Sevgili okurlarım, bu yazımda sizler için günlük hayatta sürekli karşılaştığımız ve özellikle de bugünlerde sıkça kullanılmakta olan ÜFE ve TÜFE kavramlarını, yararlı olacağı düşüncesiyle mercek altına almak istedim.

ÜFE nedir?

Üretici fiyat endeksi ya da kısaltması ÜFE, belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurt içine satışa konu olan ürünlerin, üretici fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişikliklerini ölçen fiyat endeksidir.

ÜFE aylık ve yıllık enflasyon rakamının belirlenmesinde kullanılır.

ÜFE kapsamındaki sektörler şunlardır;

Gayrisafi millî hasıla (GSMH) içinde yer alan iktisadî faaliyet kollarında:

• Tarım
• Avcılık
• Ormancılık
• Balıkçılık

Sanayide;

• Madencilik ve taş ocakçılığı
• İmalat sanayii
• Elektrik, gaz ve su sektörleri

ÜFE kapsamı dışındaki sektörler;

ÜFE'de kapsam dışı kalan ticaret ve hizmet faaliyetlerinde yer alan sektörler, endekste kapsam dışı kalıp hesaba dahil edilmemektedir. Bunlar, inşaat, toptan ve perakende ticaret, otel ve lokantalar, ulaştırma, depolama, haberleşme, malî aracı kuruluşların faaliyetleri, eğitim, sağlık işleri ve sosyal hizmetler gibi sektörlerdir.

Kullanım amacı

Üretici Fiyatı Endeksi, aşağıdakilerin de aralarında bulunduğu çeşitli konularda karar alıcılara yardımcı olan önemli bir göstergedir.

• Enflâsyon ve ekonomideki fiyat hareketlerinin izlenmesi,
• Hükümetlerin ekonomik politikalarının belirlenmesi,
• Ücretlerin ve fiyatların ayarlanması,
• Üretim ve verimlilik hesapları,
• Muhasebe hesapları,
• Fiyat analizlerine ilişkin çalışmalar
• Yatırım kararları

ÜFE’nin Türkiye'de kullanımı

TÜİK, 2005 yılından itibaren, üretici enflasyonunu belirlemek için ÜFE'yi kullanmaya başlamıştır.

Önceden kullanılan toptan eşya fiyat endeksi (TEFE), yurt içinde üretimi yapılan maddelerin fiyatlarının, kısmen üreticiden kısmen de üretim yapmayan ve toptan satışla uğraşan aracılardan elde edilmesi ile hesaplanan; fiyatlara, tüketiciye yansıyan vergiler ile toptancı marjlarının dahil olduğu, karma bir fiyat endeksiydi.

Malların tüketim aşamasındaki fiyat değişimlerini ölçen TÜFE'ye karşılık üretim aşamasındaki fiyat değişimlerini ölçen daha anlamlı bir endeks oluşturmak amacıyla Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE) hesaplamasına geçilmiştir.

TÜFE'nin yorumlanabilmesi için temel bir dönemin ve karşılaştırılmak istenen dönemin belirlenmesi yeterlidir. Karşılaştırılan dönemler arasındaki toplam ya da fark, belirli bir gelire sahip olan bireyin satın alma gücünün azalıp azalmadığını gösterecektir.

Örneğin; Şimdi asgari ücret alan bir kişi üzerinden hesap yapacak olursak eline geçen net para ile 2,825 ₺ 2021 yılında bu para ile alabildiği 5 kg. Ayçiçek yağı (71 ₺) 38 adet iken 2019 yılında eline geçen net para ile 2,558 ₺ 2019 yılında bu para ile alabildiği 5 kg. Ayçiçek yağı (32 ₺) 79 adet. Kısa ve öz bir şekilde örnekleyecek olursak ortalama 2 yıl içerisinde alım gücümüz % 110 oranında düşmüş. Pandemi sonrasına bakacak olursak ülkemizde çiftçilik neredeyse % 50 oranında azalmıştır ve Ayçiçek yağında dahi dışa bağımlılık meydana gelmiştir. Daha anlaşılır söyleyecek olursak Ayçiçek yağında dahi % 40 ithal edilmektedir. Bu durum göz önüne alındığında 2021 yılı sonunda bir asgari ücretli 38 adet değil 33 adet 5 kg.’lık yağ satın alabilecektir. Örneği Ayçiçek yağından vermemin sebebi temel ihtiyaç olmasıdır. Her zaman arzı yüksek bir üründür.

TÜFE nedir?

Tüketici fiyat endeksi ya da kısaca TÜFE, tipik bir tüketicinin satın aldığı belirli bir ürün ve hizmet grubunun fiyatlarındaki ortalama değişimleri gösteren bir ölçüttür.

Yıllık enflasyon değerindeki değişimi ölçmek için kullanılır.

TÜFE, istatistik bilimindeki fiyat endeks sayıları ile hesaplanır.

ÜFE ile TÜFE Arasındaki Fark

ÜFE ile TÜFE arasındaki temel fark, fiyat derlenen birimlerde ortaya çıkmaktadır.

• TÜFE'de fiyatlar, üreticilerin yanı sıra toptan satış noktalarından da (sebze, meyve ve balık hâllerinden) derlenmektedir. Toptan eşya fiyatlarına Katma Değer Vergisi (KDV) gibi vergiler dahil edilmektedir.
• ÜFE'de, fiyatların özellikle üreticilerden derlenmesi esastır ve ürün fiyatları vergiler hariç, yurt içi peşin satış fiyatlarıdır.

TEFE nedir?

Toptan eşya fiyat endeksi, değişimi aylık ya da yıllık enflasyon rakamının belirlenmesinde kullanılır.

2005 yılından itibaren Türkiye İstatistik Kurumu, toptan eşya fiyat endeksinin yerine üretici fiyat endeksini kullanmaya başlamıştır.

Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE) yıllık %35,31, aylık %7,14 arttı

YD-ÜFE (2010=100) 2021 yılı Nisan ayında bir önceki aya göre %7,14, bir önceki yılın Aralık ayına göre %10,76, bir önceki yılın aynı ayına göre %35,31 ve on iki aylık ortalamalara göre %29,45 artış gösterdi.

Sanayinin iki ana sektöründen imalat yıllık %35,29 arttı

Sanayinin iki sektörünün yıllık değişimleri; madencilik ve taş ocakçılığında %36,54, imalatta %35,29 artış olarak gerçekleşti.

Ana sanayi gruplarının yıllık değişimleri; ara malında %40,65, dayanıklı tüketim malında %32,83, dayanıksız tüketim malında %28,10, enerjide %209,98, sermaye malında %25,98 artış olarak gerçekleşti.

Sanayinin iki ana sektöründen imalat aylık %7,14 arttı

Sanayinin iki sektörünün aylık değişimleri; madencilik ve taş ocakçılığında %7,29, imalatta %7,14 artış olarak gerçekleşti.

Ana sanayi gruplarının aylık değişimleri; ara malında %8,89, dayanıklı tüketim malında %6,92, dayanıksız tüketim malında %5,71, enerjide %7,05, sermaye malında %6,03 artış olarak gerçekleşti.

Yıllık en düşük artış %17,66 ile diğer ulaşım araçlarında gerçekleşti

YD-ÜFE sektörlerinden diğer ulaşım araçları %17,66, temel eczacılık ürünleri ve müstahzarları %19,35, basım ve kayıt hizmetleri %20,49 ile endekslerin en az arttığı alt sektörler oldu. Buna karşılık kok ve rafine petrol ürünleri %209,98, metal cevherleri %56,39, ana metaller %51,60 ile endekslerin en fazla arttığı alt sektörler oldu.

Aylık en düşük artış %4,38 ile giyim eşyası endeksinde gerçekleşti

YD-ÜFE sektörlerinden giyim eşyası %4,38, basım ve kayıt hizmetleri %4,65, deri ve ilgili ürünler %4,75 ile endekslerin en az arttığı alt sektörler oldu. Buna karşılık kimyasallar ve kimyasal ürünler %10,86, fabrikasyon metal ürünler, makine ve ekipmanlar hariç %9,81, ana metaller %9,13 ile endeksin en çok arttığı alt sektörler oldu.

Yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) yıllık %35,17, aylık %4,34 arttı

Yİ-ÜFE (2003=100) 2021 yılı Nisan ayında bir önceki aya göre %4,34, bir önceki yılın Aralık ayına göre %12,91, bir önceki yılın aynı ayına göre %35,17 ve on iki aylık ortalamalara göre %19,44 artış gösterdi.

Sanayinin dört ana sektöründen imalat yıllık %38,11 arttı

Sanayinin dört sektörünün yıllık değişimleri; madencilik ve taş ocakçılığında %27,07, imalatta %38,11, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında %4,50, su temininde %28,32 artış olarak gerçekleşti.

Ana sanayi gruplarının yıllık değişimleri; ara malında %42,59, dayanıklı tüketim malında %29,24, dayanıksız tüketim malında %24,97, enerjide %38,64, sermaye malında %27,24 artış olarak gerçekleşti.

Sanayinin dört ana sektöründen imalat aylık %4,55 arttı

Sanayinin dört sektörünün aylık değişimleri; madencilik ve taş ocakçılığında %5,02, imalatta %4,55, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında %2,22, su temininde %0,27 artış olarak gerçekleşti.

Ana sanayi gruplarının aylık değişimleri; ara malında %6,63, dayanıklı tüketim malında %2,05, dayanıksız tüketim malında %1,99, enerjide %3,51, sermaye malında %2,85 artış olarak gerçekleşti.

Yıllık en düşük artış %4,50 ile elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımında gerçekleşti

Yıllık en düşük artış; %4,50 ile elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı, %8,49 ile deri ve ilgili ürünler, %8,92 ile giyim eşyası olarak gerçekleşti. Buna karşılık kok ve rafine petrol ürünleri %159,53, ham petrol ve doğal gaz %109,10, ana metaller %71,71 ile endekslerin en fazla arttığı alt sektörler oldu.

Aylık en düşük artış %0,27 ile su ve suyun arıtılması ve dağıtılmasında gerçekleşti

Aylık en düşük artış; %0,27 ile su ve suyun arıtılması ve dağıtılması, %0,78 ile mobilya, %1,00 ile giyim eşyası olarak gerçekleşti. Buna karşılık ham petrol ve doğal gaz %15,25, ana metaller %10,78, tütün ürünleri %9,45 ile endekslerin en fazla arttığı alt sektörler oldu.

Tarım ürünleri üretici fiyat endeksi (Tarım-ÜFE) yıllık %21,77 arttı, aylık %0,79 azaldı

Tarım-ÜFE' de (2015=100), 2021 yılı Nisan ayında bir önceki aya göre %0,79 azalış, bir önceki yılın Aralık ayına göre %7,53, bir önceki yılın aynı ayına göre %21,77 ve on iki aylık ortalamalara göre %18,80 artış gerçekleşti.

Sektörlerde bir önceki aya göre değişim; tarım ve avcılık ürünleri ve ilgili hizmetlerde %1,02 azalış, balık ve diğer balıkçılık ürünlerinde %3,11, ormancılık ürünleri ve ilgili hizmetlerde %5,44 artış gerçekleşti. Ana gruplarda bir önceki aya göre değişim; çok yıllık bitkisel ürünlerde %9,03 azalış, tek yıllık bitkisel ürünlerde %1,30, canlı hayvanlar ve hayvansal ürünlerde %2,64 artış gerçekleşti.

Yıllık en fazla artış %52,67 ile turunçgiller alt grubunda oldu

Bir önceki yılın aynı ayına göre en fazla artış gösteren diğer alt gruplar ise %38,73 ile lifli bitkiler, %28,38 ile tahıllar (pirinç hariç), baklagiller ve yağlı tohumlar ve %23,98 ile diğer çiftlik hayvanları ve hayvansal ürünler oldu. Yıllık en az artış gösteren alt gruplar ise %3,58 ile sebze ve kavun-karpuz, kök ve yumrular, %6,92 ile çeltik ve %14,10 ile yağlı meyveler oldu.

Aylık en fazla artış %13,99 ile turunçgiller alt grubunda gerçekleşti

Alt gruplar itibarıyla bir önceki aya göre en fazla artış gösteren diğer alt gruplar ise %13,06 ile diğer ağaç ve çalı meyveleri ile sert kabuklu meyveler, %4,01 ile canlı sığırlar (manda dahil), bunlardan elde edilen işlenmemiş süt ve %3,76 ile yağlı meyveler oldu. Buna karşılık, bir önceki aya göre azalışın olduğu alt gruplar ise %2,88 ile çeltik, %2,56 ile canlı kümes hayvanları ve yumurtalar ve %1,00 ile lifli bitkiler oldu.

2021 Yılı Haziran Ayı Enflasyon Oranları;

Yıllık Enflasyon % 17,53

Tüfe bir önceki aya göre % 1,94 oranında artış gösterdi.

Yİ-ÜFE yıllık % 42,89 ve aylık % 4,01 oranında artış gösterdi.

Hoşça kalın, mutlulukla kalın,

Prof.Dr.Seyithan Deliduman