05 Aralık 2022 tarihinden itibaren Rus petrol ve petrol ürünlerine AB tarafından getirilen ithal yasağı, Rusları farklı arayışlara sevk etti. Özellikle Rus ham petrolünün tankerlerle taşınmasına yönelik farklı alıcı ve rota seçenekleri tartışılırken çözülmesi gereken yeni sorunlar ortaya çıkmaya başladı. Günlük 3,5 milyon varil ham petrolün tankerlerle taşınması söz konusu. Ancak AB, Rus petrolüne varil başına 60 Dolar tavan fiyat belirledi. Bu karar, Rusya’nın kazancına sınırlama getirmek maksadıyla alındı. Bu kapsamda; Batılı sigorta ve denizcilik şirketleri, Rus ham petrolünü ancak tavan fiyat ya da bu fiyatın altında olması halinde taşıyabilecek. Uluslararası sigortacıların büyük çoğunluğu AB ya da İngiltere merkezli olduğu için de belirtilen sınırlara uymaları gerekiyor.

Tam bu noktada da iki önemli konu ortaya çıkıyor. Birincisi Rusların eski müşterilerine ve kendileriyle iş yapmak isteyen şirket, gemi ve mal sahiplerine ‘‘Gölge Filolar’’ üzerinden erişme ihtimalleri. İkincisi ise Türk Boğazlarından geçecek 500 GT ve üstü tankerlerin; Türk Boğazları Gemi Trafik Hizmetleri’ne (TBGTH) boğazlara girişten 24 saat önce yazılı olarak verecekleri Seyir Planı-1’e sigorta kapsamlarını da dahil etmeleri konusu.

Önce ‘‘Gölge Filolar’’dan başlayalım. Batılı kaynaklar, Rusların bilinen müşterilerine ve kendileriyle olası iş yapmak isteyen şirket, gemi ve mal sahiplerine ‘‘Gölge Filolar’’ üzerinden erişmeye çalışacakları konusunda savlar ileri sürmektedirler. Bu iddiaları doğrulamaya yardımcı olmak için de sahibinin kimliği açıklanmayan tanker satışlarındaki rakamlar veriliyor. Çünkü mevcut Rus tanker filosunun niceliği günlük 3,5 milyon varil ham petrolün taşınmasına yeterli gözükmüyor. Rusların elindeki ham petrolün taşınabilmesi için mevcut tanker filosuna kaç adet daha tankerin ilave edilmesi gerektiği hesaplanmaya çalışılıyor. Bu nedenle kimliği gizlenen sahipli gemilerin satışlarıyla mukayeseler yapılıyor. İşte bu kişilerin sahip olduğu gemilerin bütününe ‘‘Gölge Filo’’ deniliyor. Tabi ortaya çıkan rakamların da bazılarının tahmini olduğunu söylemek yanıltıcı olmaz.

Grafik-1: Rus Petrol Tankeri İhtiyacının Karşılaştırmalı Analizi

Kaynak: Spglobal (Braemar)

Bu kapsamda, Diyagram 1’de Rusların günde 3,5 milyon varil ham petrolü taşıyabilmeleri için takribi 240 adet tankere ihitiyaçları olduğu yönünde hesaplanmış bir değer üzerinden karşılaştırmalı bir diyagram ortaya çıkarılmış. Rus envanterinde bulunan 60 tanker ile kimliği gizli alıcılara satılan 75 tanker toplam olarak 135 adet olup 240 adet ihtiyaca binaen potansiyel tanker açıkları 105 olarak belirlenmiştir. Şimdiye kadar bu açığın birazı 63 adet Yunan tankeriyle kapatılmaya çalışılıyordu.

Ancak 05 Haziran sonrası AB yaptırımları devreye girince:

- Tahmini 105 adet tanker açığının nasıl kapatılacağı,

- Elindeki mevcut tankerlerle ve gölge filoyla taşınacak ham petrolün hangi pazarlara sunulacağı soruları gündeme oturdu.

Ruslara hiçbir ülkeden yardım gelmeyeceği varsayılarak yapılabilcek bir muhakemede;

- Mevcutların ve gölge filoların marifetiyle özellikle Pasifik’te ve Akdeniz’de belirsiz rota bacaklarındaki mevkilerde yapılacak ham petrol transferleriyle Pasifik ve Avrupa’da gölge pazarlar sağlanabilir ve/veya

Harita-1: Rus Ham Petrol Taşıma Senaryosu

Kaynak: Splash247 (Arrow)

- Ruslar, AB’nin tavan fiyat uygulamasına bağlı kalmaksızın haritada gösterildiği üzere Latin Amerika, Hindistan ve Çin’e kendi filolaları ve gölge filo destekleriyle ham petrol taşıyabilirler şeklinde cevap verilebilir.

Şimdi bu gölge filolar üzerinden AB’nin tavan fiyatı uygulaması dışındaki oluşabilecek serbesiyetine karşı en büyük engellerden biri; ki başta bunu ikinci önemli konu olarak belirtmiştim, Türk Boğazlarından geçmeden 24 saat önceden yapılması gereken yazılı bildirimde yükün ayrıntılı sigorta bilgilerinin de isteniyor olması.

Artık poliçelerle yetinilmiyor. Türkiye'nin İstanbul ve Çanakkale Boğazı'ndan geçen gemilerin sigorta kapsamını da kontrol etmeye başladığı ifade ediliyor. Türk Boğazları Gemi Trafik Hizmetleri’ne (TBGTH) boğazlara girişten 24 saat önce yazılı olarak verecekleri Seyir Planı-1’de; sigorta şirketlerinden gemiye P&I sigortası sağlandığını onaylayan bir mektup da talep ediliyor. Yani 01 Aralık 2022 tarihinden itibaren, Türk Boğazları'ndan geçecek olan diğer tiplerle birlikte özellikle ham petrol taşıyan gemiler için P&I sigortalarından gemi, kargo ve sefer detaylarını belirten ve P&I sigortasının bu gemi, sefer ve kargo için geçerli ve eksiksiz olacağına dair bir yazı talep edildiği belirtiliyor.

Diğer yandan sigorta işletiminde küresel tanker filosunun yüzde 95'ini kapsayan ve Londra'da konuşlu bulunan Uluslararası P&I Kulüpleri Grubu (IG-International Group), üyelerine Türkiye’nin talep ettiği böyle bir onay yazısının; teminatın da ötesine geçmesi ve P&I teminatının AB yaptırım hükümlerine tabi olmaması gerekçesiyle gönderilemeyeceğini bildirmiştir. Oysa, taşınan yükün tavan ve altındaki fiyatlandırmalara bağlı istenen yaptırım ve kontrolleri AB’nin kararları kapsamındadır.

Esasen bu uygulama, tankerler için dikkate alındığında, bir anlamda o geminin AB’nin tavan fiyat uygulamasına bağlı kalıp kalmadığını da gösterir bir hal alıyor.

Bizim için gemilerce gösterilecek bir poliçenin yeterli olabileceği söylenebilir. Ancak P&I sigorta onayı istenmediği takdirde, önceden düzenlenmiş geçersiz ya da sahte poliçeler karşısında, boğazlarda meydana gelebilecek kazalarda 3. kişilere ve çevreye gelen zararların tanziminde sıkıntılar yaşanabilir.

Netice itibarıyla boğazlardan geçecek gemilerden P&I sigorta onayının talebi; uluslararası bir yaptırımın kontrolünü sağladığı gibi boğazların güvenliğine de katkı sağlamış bir görüntü arz ediyor.

Bu durum, Rusya ve Türkiye arasında yeni bir gerginliğe yol açar mı?

AB’nin, 60 Dolar olarak belirlediği tavan fiyatın; petrol ihraç eden Rusya’nın bütçesini dengelemek için belirlenen bir fiyat olarak ele aldığını dikkate almak gerekiyor. Yani 60 Dolar, üretim maliyetinin üzerinde bir rakam olarak değerlendiriliyor. Bu rakamın, Rusya’nın kuyularını kapatmak zorunda kalmaması ve petrol satmaya devam etmesi yönünde bir teşvik sağlayacağı düşünülüyor. Aslında köşeye sıkıştırılmaya çalışılan bir rakibin manevra alanının tamamen kapatılmamasına özenle dikkat ediliyor gibi bir durum söz konusu. Nitekim Ukrayna, tavan fiyatın 30 Dolar olması gerektiğini savunmuştu.

Meseleye bu açıdan bakıldığında, Batılı şirketlerin belirlenen tavan fiyat üzerinden Ruslarla anlaşabileceği düşünülebilir. Diğer yandan bazı Rus armatörlerin sigorta belgelerinin tanınması konusunda Çinli yetkililerin ve şirketlerin reddiyle karşı karşıya oldukları haberleri de gelmeye başladı. Bu kapsamda, önümüzdeki günlerde Türk Boğazlarından geçecek gemilerin bu anlamdaki akibeti de dünya geneline yansıyan sigorta uygulamasıyla eşgüdümlü olacaktır.

Not: Bu yazı, www.navisakademi.com web sayfasında yayınlamıştır.

Kaynaklar:

Bag, Mustafa, ‘‘Rus petrolüne tavan fiyat uygulanması ne anlama geliyor?’’, Euronews, 05 Aralık 2022, https://tr.euronews.com/2022/12/05/rus-petrolune-tavan-fiyat-uygulanirsa-ne-olur (Son Erişim Tarihi: 05 Aralık 2022)

Chambers, Sam, ‘‘Tankers ready for new trading map as Monday’s Russia ban looms’’, Splash247, 02 Aralık 2022, https://splash247.com/tankers-ready-for-new-trading-map-as-mondays-russia-ban-looms/ (Son Erişim Tarihi: 05 Aralık 2022)

‘‘IG Clubs clarification on Turkey’s requests of P&I cover confirmation’’, Safety4Sea, 05 Aralık 2022, https://safety4sea.com/ig-clubs-clarification-on-turkeys-requests-of-pi-cover-confirmation/ (Son Erişim Tarihi: 05 Aralık 2022)