyük bir yük olan enerji masraflarının azaltılarak çiftçinin net gelirinin yükseltilmesi, sulama tesislerinde teknik, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirliğini sağlayacaktır.

Sonuç ve Öneriler

İklim değişikliği, sulama tesislerimizin en verimli şekilde kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Gıda güvencemizin sağlanmasında çok önemli bir rol oynayan sulama tesislerinin toplumun tüm kesimlerine faydalı olması için sulama işletme maliyetlerinin özellikle elektrik enerjisi maliyetlerinin ülke genelinde azaltılması gereklidir. Bunun yanısıra net sulanan alanlarının artırılması, sulama oranının yükseltilmesi, sulama projesi için yapılan yatırımdan elde edilecek faydanın en üst düzeye çıkarılması da çok önemlidir.

Tarımsal sulamada kullanılacak enerjinin güneş ve rüzgar gibi yenilenebilir kaynaklardan üretilmesi, enerji kooperatifleri kurulması, tarım bakanlığının hibe katkısı ve bankaların düşük faizli uzun dönemli kredileri gibi uygulamalarla teşvik edilmektedir. Ancak bunlar bu sorunun yaygın bir şekilde çözülmesi için yetersiz kalmaktadır. Bu konuda büyük bir santral kurulması ve işletilmesi için doğrudan proje ve finansman desteğine ihtiyaç vardır.

Düşünülecek enerji santralinin güneş enerjisi santrali olması durumunda ülkemizde üretilen güneş panelleri kullanılması, hatta depolama özellikli olarak kurulması birçok açıdan avantaj sağlayacaktır.

Özet olarak enerji maliyetlerinin yüksekliği ve sürekli artışı hem su hem de gıda güvencemiz konusunda sorunlar oluşturmakta ve birçok tesisimizi atıl bırakmaktadır. Bu soruna kalıcı bir çözüm getirilmelidir. Bu kapsamda pompajlı sulama tesislerinin daha verimli ve daha ekonomik işletilmesi için gerekli olan enerjinin sulama birlikleri ve sulama kooperatifleri tarafından yenilenebilir kaynaklardan üretilebilmesine yönelik daha radikal adımlar atılmalıdır. Buna yönelik olarak devletçe doğrudan teknik proje hazırlanması ve finansman desteği verilmelidir. Bu konuda hedefleri net olarak belirlenmiş “Tarımsal Sulamadaki Enerji Maliyetleri Sorunu İçin Acil Yenilenebilir Kaynak Geliştirilmesi Projesi “ başlatılmalıdır.

Kaynak:

[1] Tarım ve Orman Bakanlığı 1. Su Şurası TARIMSAL SULAMA GRUBU ÇALIŞMA BELGESİ Ağustos 2021