Türkiye'yi yarım asır geriye götüren darbe, demokrasi tarihinin kara lekesi olarak hala hafızalarda. O karanlık günlerin geride bıraktığı acılar ise ilk günkü gibi taze. Peki, Türkiye'yi darbe sürecine hangi adımlar götürdü, o günlerde neler yaşandı? Detaylar haberimizde...
Tarih 12 Eylül 1980 idi... Ordunun yönetime el koyduğu duyurusu, cuma günü sabaha karşı 3'te önce radyodan sonra televizyondan yankılandı. Türkiye, dönemin Genelkurmay Başkanı Kenan Evren'in bu sözlerinin ardından bambaşka bir güne uyandı.

"Kendi kendini kontrol edemeyen demokrasiyi sağlam temeller üzerine oturtmak, kaybolan devlet otoritesini yeniden tesis etmek için yönetime el koymak zorunda kalmıştır."

Darbecilerin ilk hedefi Türkiye'nin demokratik kurumlarıydı

Türkiye, geri dönülemeyecek bir korku tünelinin içindeydi. Önce anayasa rafa kaldırıldı. Ülke genelinde sıkı yönetim ilan edildi.

Türkiye Büyük Millet Meclisi lağvedildi, siyasi partilerin kapısına kilit vuruldu. Dönemin siyasi liderleri Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, Necmettin Erbakan ve Alparslan Türkeş sürgüne gönderildi, bu isimlere siyasi yasak getirildi.
Sendika ve derneklerin faaliyetleri sonlandırıldı.

650 bin kişi gözaltına alındı, 50 kişi idam edildi

Demokrasi tam anlamıyla askıdaydı. 650 bin kişi gözaltına alındı, pek çoğu cezaevlerinde işkence gördü.Türkiye'nin yakın siyasi tarihine geçen ifadeyle "Bir sağdan bir soldan" denilerek 50 kişi idam edildi.

Kenan Evren'in idam kararları için söylediği "Asmayalım da besleyelim mi?" ifadesi, darbecilerin insan hakları ihlali konusunda sınır tanımayacaklarının itirafı gibiydi.

Darbeciler 32 yıl sonra yargılandı

Darbeyle hesaplaşmanın ilk adımı 2010'da atıldı. Anayasa referandumuyla darbecilerin yargılanmasının önü açıldı. Darbenin o tarihte yaşayan isimleri Kenan Evren ile Tahsin Şahinkaya'ya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verildi.

Evren ve Şahinkaya'nın rütbeleri söküldü. Davanın Yargıtay süreci devam ederken Kenan Evren 98, Şahinkaya ise 90 yaşında öldü. Yargıtay, sanıkların ölümleri nedeniyle davanın düşürülmesine karar verdi. 12 Eylül darbesi demokrasi tarihine kara bir leke olarak geçti.

İŞTE O ACI BİLANÇO:

12 Eylül darbesinin lideri Kenan Evren 9 Mayıs 2015 Cumartesi günü 98 yaşında öldü.

Kenan Evren’in başmimarı olduğu darbe, geride bu acı tabloyu bıraktı:

Gözaltına alınanlar: 650.000

Fişlenenler: 1.683.000

Açılan dava sayısı: 210.000

Sıkıyönetim mahkemelerinde yargılananlar: 230.000

Bunlardan 141-142-163. maddelerden yargılananlar: 71.500

Sivil mahkemelerde açılan davalar (1980-88): 9,508

Yargılanan "örgüt üyesi" : 98.404

Hüküm giyen "örgüt üyesi": 21.764

"Yurda dön" çağrısı yapılanlar: 29.000

Vatandaşlıktan çıkarılanlar: 14.000

Pasaport verilmeyenler: 388.000

Faaliyetten men edilen dernek: 23.700

Hakkında soruşturma açılan dernek :

Toplam 644 cezaevindeki hükümlü-tutuklu : 52.000 (1990'da kalanlar)

Toplam ölü (eceliyle): 229

Kuşkulu ölüm: 144

Açlık grevinde ölenler: 14

Kaçarken vurulanlar: 16

"Çatışma"da öldürülenler: 74

Doğal ölüm raporu verilenler: 73

"İntihar" ettiği bildirilenler: 43

"Nedeni belirsiz" ölenler: 2

İşkence sonucu öldürülenler: 171

Açılan işkence soruşturma veya davası: 9.962 (1982-1988 arası)

İşkence yaptıkları suçlamasıyla yargılanan güvenlik görevlisi : 544

1981 yılı Nisan-Mayıs aylarında ödüllendirilen güvenlik görevlisi: 1.002

1402 Sıkıyönetim yasasına göre yapılan işlem : 18.525

Hakkında işlem yapılan memur: 7.245

Hakkında işlem yapılan öğretmen: 3.854

Hakkında işlem yapılan güvenlik görevlisi: 988

Hakkında işlem yapılan din görevlisi: 266

Hakkında işlem yapılan öğretim görevlisi: 120

Hakkında işlem yapılan mülki amir: 35

Hakkında işlem yapılan hakim-savcı: 47

Bölge dışına sürülenler: 7.233

Görevlerine son verilenler: 4.891

Cezaevlerindeki gazetecilerin aldığı ceza toplamı: 3.315 yıl 3 ay

İstanbul gazetelerinin yayın yapamadığı gün sayısı: 300 gün

Gazetecilere istenilen hapis cezası: 4.000 yıl

Cezaevlerindeki gazeteciler: 31

Polisçe aranan gıyabi tutuklu gazeteciler: 13

Silahlı saldırıda öldürülen gazeteciler: 3

Yalnızca 1989'da 16 günlük gazeteye açılan dava: 394

Tazminat davalarının sayısı:211

İstenilen tazminat miktarı: 12 milyar 848 milyon

Yakılarak yok edilen gazete, dergi, kitap: 39 ton

Yok edilmek üzere depolarda bekleyen yayın: 40 ton

Basın özgürlüğünü kısıtlayan yasa sayısı: 151

Yasaklanan yayın sayısı: 927

Yasaklanan film sayısı: 927

Kağıt oranlarının artış oranı: 13

Haklarında idam cezası istenenler: 7.000

Ölüm cezası verilenler: 517

Askeri Yargıtay'ın onayladığı idam cezası: 124

Dosyası Meclis'te bulunan idam hükümlüsü: 259

İnfaz edilen idam cezası: 50

İnfaz edilen sol görüşlü idam mahkumu: 18

İnfaz edilen sağ görüşlü idam mahkumu: 8

İnfaz edilen yabancı ( Ermeni ): 1

İnfaz edilen adli suçlu: 23

1980 – 1985 yılları arasında...

22.912 kişiye 0-1 yıl ceza verildi

10.784 kişiye 1-5 yıl ceza verildi

6.186 kişiye 5-10 yıl ceza verildi

2.396 kişiye 10-20 yıl ceza verildi

939 kişiye 20 yılın üzerinde ceza verildi

630 kişiye müebbet hapis cezası verildi

420 kişiye ölüm cezası verildi

* Bu rakamlar Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığından temin edilmiştir. Ayrıca bu rakamlar 1990 TBMM açılışında adalet bakanlığının raporunda sunulmuştur. TBMM arşivlerinde mevcuttur. Hemen şunu da ekleyelim gerçek durumun rakamsal ifadesi çok daha yüksektir. Darbe ile birlikte kapatılan partiler , sendikalar, demokratik kitle örgütleri ve yine tüm bu kuruluşların gözetime alınan, sorgulanan siyaset yasakları getirilen başkanları, yönetim kurulu üyeleri ile ilgili rakamlar eklenmemiş, başka bir çalışmaya bırakılmıştır.