Bitkisel yağ sanayicilerinin geçen hafta 'yağda zam olmayacak, ithalattaki sorunlar bir ay daha sürerse fiyatlar o zaman artar' açıklamasından sadece bir gün sonra yağa yüzde 25 zam geldi. Vatandaş 'fiyatlar daha da artacak' kaygısıyla marketlere koşunca, perakendeci bir aylık satışını iki günde yaptı. Peki fiyatlar neden arttı, bundan sonra nasıl seyreder?

Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrası ham yağ yüklü gemilerin Türkiye’ye gelememesi ve yurt içinde bir iki aylık stok kalmasının yarattığı endişeler yağ fiyatlarını vurdu.

Son bir yılda ülke genelinde ortalama yüzde 54,4 oranında zamlanan ayçiçek yağı fiyatları, sadece iki gün içinde yüzde 18-25 aralığında daha zamlandı.

Stokların tükenme ve fiyatların daha da artma riskine karşı vatandaşlar marketlere akın ederken, marketlerde ise ürünün raf fiyatı ile kasa fiyatı arasındaki ciddi farklar tepki çekti.

Peki, geçen hafta bitkisel yağ sanayicilerinin ‘yağda bir iki aylık stoğumuz var, fiyatlar ancak bu süre içerisinde ithalattaki sorunlar çözülmezse artar’ şeklindeki açıklamalarına rağmen neden ciddi zamlar yaşandı?

Yaygın bir markanın 4,5 litre ayçiçek yağında bir haftalık fiyat değişimi (Kaynak: Akakçe)

‘PANİK HAVASI ARZ TALEP DENGESİNİ BOZDU’

İstanbul Perakendeciler Derneği (PERDER İstanbul) Yönetim Kurulu Başkanı Faruk Güzeldere, sozcu.com.tr’ye yaptığı değerlendirmede, yağ fiyatlardaki artışın nedenini arz talep dengesinin bozulması olarak açıkladı.

Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle tüm emtia fiyatlarında olduğu gibi ham yağın fiyatında da sert artışlar yaşandığını, benzer şekilde akaryakıta gelen zamlarla taşımacılık maliyetlerinin de ciddi şekilde yükseldiğine dikkat çeken Güzeldere, fiyatların ilerleyen dönemlerde maliyetlerdeki bu artıştan etkileneceğine işaret etti. Ancak Güzeldere, son günlerde yaşanan anlık zamların vatandaşın talebini artırmasından kaynaklandığını söyledi.

Güzeldere, “Geçen hafta ‘yağ stokları bitecek’ algısı nedeniyle vatandaş panikledi. Bu panik de arz talep dengesini bozdu. Marketlerde bitkisel yağlara ciddi bir talep olunca fiyatlar da tırmandı” dedi ve şöyle devam etti:

“Hangi ürün olursa olsun, arz talep dengesi bozulursa fiyat oynaklaşır. Vatandaş panik havasıyla birden fazla yağ aldı. Yarım saat içinde aynı aileden iki kişi yağ istedi mesela. Panik yapılmasa bunlar olmayacak. Bu panik iki gün içinde yağ fiyatlarının yüzde 20-25 aralığında artmasıyla sonuçlandı.”

Yaygın bir markanın bir litrelik ayçiçeği yağında bir haftalık fiyat değişimi (Kaynak: Akakçe)

‘BİR AYLIK SATIŞIMIZI İKİ GÜNDE YAPTIK’

Gıda Perakendecileri Derneği (GPD) Yönetim Kurulu Üyesi Erdal Tüfekçi ise, sozcu.com.tr’ye yaptığı değerlendirmede, “Yaklaşık bir aylık satışımızı iki günde yaptık. Vatandaşın yoğun ilgisi tedarik zincirinde dengesizlik yaratınca fiyatlar arttı” dedi.

Tüfekçi, “Telaşa, paniğe gerek olmadığını vurgulamakta fayda var. Talep aşırı artarsa, bir iki aylık stoğu kalan ürünün fiyatı da artar. Fiyatların artacağı endişesiyle hareket eden vatandaş şu an uygun fiyattan aldığını düşünse de, aslında talebi artırdığı için bir sonraki alımı için fiyatları yükseltmiş oluyor” diye konuştu.

Şu an için yağ stoklarının bitmesi gibi bir durum yaşanmadığını, bu yüzden panik ve telaşa gerek olmadığının altını çizen Tüfekçi, fiyatların seyrine ilişkin ise şunları söyledi:

“Bir iki ay sonra hasadın başlamasıyla birlikte yeni ürünlerin gelmesi piyasayı rahatlatacaktır. Bu süreç içerisinde eğer döviz kurunda beklenmeyen bir artış olursa fiyatlar geçici bir süre daha yükselebilir ama yerli üretim devreye girince geri çekilecektir.”

‘RAFTAKİ FİYATLA KASADAKİ FİYAT FARKLI OLAMAZ’

Öte yandan, vatandaşın panik alışverişi sonrası bazı marketlerde ürünün raftaki etiket fiyatıyla kasadaki fiyatı arasında ciddi farklar dikkat çekti.

Tüketici Konfederasyonu Başkanı Aydın Ağaoğlu, bazı marketlerde 5 litrelik sıvı yağların raf fiyatı 130 TL iken, kasadaki fiyatının 190 TL’ye çıkmasına ilişkin, “Bu, vurgunculuk değil de nedir?” dedi.

“Ürünün raftaki etiket fiyatı ile kasadaki fiyatı arasında fark olması takdirde tüketici lehine fiyat uygulanacağına dair açık kanun hükmü var. 6502 sayılı kanunun 54. maddesinin 2. fıkrası bunu açık ve net olarak ifade eder” diyen Ağaoğlu,

“Tüketiciler aradaki farkın ticari avans faiziyle kendisine iadesi için, tüketici hakem heyetlerine internetten başvurmak suretiyle hak arayabilir. Tüketici hakem heyeti kararı eline ulaştığında ise, mahkeme kararı hükmünde olan bu karar ile satıcının ödememe şansı kalmaz” diye konuştu.

‘BİR DİĞER SORUMLU DA BİLİNÇSİZ TÜKETİCİLER’

Ağaoğlu, son iki üç günde vatandaşın marketlerde yağ alışverişine koşmasının ana sorumlularının kamuoyuna zamanında açıklama yapmayan dış ticaret ve iç ticaret bürokrasisi olduğunu vurguladı.

Yeni Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci’nin, “Türkiye’de yeterli miktarda ayçiçek yağı stoku var, asılsız iddialara itibar etmeyin, endişe edilecek bir durum söz konusu değil” açıklamasını ise ‘geç kalınmış bir açıklama’ olarak değerlendiren Ağaoğlu, bir diğer sorumlunun da ‘marketlere hücum eden bilinçsiz tüketiciler’ olduğunu vurguladı.

“Marketlere, satış noktalarına adeta hücum edilmesi ve aşırı talep artışına yol açılması fiyatların yükselmesine neden oldu ve karaborsacılara da gün doğdu” diyen Ağaoğlu, şu uyarıda bulundu:

“Böyle olağanüstü dönemlerde tüketicileri itidalli davranmaya, talebi kısmaya, zorunlu durumlarda ise asgari miktarda alışveriş yapmaya davet ediyoruz.”