İlgili bakanlıklar tarafından üzerinde çalışılan yeni tamamlayıcı emeklilik sigortası sistemi (TES) merak konusu olurken, gözler bu çalışmanın detaylarına çevrildi.

AA muhabirinin edindiği bilgiye göre, yeni sisteme ilişkin merak edilen sorular ve yanıtları şöyle:

Tamamlayıcı emeklilik sistemi nedir?

TES, emeklilikte oluşacak gelir kaybını telafi edecek, çalışma dönemindeki yaşam standartlarını korumayı sağlayacak ek emeklilik gelirinin oluşmasını ve hane halkı tasarruflarının artırılmasını amaçlayan bir sistem olarak kurgulandı. TES, çalışan, işveren ve devlet tarafından, çalışanın bireysel hesabına yapılacak nakdi katkıların emeklilik yatırım fonlarında yatırıma yönlendirileceği ve bu fonların seçiminin ve birikimlerin fonlar arasındaki dağılımının çalışan tarafından yapılacağı bir ikinci basamak emeklilik sistemi olarak planlandı.

Katılımda zorunluluk olacak mı, uygulama ne zaman başlayacak?

Sistem 1 Ocak 2022 itibarıyla başlayacak ve tüm özel sektör çalışanları yeni sisteme girecek. Kapsam dahilindeki tüm çalışanlar karma TES'e dahil olacak, sonra dileyen kişi isteğe bağlı TES'e geçiş yapabilecek.

Geçmiş kıdem hakları nasıl korunacak, hak kayıpları olacak mı?

1 Ocak 2022'de kanunun yürürlüğe girmesiyle tüm çalışanların kıdem tazminatına tabi geçmiş döneme ilişkin hakları aynı şekilde korunacak. Çalışanın bu tarihten önceki çalışma sürelerine ilişkin kıdem tazminatına ilişkin hakları güvenceye alınarak karma TES'e geçiş yapılacak. Dolayısıyla 1 Ocak 2022'den sonra kıdem tazminatını hak edecek şekilde işten ayrılan çalışan, geçmiş kıdem tazminatını alabilecek, ayrıca yeni sisteme bir aktarım yapılmayacak.

Çalışanlar açısından bir hak kaybı söz konusu olmayacak. Kıdem tazminatı sisteminde brüt ücretinin yüzde 8,33'ünü kıdem tazminatı olarak alan işçi, karma TES'te yüzde 5,33'ü kıdem tazminatı, yüzde 3'ü işveren katkısı olmak üzere toplamda yüzde 8,33'lük hakka sahip olacak. Yüzde 3'lük işveren katkısı bireysel fon hesabında toplanacak.

Mevcut durumda çalışan istifa ettiğinde yüzde 8,33'lük kıdem hakkının tümü yanarken, karma TES'te bireysel fon hesabındaki yüzde 3'lük hakkı saklı kalacak. Çalışanların karma TES'e geçmeden önceki kıdem tazminatı hakkı da saklı olacağından herhangi bir hak kaybı söz konusu olmayacak.

İsteğe bağlı TES kapsamında bireysel fon hesabında biriken tutar, çalışanın bazı istisnalar dışında her durumda ve aynı iş yerinde 1 yıldan fazla çalışması kaydıyla işten kendisi ayrılması koşullarında da kazanılmış hakkı olacak.

Asgari ücretli çalışanın emeklilikte alacağı tutar ne olacak?

Asgari ücretlilerin emeklilik aylığı, emeklilik yaşı gelmeden önce sistemden kısmi çekiş hakkını kullanma yılı ve oranına, emekli olduğu dönemde toplu para çekecek ise toplu çıkış oranına, çalışanın karma sistemde mi kalacağı veya isteğe bağlı sisteme mi katılım sağlayacağına, isteğe bağlı TES'e geçiş yaparsa sistemde kalış süresine göre değişecek.

Bir asgari ücretli 25 yıl çalışma süresini isteğe bağlı TES'te geçirdiğinde bireysel fon hesabında 68 bin lira birikecek. Eğer bireysel fon hesabında biriken tutardan toplu ödeme almazsa kendisine 15 yıl boyunca yaklaşık olarak 461 lira emekli aylığı ödenecek.

Asgari ücretli 25 yıl çalışma süresini karma TES'te geçirdiğinde bireysel fon hesabında 37 bin lira birikecek. Bireysel fon hesabında biriken fondan toplu ödeme almazsa kendisine 15 yıl boyunca bu sistemden yaklaşık 251 lira emekli aylığı ödenecek.

Çalışan firma değiştirdiğinde bireysel fon hesabı ne olacak?

Çalışan haklı fesih sebebi dışında işten çıkarılır veya istifa ederse bireysel fon hesabında çalıştığı son firmadaki dönemine ait biriken tutarı aynen korunacak.

Çalışma süresi bir yıldan fazla ise iş veya hizmet akdi ahlak ve iyi niyet kurallarına uyulmadığı hallerde feshedilen çalışanın, son firmasındaki çalışma süresi için oluşan işveren katkı payı ve devlet katkısının fonda biriken tutarının yüzde 50'si bireysel fon hesabında korunurken yüzde 50'si TES sigorta hesabına aktarılacak. Bu tutar, varsa hukuki süreç kesinleşene kadar çalışanın hesabında blokeli olarak bekletilecek.

Bir yıldan daha az sürede iş veya hizmet akdi feshedilen veya istifa ederek işten ayrılan çalışanın işveren katkı payı ve devlet katkısı TES sigorta hesabına aktarılacak ve bu tutar, varsa hukuki süreç kesinleşinceye kadar çalışanın hesabında blokeli olarak tutulacak.

Bireysel emeklilik sistemi (BES), otomatik katılım sistemi (OKS) ve tamamlayıcı emeklilik sistemi olan kişinin hesapları birleştirilebilecek mi?

Kişinin OKS hesabı varsa dilediği takdirde OKS kapsamında kalabilecek. BES ve OKS sistemi tercih edenler için sürecek.

Vergi desteği sağlanacak mı?

Kapsamdaki tüm çalışanların ücretlerinden asgari ücret üzerinden hesaplanan damga vergisi kadar indirim yapılacak.
Asgari ücretin üzerinde ücret alan kişiler çalışan katkısını yüzde 6'ya kadar artırabilecek. Bu durumda zorunlu çalışan katkısına ek olarak yatırılan katkı, asgari ücretin yüzde 25'ini geçmemek üzere gelir vergisi matrahından indirilecek.

Hangi katkı oranları, ne düzeyde uygulanacak?

Karma TES'te yüzde 5,33'lük kıdem hakkı ve yüzde 3 işveren katkısı alınırken, isteğe bağlı TES'te yüzde 4 işveren katkısının yanı sıra yüzde 1 (asgari prime esas kazanç üzerinden) devlet katkısı uygulanacak.

Sistemde çalışan katkısı, katkı payına esas aylık kazancı asgari ücret olan çalışanlar için yüzde 0,5, katkı payına esas aylık kazancı asgari ücretle asgari ücretin iki katına kadar olan çalışanlar için yüzde 1,5, katkı payına esas aylık kazancı asgari ücretin iki katından fazla olan çalışanlar için yüzde 2,5 olarak belirlendi. Çalışanın talepte bulunması halinde, çalışan katkı payı, katkı payına esas aylık kazancın yüzde 6'sına kadar artırılabilecek.

Sistemdeki birikimler nasıl değerlendirilecek?

Birikimler emeklilik yatırım fonları aracılığıyla değerlendirilecek.

İşveren payının ödenmemesi haline ilişkin bir sigorta sistemi öngördü mü?

Emeklilik şirketlerine prim alacaklarını sigorta ettirme zorunluluğu getirilecek. Ayrıca ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler kapsamında işten çıkarılmış veya 1 yıldan az çalıştığı iş yerinden istifa ederek ayrılmış çalışanlara ait TES sigorta hesabına aktarılan tutarlar da sigorta amacıyla kullanılacak.

Birikimlerin değerlendirilmesinde reel değer kaybına karşı bir koruma olacak mı?

Çalışan fon seçimini kendisi yapacak, reel getiri buna göre oluşacak.

İstifa durumunda işçiye birikimleri ödenecek mi?

İşçi eğer bir yıldan az çalıştığı işinden istifa ederse yalnızca çalışan katkısı bireysel fon hesabında kalacak. Bir yıldan uzun süreli çalışılan işlerden istifa yoluyla ayrılma durumunda bireysel fon hesabına ödenen primler hiçbir işleme tabi tutulmadan kayıpsız şekilde hesapta yer almaya ve fonlarda nemalanmaya devam edecek. Çalışan, sistemden çıkış şartlarına bağlı olarak kısmi çıkış veya emeklilik yaşında bunu alabilecek.

Sistemden kısmi çıkışlar hangi şartlarda olacak?

60 yaşını doldurmamış katılımcılara, talep edilmesi halinde, bir defaya mahsus olmak üzere evlilik, bir defaya mahsus olmak üzere işsiz kalınması, ilk konut edinimi ve ağır hastalık gibi sebeplerin her biri için, başvuru tarihindeki bireysel emeklilik hesabındaki birikim tutarının yüzde 10'unu ve çoklu yararlanım halinde kısmi çekiş hallerinin tamamı için her halükarda kısmi çıkış oranının yüzde 20'sini geçmemek üzere defaten ödeme yapılabilecek.

Sistemden tamamen çıkış hangi şartlarda olacak?

Cayma ve ayrılma hakkı bulundurmayan bu sistemden tamamen çıkış, emeklilik dönemi sona erdiğinde, çalışanın ölümü veya maluliyet durumlarında olacak. Çalışan, emekli olduğunda kendisine bağlanacak aylık süresi bittiğinde sistemden çıkmış olacak.

Bireysel hesaplara devlet katkısı ödemeleri hangi periyotlarda gerçekleştirilecek?

Bireysel hesaplara devlet katkısı ödemesi nakit olarak yapılacak. Ödeme, çalışılan ve işveren ile çalışan katkı paylarının sisteme aktarıldığı ayı takip eden ayın sonuna kadar gerçekleştirilecek.

Sistem SGK kapsamındaki emeklilikte bir değişiklik getirecek mi?

TES ikinci basamak emeklilik sistemi olarak kurgulandı. Dolayısıyla Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kapsamındaki birinci sütun emeklilik sistemiyle ayrışıyor. Çalışan emeklilik yaşı geldiğinde SGK'den emekli olacak, ayrıca 60 yaşına geldiğinde TES kapsamında ikinci emekli aylığını alacak. Kişi, iki emekli aylığını da herhangi bir kesinti, oransal azalma olmadan aynı anda alabilecek.

Emeklilik için belli bir süre ve yaş şartı olacak mı?

Tamamlayıcı emeklilik yaşı 60 olarak belirlendi fakat emekli olmak için herhangi bir süre şartı bulunmuyor. Çalışan adına ödenen katkılar kişinin bireysel fon hesabında yer aldığı için her çalışan emeklilik yaşını doldurduğunda hesabındaki birikime hak kazanmış olacak. Başka bir deyişle 5 yıl çalışana da 30 yıl çalışana da 60 yaşını doldurduğunda bireysel fon hesabındaki birikim kapsamında ödeme yapılacak.

Mevcut uygulamada her yıl için 30 günlük brüt ücret tazminat olarak ödeniyor, bu uygulamada değişiklik olacak mı?

Olmayacak. 30 günün 19 günü hak olarak kıdem tazminatına tabi tutulacak, 11 günü ise kişinin bireysel fon hesabında birikecek.

Mevcut çalışanların birikmiş tazminatları fona mı devredilecek, yoksa isteyen parasını alabilecek mi?

Birikmiş kıdem tazminatına ilişkin hiçbir yeni düzenleme yapılmayacak, çalışan kıdem tazminatını hak edecek şekilde işten çıkarıldığında geçmiş kıdem tazminatını alacak.

Mahkeme ya da ara bulucuya gitmiş tazminat alacakları ne olacak?

Geçmiş haklar korunduğu için hukuki sürece ilişkin tazminatlarda bir değişiklik olmayacak.

Bu sistemle bir gün çalışanın bile tazminat hakkı olacak mı?

Çalışan bir gün bile çalışmış olsa bireysel fon hesabındaki hakkı saklı olacak. İşveren tarafından işten çıkarılmış olsa bir günlük çalışması karşılığı TES katkısı hesabında duracak.

Emeklilik zamanında fondaki para toplu olarak verilecek mi, yoksa maaşa mı döndürülecek?

Kişi emekli olduğunda hesabında biriken tutarın yüzde 25'ine kadar toplu ödeme alabilecek. Bireysel fon hesabında kalan tutar aylık olarak ödenecek.

Mevcut çalışmaya işveren ve işçi temsilcileri katılıyor mu?

Sistemin taslağı işçi ve işveren temsilcileriyle paylaşıldı, görüşleri alınıyor.