16 Mart 2022 tarihinde Uluslararası Adalet Divanın, ‘Rusya savaşı derhal durdurmalı’ şeklindeki Ukrayna açıklamasında bulunması üzerine yazımızı bu konuya tahsis ettik.

Uluslararası Adalet Divanı ilerleyen süreçlerde de sıkça gündeme gelecektir.

Uluslararası Adalet Divanı Birleşmiş Milletler'in başlıca yargı organıdır.

Uluslararası Adalet Divanı'nın merkezi Hollanda'nın Lahey kentindedir.

Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nden seçilen 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar değişik ülkelerden seçilir, böylece dünyadaki değişik hukuk sistemlerinin temsil edilmesi amaçlanır.

Divanın yetki alanı, bir uluslararası uyuşmazlıkta taraf olan ülkelerin kendisine getirdikleri davalar ile BM Antlaşması'nda ya da yürürlükteki uluslararası antlaşmalarda özellikle öngörülmüş konuları içine alır.

Uluslararası Adalet Divanı Statüsü, BM Antlaşması'nın (BM Şartı) ayrılmaz bir parçasıdır ve Adalet Divanı'nın çalışma esaslarını belirler.

Divan, yüksek ahlaki karaktere sahip, kendi ülkelerinde en yüksek adli görevlerin yerine getirilmesi için gerekli koşulları benliklerinde toplayan ya da uluslararası hukuk alanında yetkileri herkesçe kabul edilmiş birer hukukçu niteliğinde olan kişiler arasından uyruklarına bakılmaksızın seçilen bağımsız yargıçlardan oluşan bir kuruldur.

Divan'a üyelik açısından, birden fazla devletin uyruğu olarak kabul edilebilecek bir kişi kamusal ve siyasal haklarını olağan olarak hangi devlette kullanıyorsa, o devletin uyruğu sayılacaktır. Aynı devletin birden çok uyruğu aynı zamanda Divan'da yargıç olamaz.

Başvuru Nasıl Yapılır?

Davaların Divan önüne getirilmesi, duruma göre, ya varılan özel anlaşmanın bildirilmesi ile ya da Yazman'a yapılacak yazılı bir başvuru ile olur.

Her iki durumda da uyuşmazlığın konusu ile taraflar gösterilmiş olmalıdır.

Başvuru Üzerine Neler Yapılır?

Yazman başvuruyu hemen bütün ilgililere iletir.

Yazman, Genel Sekreter aracılığıyla durumu Birleşmiş Milletler üyelerine ve Divan önünde dava açabileceği kabul edilen öteki devletlere de bildirir.

• Divan durumun gerektirdiğine hükmederse, tarafların her birinin haklarını korumak için hangi geçici önlemlerin alınması gerektiğini belirtme yetkisine sahiptir.
• Öngörülen bu önlemler, kesin karardan önce hemen taraflara ve Güvenlik Konseyi'ne bildirilir.

• Taraflar, temsilcileri aracılığı ile temsil edilirler.
• Taraflar, Divan önünde danışman ya da avukatların yardımından da yararlanabilirler.
• Divan önündeki tarafların temsilcileri, danışmanları ve avukatları, görevlerini bağımsız bir biçimde yerine getirmeleri için gerekli ayrıcalık ve dokunulmazlıklardan yararlanırlar.

Yargılamanın Yapılışı ve Verilen Kararın Etkisi!

• Yargılama usulü iki evreden oluşur: yazılı ve sözlü evreler.
• Yargılama usulünün yazılı evresi muhtıraların, karşı-muhtıraların, gerekiyorsa, yanıtların ve ayrıca savları destekleyecek her türlü evrak ve belgenin Divan'a ve taraflara iletilmesini kapsar.
• Bu iletme işlemi, Divan'ca saptanan sıra ve süre içinde Yazman aracılığıyla yapılır.
• Taraflardan birinin ileri sürdüğü her belgenin onaylanmış örneği öteki tarafa iletilecektir.
• Yargılama usulünün sözlü evresi, Divan'ın tanıkları, bilirkişileri, temsilcileri, danışmanları ve avukatları dinlemesini kapsar.
• Temsilciler, danışmanlar ve avukatlar dışında kalan kişilere yapılacak her bildirim için Divan, bu bildirim hangi devletin ülkesinde sonuç doğuracaksa o ülkenin devletine doğrudan başvurur.

• Divanın görüşmeleri gizlidir ve gizli kalır.
• Divan kararları, hazır bulunan yargıçların oyçokluğu ile alınır.
• Oyların eşit bölünmesi durumunda Başkan'ın ya da onun yerini dolduran yargıcın oyu üstün sayılır.
• Hüküm gerekçelidir.
• Hükümde, ona katılan yargıçların adları belirtilir.
• Hüküm, tümüyle ya da bir bölümü bakımından yargıçların oybirliğini yansıtmıyorsa, yargıçlardan her birinin hükme kişisel görüşünü ekleme hakkı vardır.
• Hüküm, Başkan ve Yazman tarafından imzalanır. Temsilcilere yöntemine uygun olarak bildirildikten sonra, açık olarak yapılan oturumda okunur.
• Divan'ın kararı ancak uyuşmazlığın tarafları bakımından ve karar verilen dava için bağlayıcıdır.
• Hüküm kesindir ve buna karşı başvuru yolu yoktur.
• Hükmün anlam ya da kapsamı üzerinde uyuşmazlık çıkması durumunda, taraflardan herhangi birinin isteği üzerine Divan hükmü yorumlar.

Kalın Sağlıcakla,

Prof.Dr.Seyithan Deliduman